ΚΥΠΡΙΑΚΟ: Τα πέντε σενάρια εκτελεστική εξουσίας

Το κεφάλαιο της διακυβέρνησης της ομοσπονδιακής Κύπρου είναι σχεδόν κλειστό, σύμφωνα με διαθέσιμες πληροφορίες, εκκρεμεί ωστόσο το θέμα της εκτελεστικής εξουσίας. Οι δύο πλευρές σήμερα καλούνται να αντλήσουν μέσα από τις κοινοτικές τους εμπειρίες αλλά και το διεθνές κεκτημένο για να καταλήξουν σε ένα σύστημα άσκησης της εξουσίας το οποίο να είναι λειτουργικό, αξιόπιστο και κυρίως αποτελεσματικό.

Προς αυτή την κατεύθυνση τόσο ο Πρόεδρος Αναστασιάδης όσο και ο Μουσταφά Ακιντζί, αλλά και οι δύο διαπραγματευτικές ομάδες, δίνουν τη μάχη για να καταλήξουν σε συμφωνία. Η τ/κ πλευρά θα ήθελε σύμφωνα με πληροφορίες μας να υπάρξει άμεση συμφωνία για να κλείσει το κεφάλαιο. Η ε/κ πλευρά δεν βιάζεται σε αυτό το θέμα, διότι επιθυμεί διασύνδεσή του και με άλλα κεφάλαια, όπως το εδαφικό, το περιουσιακό και οι εγγυήσεις, τα οποία κινούνται πιο αργά.

Συνοψίζοντας από τις διαθέσιμες πληροφορίες από την πορεία των διαπραγματεύσεων, το έως τώρα ιστορικό των διαπραγματεύσεων, αλλά παρακολουθώντας και τα μοντέλα που λειτουργούν σε άλλες χώρες, μπορεί κάποιος με σχετική ασφάλεια να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι δύο πλευρές έχουν ενώπιόν τους αυτήν τη στιγμή πέντε σενάρια, τα οποία μέσα από την επεξεργασία τους μπορεί να καταλήξουν σε μοντέλα εκτελεστικής εξουσίας σε περίπτωση που υπάρξει συμφωνία στις συνομιλίες. Ποια είναι αυτά;

