Αυτό που θα κρίνει η αποστολή της κ. Λουτ, η οποία ξεκινά σήμερα τις επαφές της με τους δύο ηγέτες, στη Λευκωσία, είναι κατά πόσο το Κυπριακό θα κινηθεί τους επόμενους μήνες στις γνωστές ράγες της λύσης ΔΔΟ για να φτάσει στον τελικό του προορισμό. Σε διαφορετική περίπτωση, ήδη στο τραπέζι έχουν κατατεθεί κάποιες λεγόμενες νέες ιδέες οι οποίες θα τροφοδοτήσουν τις όποιες συνομιλίες προκύψουν στο μέλλον.
Είναι λογικό πάντως, με βάση τουλάχιστον τους όρους εντολής που έχει πάρει η κ. Λουτ από τον γ.γ. του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, να κινηθεί προς την κατεύθυνση της πλήρους διερεύνησης του έως τώρα κεκτημένου των συνομιλιών. Να διερευνήσει δηλαδή κατά πόσο οι διαπραγματεύσεις μπορούν να ξεκινήσουν από κει που έμειναν στον Κραν Μοντανά. Και αυτό κάνει μέχρι στιγμής.
Το πλαίσιο
Κυρίαρχο σημείο αυτών των συνομιλιών υπήρξε το λεγόμενο πλαίσιο Γκουτέρες από πέντε σημεία. Σε αυτό το πλαίσιο, ο γενικός γραμματέας επιχείρησε να καταγράψει τα κυρίαρχα κεφάλαια του Κυπριακού, καθορίζοντας εμμέσως πλην σαφώς υπό μορφή πάρε-δώσε και τις αμοιβαίες υποχωρήσεις των δύο πλευρών. Υπενθυμίζουμε το πλαίσιο αυτό που κατατέθηκε στις 30 Ιουνίου 2017.
Εδαφικό
Υπάρχει ανάγκη να προσαρμόσουμε τον χάρτη που κατατέθηκε από την τ/κ πλευρά για να αντιμετωπίσουμε τις ανησυχίες που εκφράστηκαν από τους Ε/Κ σε σχέση με κάποιες τοποθεσίες.
Πολιτική ισότητα
Εκ περιτροπής προεδρία με αναλογία 2:1. Λήψη αποφάσεων (αποτελεσματική συμμετοχή). Απλή πλειοψηφία με μία μόνο θετική ψήφο, με έναν μηχανισμό επίλυσης διαφορών σε περιπτώσεις όπου τα θέματα άπτονται ζωτικών συμφερόντων των δύο πλευρών.
Περιουσιακό
Δύο βασικές αρχές σε ό,τι αφορά τις περιουσίες. Για περιοχές που θα τεθούν υπό εδαφική αναπροσαρμογή, να δοθεί προτεραιότητα σε εκτοπισθέντες ιδιοκτήτες, ενώ για τις υπόλοιπες περιουσίες (υπό τ/κ διοίκηση δηλαδή) να δοθεί προτεραιότητα στους σημερινούς χρήστες. Συγκεκριμένες ρυθμίσεις θα ανακοινωθούν σύντομα.
Ίση αντιμετώπιση Ελλήνων και Τούρκων υπηκόων
Ελεύθερη διακίνηση αγαθών (= τελωνειακή ένωση + ένα ποσοστό πρέπει να συμφωνηθεί για πρωτογενή αγροτικά προϊόντα). Υπηρεσίες και διακίνηση κεφαλαίων ok. Ελεύθερη διακίνηση προσώπων: Οι αρχές θα δίνουν άδειες σε τουρίστες, φοιτητές, και εποχικούς εργάτες. Γι' αυτούς που θα ζητούν καθεστώς μόνιμης διανομής, θα υπάρξει ακριβοδίκαιο (equitable) καθεστώς μεταξύ Τούρκων και Ελλήνων υπηκόων στην Κύπρο.
