ΚΥΠΡΙΑΚΟ: Οι Έξι πυλώνες διαπραγμάτευσης

Η συζήτηση στο Κυπριακό συνεχίζει μέσω των  συναντήσεων των δύο διαπραγματευτών, να κινείται στη λογική της ανασκόπησης των θέσεων των δύο πλευρών σε όλα ανεξαιρέτως τα κεφάλαια μέσω βεβαίως τριών κατηγοριοποιήσεων. Κάποια κεφάλαια όπως η διακυβέρνηση, η ΕΕ και η οικονομία είναι πολύ προχωρημένα (θεωρούνται σχεδόν κλειστά) λόγω του ότι υπάρχει στο τραπέζι το κεκτημένο και οι συγκλίσεις από τις διαπραγματεύσεις Χριστόφια - Ταλάτ, κάποια μπαίνουν στα βαθύτερα, όπως το εδαφικό και το περιουσιακό, λόγω και του ξεκαθαρίσματος που προκύπτει περί άμεσης διασύνδεσης του κοινοτικού κεκτημένου στη διαδικασία επίλυσης του Κυπριακού και βεβαίως υπάρχει και μια τρίτη κατηγορία που αφορά τη λεγόμενη διεθνή πτυχή του Κυπριακού η οποία άπτεται των εγγυήσεων και εν γένει της ασφάλειας. Ο έκτος πυλώνας αφορά τη μεταβατική περίοδο της λύσης και οι συζητήσεις σε αυτό το θέμα θεωρούνται κρίσιμες. Ένας έβδομος πυλώνας βέβαια που διατρέχει τους κύριους έξι πυλώνες είναι τα check & balances ενός υπό ανοικοδόμηση συστήματος το οποίο πέρα από τη συζήτηση των δικαιωμάτων των κοινοτήτων ως νομικών και πολιτικών οντοτήτων, θα διασφαλίζει πλήρως και χωρίς συμβιβασμούς τις ατομικές ελευθερίες και τα δικαιώματα των κατοίκων της νέας Κύπρου. Ας δούμε αναλυτικά πού βρίσκεται η διαπραγμάτευση και κυρίως η νέα προσέγγιση που επιχειρείται.

1.  Διακυβέρνηση

          Το υποκεφάλαιο που παραμένει ανοικτό σε αυτό το κεφάλαιο είναι αυτό της εκτελεστικής εξουσίας με αρκετά σενάρια να βρίσκονται στο τραπέζι αυτή τη στιγμή. Το μοντέλο εκτελεστικής εξουσίας που θα επιλεγεί πρέπει να ικανοποιεί το αίτημα των Τ/Κ για πολιτική ισότητα. Την ίδια στιγμή πρέπει να είναι ξεκάθαρο, όπως απαιτεί η ε/κ πλευρά, ότι πολιτική ισότητα δεν σημαίνει και αριθμητική ισότητα. Δύο μοντέλα θα μπορούσαν να ικανοποιήσουν αυτές τις δύο θέσεις. Πρώτον ένα μικτό σύστημα προεδρικής και κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, δεύτερον ένα περιεκτικό μοντέλο κοινοβουλευτικής δημοκρατίας τύπου Βορείου Ιρλανδίας χωρίς να αποκλείονται και πιο φιλελεύθερα και ενοποιητικά μοντέλα.

·        Το μικτό μοντέλο θα προνοεί, σύμφωνα με το πρότυπο της Ελλάδας, συμβολικό πρόεδρο και αντιπρόεδρο οι οποίοι θα εναλλάσσονται στην προεδρία με αναλογία π.χ. 4:2. Αυτοί θα εκπροσωπούν την πολιτική ισότητα των δύο συνιστώντων κρατών και θα εγγυούνται την εύρυθμη λειτουργία του Συντάγματος. Το κοινοβουλευτικό σύστημα θα αποτυπώνει την αριθμητική αναλογία των δύο κοινοτήτων χωρίς αποκλεισμούς, διασφαλίζοντας βέβαια την αποτελεσματική συμμετοχή των Τ/Κ.