Τα σενάρια

• Εθιμοτυπικός / διακοσμητικός πρόεδρος και αντιπρόεδρος, σε συνδυασμό με κοινοβουλευτική δημοκρατία. Οι δύο ανώτατοι άρχοντες, που θα αποτελούν τους εγγυητές του Συντάγματος, μπορεί να εκλέγονται από το σύνολο του πληθυσμού ή και χωριστά, και να αναλαμβάνουν αναλογικά την προεδρία εκ περιτροπής. Σε αυτό το σύστημα, που προσιδιάζει περισσότερο στο ελληνικό, την πραγματική εξουσία θα την έχει το κόμμα ή η συμμαχία κομμάτων που θα κερδίζουν την πλειοψηφία στις βουλευτικές εκλογές και θα σχηματίζουν κυβέρνηση. Στην περίπτωση της Κύπρου, η νέα κυβέρνηση θα προκύπτει από τις συμμαχίες ε/κ και τ/κ κομμάτων μέσα από την Άνω και την Κάτω Βουλή, με την εκτελεστική εξουσία στην ομόσπονδη Κύπρο να ασκείται από πρωθυπουργό και το Υπουργικό του Συμβούλιο.
• Ισχυρός πρόεδρος και αντιπρόεδρος κατά το πρότυπο της συνθήκης Ζυρίχης - Λονδίνου. Σε τέτοια περίπτωση βέβαια, και για να αποφευχθούν τα βέτο και η δυσλειτουργικότητα του πολιτεύματος, τουλάχιστον από τ/κ πλευράς τίθεται το θέμα της εκ περιτροπής προεδρίας σε αναλογία 4:1. Σε ό,τι αφορά την εκλογή, υπάρχει η προσυμφωνία Χριστόφια - Ταλάτ για κοινή εκλογή και στάθμιση ψήφου, αλλά και η χωριστή εκλογή από τις δύο κοινότητες. Ο πρόεδρος και ο αντιπρόεδρος θα πλαισιώνονται από Υπουργικό Συμβούλιο, το οποίο θα διορίζεται αναλογικά από τις δύο κοινότητες. Η Ζυρίχη προνοούσε για 7 Ε/Κ υπουργούς και 3 Τ/Κ.
• Καθαρή κοινοβουλευτική δημοκρατία. Δηλαδή, η ομοσπονδία δεν θα έχει πρόεδρο, αλλά μέσα από συμμαχίες ε/κ και τ/κ κομμάτων θα εκλέγεται η Άνω και η Κάτω Βουλή, από τα μέλη των οποίων θα αναλαμβάνει κάποιος πρωθυπουργός (συνήθως ο αρχηγός του μεγαλύτερου κόμματος), ο οποίος θα σχηματίζει κυβέρνηση. Σε τέτοια περίπτωση θα έχουμε αναγκαστικά προεκλογικές συμμαχίες ε/κ και τ/κ κομμάτων, τα οποία θα είναι υποχρεωμένα να μιλούν και στις δυο κοινότητες μέσω του κοινού προγράμματος το οποίο θα εκπονούν και θα ζητούν την ψήφο του λαού.
• Προεδρικό συμβούλιο κατά το ελβετικό πρότυπο, παρόμοιο με αυτό που προνοούσε το σχέδιο Ανάν. Στο προεδρικό συμβούλιο θα εκπροσωπούνται αναλογικά οι δύο κοινότητες και σε αυτό θα διορίζονται από την Άνω και την Κάτω Βουλή αναλογικά 7 Ε/Κ και 3 Τ/Κ, αν τελικά ο αριθμός θα είναι π.χ. 10. Ο πρόεδρος της ομοσπονδίας, με λίγα λόγια, δεν θα είναι κατευθείαν εκλελεγμένος από τον λαό, αλλά έμμεσα θα εκλέγεται από τη Βουλή. Τόσο στο ελβετικό μοντέλο όσο και στο σχέδιο Ανάν οι δέκα προεδρικοί σύμβουλοι εναλλάσσονται στην προεδρία ανά εξάμηνο, γι’ αυτό και ο εκάστοτε πρόεδρος (ιδίως στην Ελβετία) δεν είναι διάσημος, πολλές δε φορές ούτε καν αναγνωρίσιμος.
• Γαλλικό μοντέλο, όπου ο πρόεδρος αλλά και ο πρωθυπουργός περιβάλλονται με ισχυρές εξουσίες. Και οι δύο έχουν διακριτές εξουσίες και εκλέγονται μέσα από διαφορετικές ψηφοφορίες. Ο πρόεδρος ασχολείται περισσότερο με θέματα εξωτερικής πολιτικής και οικονομίας, ενώ ο πρωθυπουργός με όλα τα εσωτερικά προβλήματα. Στην περίπτωση της Κύπρου βέβαια θα έχουμε το πρόβλημα της προεδρίας, και αναμένεται να τεθεί και πάλιν εκ μέρους της τ/κ πλευράς θέμα συμπροέδρου, με την εκ περιτροπής προεδρία και τη στάθμιση ψήφου να επανέρχονται, ενώ στο θέμα του πρωθυπουργού όλα θα κρίνονται από τις ισορροπίες των κομμάτων στην Άνω και την Κάτω Βουλή.

Ομοσπονδία vs Πολιτείες

Βεβαίως, ένας ακόμα λόγος για τον οποίο δεν μπορούν ακόμα εύκολα να καταλήξουν οι διαπραγματευτές σε ό,τι αφορά την ομοσπονδιακή εκτελεστική εξουσία έχει να κάνει με τις εξουσίες που θα διαθέτουν οι συνιστώσες πολιτείες. Ο Πρόεδρος Αναστασιάδης δείχνει διατεθειμένος να συζητήσει την παραχώρηση εκτεταμένων τοπικών εξουσιών στις δύο πολιτείες για να διαθέτουν, σύμφωνα με το κοινοτικό κεκτημένο, μεγάλη αυτονομία. Αυτό θα βοηθήσει στη δημιουργία ενός μικρού ομοσπονδιακού κράτους το οποίο έτσι θα μπορεί να είναι λειτουργικό και οικονομικά βιώσιμο. Σε τέτοια περίπτωση, π.χ. η ομόσπονδη Κύπρος ίσως δεν θα μπορούσε να επιλέξει το βαρύ γαλλικό μοντέλο διακυβέρνησης με ισχυρό πρόεδρο και πρωθυπουργό. Προτιμότερο ίσως θα ήταν ένα σύστημα με διακοσμητικούς προέδρους σε συνδυασμό με κοινοβουλευτική δημοκρατία ή και καθαρή προεδρική δημοκρατία.

Η ανωριμότητα των Ε/Κ

Η περίοδος αυτή κατά την οποία θα μας υποχρεώσει να μπούμε ξανά σε έναν προβληματισμό για το Κυπριακό κρίνεται κατάλληλη τουλάχιστον στην περίπτωση της ε/κ πλευράς να ξανασυζητήσει, νηφάλια αυτήν τη φορά, το θέμα της κοινής ψηφοφορίας μέσα από στάθμιση ψήφου και εκ περιτροπής προεδρία.