Ασφάλεια και εγγυήσεις
Ο γενικός γραμματέας υπογράμμισε ότι δεν πιστεύει πως ένα σύστημα στο οποίο θα παρέμενε το δικαίωμα επέμβασης θα ήταν βιώσιμο. Είπε ότι θέματα τα οποία βρίσκονται κάτω από τη Συνθήκη Εγγυήσεως θα μπορούσαν να αντικατασταθούν από ικανοποιητικούς μηχανισμούς ελέγχου και παρακολούθησης σε πολλά από τα θέματα στα οποία οι δύο πλευρές θα μπορούσαν να συμφωνήσουν από κοινού. Σε κάποια από αυτά τα θέματα οι εγγυήτριες δυνάμεις θα μπορούσαν να αναμειχθούν. Ένα σύστημα ασφάλειας θα πρέπει να διασφαλίζει ότι και οι δύο κοινότητες στην Κύπρο θα αισθάνονται ασφαλείς σε μια επανενωμένη Κύπρο, όπου η ασφάλεια της μιας κοινότητας δεν θα δημιουργεί ανασφάλεια στην άλλη κοινότητα. Το θέμα των στρατευμάτων είναι διαφορετικό σε σχέση με τη Συνθήκη Εγγυήσεως και θα πρέπει να αντιμετωπιστεί σε διαφορετικό πλαίσιο. Τα θέματα που σχετίζονται με τα στρατεύματα (αριθμοί - αποχωρήσεις, εάν και όταν θα χρειαστεί να φύγουν, καθώς και τα χρονοδιαγράμματα), θα αντιμετωπιστούν στο υψηλότερο επίπεδο όταν φθάσει αυτή η στιγμή.
Η αποστολή Λουτ
Το πλαίσιο Γκουτέρες αποτελεί στην πράξη τη λύση του Κυπριακού. Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, κατανοώντας τι ενδιαφέρει και τι φοβίζει τις δύο πλευρές, επιχειρεί επί της ουσίας δύο βασικές διασταυρώσεις θεμάτων, ζητώντας από τις πλευρές να κάνουν τους απαραίτητους συμβιβασμούς. Η πρώτη διασταύρωση αφορά το εδαφικό με το περιουσιακό. Εδώ φαίνεται ότι οι δύο πλευρές με βάση τα έγγραφα των συνομιλιών έχουν σχεδόν συμφωνήσει. Οι Ε/Κ παίρνουν πίσω έδαφος και οι Τ/Κ έχουν τον πρώτο λόγο στις περιουσίες στο τ/κ συνιστών κρατίδιο, με τους Ε/Κ ιδιοκτήτες να κινούνται στη λογική της επιστροφής, της ανταλλαγής και της αποζημίωσης αναλόγως της περίπτωσης. Η δεύτερη διασταύρωση αφορά την πολιτική ισότητα με τα θέματα ασφάλειας.
Οι Τ/Κ ενδιαφέρονται για την πολιτική τους ισότητα, διεκδικώντας μέχρι τέλους την εκ περιτροπής προεδρία. Ο Μουσταφά Ακιντζί, με βάση την ιστορική εμπειρία της κοινότητάς του, διεκδίκησε με πάθος και μέχρι τέλους την πολιτική ισότητα της κοινότητάς του. Στην πραγματικότητα, διεκδίκησε το αυτονόητο αφού οι Τουρκοκύπριοι την κέρδισαν με βάση τις Συνθήκες Ζυρίχης - Λονδίνου. Αυτοί που την αμφισβήτησαν ήταν οι Ε/Κ, καταθέτοντας την αλλαγή των 13 σημείων στο Σύνταγμα το 1963. Το κέρδος για τους Τ/Κ στην πραγματικότητα είναι μια τεράστια πολιτική αναβάθμιση. Το 1960 είχαν μόνιμο Αντιπρόεδρο με βέτο, σήμερα ζητούν Συμπρόεδρο ο οποίος σε κάποιες περιόδους θα εκπροσωπεί ολόκληρη τη χώρα. Το μεγαλύτερο ωστόσο κέρδος των Τ/Κ, το οποίο συχνά ξεχνούν και αδίκως προεξοφλούν, είναι η ίδια η νέα βάση της λύσης, δηλαδή η διζωνικότητα. Η κοινότητά τους για πρώτη φορά αποκτά έδαφος, επί του οποίου θα ασκεί εξουσία. Έδαφος του οποίου σήμερα νόμιμοι ιδιοκτήτες, με βάση τις αποφάσεις του ΕΔΑΔ, είναι κυρίως Ε/Κ, οι οποίοι θα κληθούν στο πλαίσιο της λύσης να εκχωρήσουν.