·        Σε περίπτωση επιλογής ενός καθαρόαιμου κοινοβουλευτικού μοντέλου υπάρχουν δύο εκδοχές. Από τη μια το (inclusive) βορειοϊρλανδικό μοντέλο, το οποίο εγγυάται τη συμμετοχή όλων των πολιτικών ομάδων της χώρας στη διακυβέρνηση αλλά απαιτεί για τη λειτουργία του συναίνεση, από την άλλη υπάρχει το κλασικό φιλελεύθερο μοντέλο που εδράζεται σε ιδεολογικές και πολιτικές συγκλίσεις κομμάτων για σχηματισμό κυβέρνησης. Σε ό,τι αφορά τη βορειοϊρλανδική εμπειρία όλα τα κόμματα (προτεστάντες - καθολικοί κ.λπ.) εκπροσωπούνται στην κυβέρνηση αναλόγως των ποσοστών τους. Στην περίπτωσή μας, αν π.χ. πρώτο κόμμα στην ε/κ κοινότητα είναι ο ΔΗΣΥ, τότε παίρνει τον πρωθυπουργό. Το πρώτο τ/κ κόμμα στη συνέχεια θα πάρει το υπουργείο Εξωτερικών. Στη συνέχεια το δεύτερο κόμμα στην ε/κ κοινότητα (π.χ. το ΑΚΕΛ) θα πάρει το υπουργείο Οικονομικών, το δεύτερο τ/κ κόμμα θα πάρει το Εσωτερικών κ.λπ. Αυτό επιτρέπει σε όλα τα κόμματα να συμμετέχουν στην κυβέρνηση παρά τις όποιες ιδεολογικές τους διαφορές, με προαπαίτηση βέβαια ότι θα βρουν συναινέσεις για να κυβερνήσουν. Όποιο κόμμα θέλει να μείνει στην αντιπολίτευση παραιτείται των δικαιωμάτων του και δεν αναλαμβάνει υπουργείο. Βεβαίως υπάρχει και το κλασικό μοντέλο κοινοβουλευτισμού στο οποίο στην περίπτωση της Κύπρου θα πρέπει να υπάρξουν εκ των προτέρων συνεργασίες μεταξύ ε/κ και τ/κ κομμάτων. Για παράδειγμα ο ΔΗΣΥ θα μπορούσε να συμφωνήσει σε κοινό πρόγραμμα με το κόμμα του Ακιντζί και το ΑΚΕΛ με το Ρεπουμπλικανικό Τουρκικό Κόμμα και να διεκδικήσουν τον έλεγχο της κυβέρνησης. Η κλασική περίπτωση κοινοβουλευτισμού σαφέστατα είναι πιο οικεία σε όλους, πολύ πιο φιλελεύθερη και κυρίως πολύ πιο ενοποιητική ως πολιτική διαδικασία σε ό,τι αφορά τη συνεργασία των δύο κοινοτήτων. Σε μια νέα ομόσπονδη Κύπρο, ωστόσο, δεν θα παρέχει το εχέγγυο μιας σταθερής κυβέρνησης που είναι και το άμεσο ζητούμενο για την εφαρμογή της λύσης.