Πρόκειται για τον γνωστό συμβιβασμό στον οποίο κατέληξαν οι Δημήτρης Χριστόφιας και Μεχμέτ Αλί Ταλάτ το 2008-2010, ένας συμβιβασμός ο οποίος δαιμονοποιήθηκε από όλες τις πλευρές. Ο πρώτος που απέρριψε την κοινή ψηφοφορία και τη στάθμιση ψήφου ήταν, αμέσως μετά την εκλογή του το 2010, ο Ντερβίς Έρογλου, ο οποίος έβλεπε την κοινή ψηφοφορία μεταξύ Ε/Κ και Τ/Κ ως το μέσο για τον παροπλισμό όλων των εθνικιστικών κομμάτων από το προσκήνιο της πολιτικής. Ακολούθησαν τα κόμματα του Κέντρου στις ελεύθερες περιοχές, που απέρριψαν την πρόταση για τους ίδιους λόγους. Στη συνέχεια, στη ρητορική αυτή, ενόψει των προεδρικών του 2013, προσχώρησε και ο ΔΗΣΥ, με αποτέλεσμα όλοι να μιλούν για τις γενναιόδωρες προσφορές του Χριστόφια.

Στην πραγματικότητα, η συμφωνία αυτή για κοινή ψηφοφορία, στάθμιση ψήφου και εκ περιτροπής προεδρία ήταν ίσως ό,τι πιο θετικό είχε να προσφέρει στα πέντε χρόνια της δύσκολης έως τραγικής θητείας του στην προεδρία ο Δημήτρης Χριστόφιας.

• Πρώτον, συνιστούσε δραματική βελτίωση της συνθήκης Ζυρίχης - Λονδίνου και καταργούσε τα βέτο προέδρου και αντιπροέδρου.
• Δεύτερον, για πρώτη φορά στην ιστορία τους Ε/Κ και Τ/Κ καλούνταν να ψηφίζουν μαζί τους ίδιους υποψηφίους για να τους κυβερνήσουν.
• Τρίτον, διασφαλιζόταν η πολιτική ισότητα των Τ/Κ, αλλά οι αριθμητικές ισορροπίες του πληθυσμού Ε/Κ και Τ/Κ διασφαλίζονταν σε ό,τι αφορά το χρονικό διάστημα υπηρεσίας των δύο εκ περιτροπής προέδρων.

Αν, με λίγα λόγια, επανέλθει το θέμα της κοινής εκλογής της στάθμισης και της εκ περιτροπής, όλοι οφείλουμε να κάνουμε ένα ξεκαθάρισμα μεταξύ ουσίας και συμβολισμών. Αν στα πέντε χρόνια μιας προεδρικής θητείας έχουμε τέσσερα χρόνια Ε/Κ πρόεδρο και έναν χρόνο Τ/κ πρόεδρο τους οποίους ψηφίζουμε όλοι μαζί μέσα από ένα κοινό πρόγραμμα, είναι σημαντικότερο να έχουμε μονίμως Ε/Κ πρόεδρο και Τ/Κ πρόεδρο με δικαίωμα βέτο; Αν έτσι έχουν τα πράγματα, τότε ίσως δεν μάθαμε τίποτε από τη Ζυρίχη, και παραμένουμε πολιτικά ανώριμοι.

Ιστορική εμπειρία των Τ/Κ

Η ιστορική εμπειρία πάντως κυρίως των Ελληνοκυπρίων (οι Τ/Κ λειτουργούν από πολύ νωρίς με μεικτό μοντέλο που βρίσκεται πολύ κοντά στο γαλλικό) σε ό,τι αφορά την ισχυρή προεδρική δημοκρατία δεν είναι καθόλου θετική. Η προεδρική δημοκρατία λειτούργησε το 1960 είχε ισχύ μέχρι το 1963 και απέτυχε διά της αποχώρησης των Τ/Κ. Στη συνέχεια, ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, περιβεβλημένος και με τις εξισορροπητικές εξουσίες του Τ/Κ αντιπροέδρου, λειτούργησε και λειτουργεί ως εκλελεγμένος δικτάτορας. Όσο κι αν μας φαίνεται παράξενο, οι Τουρκοκύπριοι όλα αυτά τα χρόνια, λειτουργώντας μέσα από έναν συνδυασμό προεδρικού συστήματος και κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, δείχνουν πολύ πιο έμπειροι και κυρίως πιο ώριμοι από τους Ελληνοκυπρίους να λειτουργήσουν μέσα σε ένα σύνθετο ομοσπονδιακό πολιτειακό περιβάλλον. Πριν από μερικές μέρες έγινε αλλαγή φρουράς στην τ/κ ηγεσία. Έφυγε ο Έρογλου και ήρθε ο Ακιντζί. Όμως, η λεγόμενη κυβέρνηση των Τ/Κ εξακολουθεί να λειτουργεί, παρότι το ένα κόμμα που τη στηρίζει ψήφισε Έρογλου και το άλλο Ακιντζί.