Οι Ε/Κ τα τελευταία 3 χρόνια των διαπραγματεύσεων έριξαν όλο το βάρος στην κατάργηση των εγγυήσεων, κάτι που ο γενικός γραμματέας για πρώτη φορά στην Ιστορία του Κυπριακού από το 1960 κατέγραψε ως μέρος του συμβιβασμού. Τα Ηνωμένα Έθνη κατανόησαν για πρώτη φορά ότι τα εγγυητικά δικαιώματα τρίτων χωρών στην Κύπρο αποτελούν πηγή ανωμαλίας και ότι η ασφάλεια για όλους τους κατοίκους αυτής της χώρας μπορεί να πηγάσει πειστικά μέσα από την ένταξή της στην ΕΕ. Αυτή η καταγραφή, η οποία είναι η σημαντικότερη επιτυχία των Ε/Κ στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, πιστώνεται στον Νίκο Αναστασιάδη, αλλά είναι ταυτόχρονα απότοκο της μακράς και επίπονης προσπάθειας του Γλαύκου Κληρίδη να εντάξει την Κύπρο στην ΕΕ και του Τάσσου Παπαδόπουλου στην ευρωζώνη. Το επιχείρημα πλέον πως μια χώρα μέλος της ΕΕ δεν μπορεί να έχει εγγυήσεις, είναι ανίκητο, η δε Τουρκία αν επιμένει σε αυτό απλώς θα εκτεθεί. Από την άλλη, αν αυτό επιτευχθεί, θα αποτελέσει μια τεράστια υποχώρηση για την Τουρκία, της οποίας πρέπει να πιστωθεί. Η Τουρκία έχασε κάθε νόμιμο δικαίωμα επί της Κύπρου στη Συνθήκη της Λωζάννης το 1923, αλλά το ανέκτησε με τις Συνθήκες της Ζυρίχης το 1960. Αν αποδεχτεί λοιπόν κατάργηση των εγγυήσεων, είναι τεράστια υποχώρηση, αν αναλογιστεί κανείς τη γεωπολιτική αναβάθμιση της Ανατολικής Μεσογείου, τα τελευταία χρόνια, λόγω φυσικού αερίου.
Σε αυτά τα δύο σημεία έχουμε την εντύπωση ότι πρέπει να εντρυφήσει και να εμβαθύνει η κ. Λουτ, επιχειρώντας να αφήσει όσο το δυνατόν λιγότερη ασάφεια να αιωρείται στην ατμόσφαιρα. Η εποικοδομητική ασάφεια ενδείκνυται στην αρχή των διαπραγματεύσεων. Σήμερα είτε θα λυθεί, είτε όχι. Θεωρούμε δε ότι η κ. Λουτ θα μπορούσε να πετύχει εκεί που απέτυχαν όλοι οι άλλοι, γιατί για πρώτη φορά διαθέτει ως εργαλείο ένα πλαίσιο το οποίο καταπιάνεται με όλες τις πτυχές του Κυπριακού. Ένα πλαίσιο το οποίο όλοι δημοσίως δηλώνουν ότι αποδέχονται ως βάση για συζήτηση. Ο αδύναμος κρίκος στην προσπάθεια της κ. Λουτ βέβαια είναι οι τρεις εγγυήτριες δυνάμεις.
Στην πραγματικότητα και οι τρεις εγγυήτριες δυνάμεις σήμερα δεν καίγονται για το Κυπριακό. Η κάθε μία από αυτές έχει άλλες προτεραιότητες. Η Ελλάδα το Μακεδονικό, αλλά και εκλογές ενόψει. Η Βρετανία είναι βραχυκυκλωμένη στο Brexit και η Τουρκία περισσότερο ανησυχεί για τις εξελίξεις στη Συρία και τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ. Αλλά και διαχρονικά αν αναλύσουμε τη στάση τους θα διαπιστώσουμε ότι δεν έχουν συγκεκριμένη στρατηγική λύσης του Κυπριακού. Η Ελλάδα βολεύεται και με το status quo. Διαφορετικά, γνωρίζει ότι με τη λύση θα υποχρεωθεί να ανοίξει έναν δύσκολο διάλογο για τα ελληνοτουρκικά και τον καθορισμό ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Βρετανία ασχολείται με τη λύση του Κυπριακού (με την όποια λύση), φτάνει να διασφαλίσει νόμιμα πλέον την παρουσία Βρετανικών Βάσεων στην Κύπρο. Η Τουρκία, αν κρίνουμε από τη συνέντευξη του Μεβλούτ Τσαβούσογλου στον «Πολίτη», βολεύεται και με τριπλή παραλλαγή. Και διζωνική και συνομοσπονδία και δύο κράτη, από τη στιγμή που ελέγχει ότι ο χρόνος λειτουργεί υπέρ της.