2.  Περιουσιακό

          Το περιουσιακό είναι σύμφυτο με το εδαφικό, ωστόσο ως κεφάλαιο θεωρείται ίσως το πιο σημαντικό για την κατάληξη σε λύση γιατί άπτεται της ίδιας της φιλοσοφίας της λύσης. Αν δηλαδή οι δύο κοινότητες καταλήξουν στη διζωνικότητα και την πολιτική ισότητα, δεν νομιμοποιείται ο κάθε πολίτης να διεκδικεί ισότητα σε ό,τι αφορά την προσωπική του ζωή και δη την περιουσία του; Με βάση το κοινοτικό κεκτημένο, την επομένη της λύσης ο κάθε ιδιοκτήτης γης θα πρέπει να ανακτά το ιδιοκτησιακό καθεστώς που είχε πριν το 1974. Αυτό προνοούσε εξάλλου και το Ανάν 5. Η διζωνικότητα στη συνέχεια και οι πρακτικές δυσκολίες για την τ/κ πλευρά θα καθορίσουν το περιουσιακό, σε συνάρτηση με τον χάρτη που θα κατατεθεί στο εδαφικό. Θεωρητικά ομιλούντες και έχοντας υπόψη τον χάρτη Ανάν, από το ενάμισι εκατ. εκτάρια που ανήκουν σε Ε/Κ στον βορρά, το 45% επέστρεφε στους Ε/Κ ιδιοκτήτες και υπό ε/κ διοίκηση. Οι Τ/Κ επίσης βάζουν στο τραπέζι 500.000 εκτάρια που ανήκουν σε Τ/Κ στη νότια Κύπρο (14% του εδάφους) και ζητούν συλλογική ανταλλαγή περιουσιών με Ε/Κ που έχουν περιουσίες στον βορρά. Με αυτά τα δεδομένα, σύμφωνα με έγκυρη πηγή, θα μπορούσε να λυθεί κατά 73% το πρόβλημα των περιουσιών νοουμένου ότι οι Ε/Κ ιδιοκτήτες στον βορρά θα αποδέχονταν πλήρως την ανταλλαγή και επίσης ότι θα υλοποιείτο η πρόνοια για ελεύθερη πρόσβαση των ιδιοκτητών γης στην Καρπασία. Το υπόλοιπο 17% θα μπορούσε να επιλυθεί, σύμφωνα με την ίδια έγκυρη πηγή, είτε διά αποζημιώσεων, είτε με επιστροφή των Ε/Κ στις περιουσίες τους υπό τ/κ διοίκηση. Η οροφή που έβαζαν οι Τ/Κ βέβαια σε παλαιότερες διαπραγματεύσεις δεν ξεπερνούσε το 10%, αλλά η ε/κ πλευρά επιμένει σε μεγαλύτερο ποσοστό θέτοντας θέμα αποχώρησης μεγάλου αριθμού εποίκων για να μπορούν να απελευθερωθούν περισσότερες περιουσίες Ε/Κ. Προϊόντος του χρόνου, πάντως, προέκυψαν και άλλες προτάσεις κυρίως κατά τη διάρκεια της διαπραγμάτευσης Χριστόφια - Ταλάτ που αφορούν κοινές αναπτύξεις ε/κ και τ/κ γης τόσο στον βορρά όσο και στον νότο, με ορίζοντα τα 5-10 έως και 25 χρόνια. Οι διαπραγματευτές του ΟΗΕ είχαν και έχουν συνεχείς επαφές με σειρά επενδυτικών Fund στις ΗΠΑ και στην Κίνα για την πραγματοποίηση επενδύσεων υπό κάποιες προϋποθέσεις. Ότι π.χ. θα υπάρξει κρατική εγγύηση στις αναπτύξεις αυτές, είτε από την Κυπριακή Δημοκρατία είτε ακόμα και την Τουρκία στο βόρειο τμήμα, ότι οι αναπτύξεις θα είναι συλλογικές και ότι το κράτος θα είναι σε θέση ανάλογα με τις ανάγκες της ανάπτυξης να διαφοροποιεί τις ζώνες. Οι επενδύσεις αυτές θα είναι μεν μακροπρόθεσμες αλλά την ίδια στιγμή βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα θα αρχίσουν να αποδίδουν οφέλη προς τους ιδιοκτήτες γης οι οποίοι θα αποδεχτούν να χρησιμοποιηθεί η γη τους για τους σκοπούς της ανάπτυξης. Κάποιο θέμα βεβαίως, το οποίο είναι πιθανό να προκύψει και ως σκάνδαλο για το οποίο μας προϊδεάζει τελευταία ο υπουργός Εσωτερικών Σωκράτης Χάσικος, είναι το θέμα της λειτουργίας όλα αυτά τα χρόνια του Κηδεμόνα των τ/κ περιουσιών. Πόση τ/κ γη έχει πωληθεί; Πόση έχει δοθεί για αξιοποίηση σε πρόσφυγες και μη πρόσφυγες; Πόση έχει δοθεί σε πρόσφυγες που θα επιστρέψουν στη γη τους με τη λύση και πόση σε πρόσφυγες (π.χ. στην επαρχία Κερύνειας) οι οποίοι θα δυσκολευθούν ή δεν θα θελήσουν να επιστρέψουν υπό τ/κ διοίκηση; Τέλος, η πρόταση αυτή ίσως προσκρούσει και στα προβλήματα που έχουν ανακύψει από την οικονομική κρίση τόσο στον βορρά όσο και στον νότο, αφού υπάρχουν εκατοντάδες επενδύσεις που έχουν ήδη χρεοκοπήσει κυρίως στον τομέα της ανάπτυξης γης.