Η κριτική στον Πρόεδρο Αναστασιάδη
Αν ασκείται σήμερα κριτική στον Πρόεδρο Αναστασιάδη είναι γιατί στο κρίσιμο θέμα των εγγυήσεων δεν επέμεινε μέχρι τέλους στο Κραν Μοντανά. Αν επέμενε στη θέση του ότι η Τουρκία δεν αποδέχεται να τερματίσει τις εγγυήσεις της στην Κύπρο, αυτό θα μπορούσε να το διαπιστώσει στο ελβετικό θέρετρο. Απεναντίας, προτίμησε να φύγει, με αποτέλεσμα ο κ. Γκουτέρες να τον κρίνει στην έκθεσή του συνυπεύθυνο του αδιεξόδου. Σαν να μην έφτανε αυτό, τους τελευταίους μήνες άφησε τις εγγυήσεις και άνοιξε νέες συζητήσεις στο κεφάλαιο της πολιτικής ισότητας, κάνοντας αναφορά σε αποκεντρωμένη ομοσπονδία, αλλά και συνομοσπονδία και δύο κράτη, διευκρινίζοντας ότι οι δύο τελευταίες είναι προτάσεις της Τουρκίας. Αυτή η κίνηση εκ μέρους του καταδεικνύει ωστόσο και κάτι άλλο. Ότι, δηλαδή, επιχειρεί να ανοίξει ξανά το κεφάλαιο της συζήτησης στην πολιτική ισότητα, με αιχμή του δόρατος την αφαίρεση κάποιων εξουσιών από τους Τ/Κ και ίσως και την εκ περιτροπής προεδρία. Αν αυτός είναι ο σημερινός στόχος, τότε ο κ. Πρόεδρος οφείλει να κάνει κάποιες παραδοχές. Ότι, π.χ., διαπραγματευτικά δώσαμε τεράστια σημασία στις εγγυήσεις (τις οποίες, π.χ., ο Τάσσος Παπαδόπουλος δεν τις άγγιξε το 2004 αφού έδωσε έμφαση στη λειτουργικότητα), με αποτέλεσμα (για να τις βάλουμε στο τραπέζι) να δώσουμε πολύ περισσότερα στο κεφάλαιο της πολιτικής ισότητας. Αν αυτό είναι το πρόβλημα, θα μπορούσε να επιστρέψει με πάσα σοβαρότητα στις συνομιλίες, έχοντας ως σύμμαχό του το ίδιο το πλαίσιο Γκουτέρες και κυρίως τις ισορροπίες του στα δύο αυτά κεφάλαια. Δηλαδή, όσο περισσότερη ασφάλεια διεκδικούν οι Τ/Κ από την Τουρκία, τόσο μεγαλύτερη ανασφάλεια προκαλούν στους Ε/Κ, οπότε δεν μπορούν να έχουν και την εκ περιτροπής προεδρία. Αυτό θα έβαζε πραγματική πίεση στους Τ/κ και την Τουρκία. Αντί τούτου, άρχισε να αναδεικνύει αστεία θέματα λειτουργικότητας του τύπου, ποιος θα πάρει την απόφαση για τον EastMed ή επικαλούμενος την άσχετη περίοδο 1960-62, συγκρίνοντας δηλαδή την περίοδο που η Κύπρος ήταν μέλος των Αδεσμεύτων με τη σημερινή θέση της Κύπρου στην ευρωζώνη. Κάποιοι μιλούν για λαϊκισμό και τακτισμό. Γιατί ο Πρόεδρος θυμήθηκε σήμερα τη σημασία της λειτουργικότητας όταν πριν από 2 χρόνια επέμενε και φόρτωνε με εξουσίες την κεντρική κυβέρνηση, ανεβάζοντας σε 144 τα ομοσπονδιακά σώματα και τις επιτροπές; Για να κερδίσει την πρόσκαιρη συμπόρευση του ΔΗΚΟ και να περάσει τον προϋπολογισμό του 2019; Για να μπορέσει να ταυτίσει στη συνέχεια τον Γλαύκο Κληρίδη με τον Τάσσο Παπαδόπουλο, σε μια μακαριακού τύπου αφελή σύνθεση, αναδεικνύοντας τον εαυτό του σε εθνάρχη; Ο Πρόεδρος, λένε κάποιοι στην Πινδάρου, κατάφερε να φέρει με αυτόν τον τρόπο το ΔΗΚΟ στη γραμμή της λύσης. Ο Πρόεδρος πάει για δύο κράτη, απαντούν κάποιοι στο ΔΗΚΟ. Οπότε εμείς μπορούμε να είμαστε διαφοροποιημένοι μαζί του εμμένοντας στην ομοσπονδία. Εν ολίγοις, θα μπορούσε κάποιος να πει ότι το Κυπριακό από θέμα ουσίας καθίσταται πλέον κομματικό positioning, αλλά δεν θα ήταν λάθος επίσης να σημειώσει ότι ο Πρόεδρος παραπέφτει σε όλες αυτές τις αντιφάσεις διότι έχασε την πίστη του στην εξεύρεση λύσης.