3.  Εδαφικό

          Η τ/κ πλευρά σε όλες τις φάσεις των διαπραγματεύσεων μετά το 2004 διαβεβαιώνει ότι στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων (ασχέτως τι λέγεται δημόσια κατά καιρούς) βρίσκεται ο χάρτης του σχεδίου Ανάν 5. Όσες φορές η ε/κ πλευρά δημόσια ζήτησε κάτι περισσότερο στο τραπέζι, οι Τ/Κ απάντησαν ότι υπάρχουν δυσκολίες εγείροντας θέμα μη παραχώρησης της Μόρφου. Στην πραγματικότητα μετά από σειρά αποφάσεων του ΕΔΑΔ όλοι γνωρίζουν ότι το δικαίωμα ιδιοκτησίας δεν μπορεί να παραβιαστεί (απόφαση Τιτίνας Λοϊζίδου) παρότι έχουν αναγνωριστεί δικαιώματα και στους χρήστες περιουσιών (απόφαση Αποστολίδη). Κάπου εδώ διαπλέκεται το εδαφικό με το περιουσιακό υπό την εξής έννοια: Εάν π.χ. επιστραφεί υπό ε/κ διοίκηση η Μόρφου και τα μεγαλοχώρια της Μεσαορίας (Άσσια, Βατυλή, Κοντέα, Λύση κ.λπ.) τότε γύρω στους 40.000 Τ/Κ θα πρέπει να μετακινηθούν για τρίτη ή τέταρτη φορά βορειότερα μετά το 1963 για να εγκατασταθούν στο τ/κ συνιστών κρατίδιο, δεδομένου ότι φοβούνται την ανάμιξή τους με ε/κ πληθυσμούς προς το παρόν. Η γη όμως βορειότερα ανήκει και πάλιν σε Ε/Κ. Κάπου εδώ το αίτημα των Τ/Κ για μαζική ανταλλαγή περιουσιών με τις περιουσίες των Τ/Κ στον νότο αποκτά περισσότερη αξιοπιστία, κυρίως στα ώτα των διαμεσολαβητών του ΟΗΕ αλλά και της ΕΕ η οποία κτίστηκε και οικοδόμησε την ευημερία της μέσα από τις σκληρές συνθήκες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου που προνοούσαν μετακινήσεις πληθυσμών και αλλαγές συνοριακών γραμμών. Το επιχείρημα των Τ/Κ θα γίνεται πιο εύηχο όσο βέβαια συναινούν σε αποχώρηση μεγάλου αριθμού εποίκων. Κυρίαρχο θέμα για την ε/κ πλευρά εξακολουθεί να είναι το ποσοστό της ακτογραμμής των δύο συνιστώντων κρατιδίων, για αυτό και δεν αποκλείεται να συζητηθεί και η δημιουργία δύο ομοσπονδιακών ζωνών (τύπου Βελγίου) σε Καρπασία και Κόκκινα για να υπάρξει εξισορρόπηση.

4.  Εγγυήσεις

          Το θέμα των εγγυήσεων σαφέστατα και αφορά τη νέα ομόσπονδη Κύπρο αλλά και τις εγγυήτριες δυνάμεις που εγκαθιδρύθηκαν το 1960 με τις συνθήκες Ζυρίχης -Λονδίνου. Στην πραγματικότητα όλοι αναγνωρίζουν ότι ένα ευρωπαϊκό κράτος δεν χρειάζεται εγγυήσεις, στην πράξη ωστόσο θα πρέπει να αντιμετωπισθεί η απαίτηση της Τουρκίας να παραμείνει εγγυήτρια, κυρίως αν δεχθούμε τη μετριοπαθή εκδοχή Τσαβούσογλου, εάν αυτό επιθυμούν και οι Τ/Κ. Ο βαθμός δυσκολίας βέβαια για την Τουρκία αυξάνεται σε σχέση με το 1960, δεδομένου ότι η Ελλάδα δεν ενδιαφέρεται να παραμείνει εγγυήτρια σε ένα ευρωπαϊκό κράτος (και το δήλωσε επισήμως διά του ΥΠΕΞ Κοτζιά) ενώ και η Βρετανία δείχνει απροθυμία, αναφέροντας π.χ. στον Ιωάννη Κασουλίδη ότι «θα αποδεχτούμε να παραμείνουμε εγγυήτρια δύναμη εφόσον το ζητήσουν και οι δύο κοινότητες». Λογικά το θέμα των εγγυήσεων πρέπει να παραμείνει τελευταίο «διότι διαπραγματευτικά αυτό βολεύει την ε/κ πλευρά», σύμφωνα με έγκυρη πηγή: «Αν η εσωτερική πτυχή του Κυπριακού επιλυθεί από τους δύο ηγέτες, θα είναι δύσκολο για την Τουρκία να τινάξει τη λύση στον αέρα εμμένοντας σε μονομερείς εγγυήσεις». Σε ό,τι αφορά την ύπαρξη εγγυήσεων σε μια ευρύτερη γεωπολιτική σφαίρα, η παροχή εγγυήσεων π.χ. από το ΝΑΤΟ προσκρούει σε αντιδράσεις του ΑΚΕΛ αλλά και της Τουρκίας, αφού δείχνουν να λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τις θέσεις της Ρωσίας, ενώ το θέμα της ένταξης στον Συνεταιρισμό για την Ειρήνη ίσως να αποτελούσε μια συμβιβαστική λύση. Οι εγγυήσεις βεβαίως θα κριθούν ίσως από πλευράς Τ/Κ αναλόγως του αισθήματος ασφαλείας που θα εμπεδωθεί μέσα από τις συμφωνίες.