Ακιντζί
Θα μπορούσαμε να ασκήσουμε έντονη κριτική και στον Τ/Κ ηγέτη Μουσταφά Ακιντζί. Κυρίως στο κομμάτι εκείνο στο οποίο δεν δείχνει την απαραίτητη διπλωματική ευελιξία, με τη δικαιολογία ότι έχει χάσει την εμπιστοσύνη στον συνομιλητή του. Στην πολιτική αυτά δεν χωρούν. Από την άλλη, κατανοούμε την τρομακτική πίεση που δέχεται κατά καιρούς από τον Ταγίπ Ερντογάν, με τον οποίο διαφώνησε στο θέμα του χάρτη και ειδικά στο θέμα της Μόρφου. Πρόσφατα στη Νέα Υόρκη η τουρκική αντιπροσωπεία τον αγνόησε επιδεκτικά, ενώ ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου τον άδειασε δημοσίως μέσα από τη συνέντευξή του στον «Πολίτη». Ο κ. Ακιντζί δίνει σθεναρά τη μάχη για λύση διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας για να διασφαλίσει την τ/κ κοινότητα. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, παραμένει ο τελευταίος ίσως Τ/Κ ηγέτης με τον οποίο οι Ε/Κ μπορούν να συνεννοηθούν.
Μπορούμε εμείς οι Κύπριοι;
Οι κύριοι Αναστασιάδης και Ακιντζί, με όλα τα κακά και τα καλά που θα μπορούσε κάποιος να τους αποδώσει, είναι δύο ηγέτες που μπορούν αν το θελήσουν να εκφράσουν τα πραγματικά συμφέροντα της Κύπρου και των Κυπρίων στο σύνολό τους. Ρόλο στο Κυπριακό μπορεί να έχουν οι υπερδυνάμεις και οι εγγυήτριες δυνάμεις. Αν ωστόσο ο λαός της Κύπρου υπό την ηγεσία των δύο αυτών ηγετών καταφέρει να διακρίνει τα πραγματικά του συμφέροντα, όπως αυτά απορρέουν από μια ενωμένη Κύπρο, τότε μπορεί να αποκτήσει βαρύνοντα ρόλο στη λύση του προβλήματος. Για πρώτη φορά στην Ιστορία των Κυπρίων μπορούμε να βρούμε και να έχουμε κοινά συμφέροντα και εξασφαλίσεις. Μπορούμε να ζήσουμε ως απόλυτα ίσοι εντός της δημοκρατικής Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μπορούμε από κοινού στη συνέχεια να αξιοποιήσουμε το φυσικό αέριο και να γίνουμε ένα κέντρο υπηρεσιών. Ένα κέντρο εμπορικό, τραπεζικό, τουριστικό, ακαδημαϊκό, ιατρικό, μια βάση ειρήνης και συνεργασίας για ολόκληρη την ταραγμένη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Αν δεν μπορέσουμε βέβαια εμείς πρώτοι να λύσουμε τα δικά μας προβλήματα, πώς θα λύσουμε τα προβλήματα των άλλων;