5.  Ασφάλεια

          Αν κρίνουμε μέσα από πρόσφατες δημόσιες δηλώσεις του Ε/Κ διαπραγματευτή σε εκδήλωση της ΝΕΔΗΣΥ για το Κυπριακό, η ε/κ πλευρά ως χώρα μέλος της ΕΕ και λόγω του ότι απορρέουν σοβαρές δεσμεύσεις από τις ευρωπαϊκές συνθήκες, δεν μπορεί να προσχωρήσει σε λογικές πλήρους αποστρατικοποίησης, ούτε βέβαια και να αποδεχθεί εγγυήσεις από τρίτες χώρες. Η ομόσπονδη Κυπριακή Δημοκρατία έχει υποχρέωση να διαθέτει σοβαρό αστυνομικό σώμα, στρατιωτικά τμήματα για έρευνα και διάσωση στην κυπριακή ΑΟΖ και ίσως και ένα ευέλικτο στρατιωτικό σώμα για να αντιμετωπίζει περιπτώσεις εκτάκτου ανάγκης σε μια περιοχή που διέπεται από τεράστια πολιτική ρευστότητα. Οι ευρωπαϊκοί θεσμοί όπως το Σέγκεν και το Φρόντεξ  θα λειτουργήσουν επικουρικά προς αυτή την κατεύθυνση. Ερωτήματα του τύπου ποιος θα εγγυηθεί την ασφάλεια των Τ/Κ από τυχόν επιθετικότητα της πλειοψηφίας των Ε/Κ ή ποιος θα σώσει τους Ε/Κ από τυχόν νέα επιθετική δράση της Τουρκίας, είναι δυνατόν να ηχήσουν σε μερικούς μήνες γραφικά εάν και εφόσον η ποιότητα της λύσης καταφέρει να κατευνάσει παραδοσιακές και λογικές φοβίες των δύο κοινοτήτων.

6.  Μεταβατική περίοδος

          Ένα καυτό θέμα το οποίο όσο προχωρούν οι συνομιλίες θα γίνεται πιο καυτό είναι το θέμα της μεταβατικής περιόδου για τη νομική εφαρμογή της λύσης μετά την πολιτική διαδικασία των δημοψηφισμάτων. Η ε/κ πλευρά έθεσε το θέμα για ουσιαστικούς αλλά και για εσωτερικούς λόγους προσπαθώντας να απαντήσει στο ερώτημα των Ε/Κ σκεπτικιστών ότι οι Τ/Κ την επομένη των δημοψηφισμάτων κερδίζουν όλα όσα ζητούν ενώ η ε/κ πλευρά θα πρέπει να αναμένει την τήρηση κάποιων χρονοδιαγραμμάτων για να αρχίσει να παίρνει (π.χ. αποχώρηση τουρκικών στρατευμάτων, επιστροφή γης κ.λπ.). Η ε/κ πλευρά θέτει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων το επιχείρημα ότι η συνθήκη της Ζυρίχης ολοκληρώθηκε τον Φεβρουάριο του 1959 αλλά εφαρμόστηκε στις 16 Αυγούστου το 1960 δίνοντας έτσι ευκαιρία να προκύψουν μέσα από εκλογές τα διάφορα σώματα διακυβέρνησης. Πρόκειται για μια δύσκολη διαπραγμάτευση από την οποία βέβαια είναι σαφές ότι η ε/κ πλευρά μετά τα δημοψηφίσματα θέλει να έχει στα χέρια της πολύ συγκεκριμένα κέρδη για να δεχθεί παράκαμψη της θέσης αυτής. Ήδη σε παλαιότερες δηλώσεις του ο Τ/Κ διαπραγματευτής Οζντίλ Ναμί δεν απέκλεισε ακόμα και παράδοση των Βαρωσίων πριν τα δημοψηφίσματα, αλλά και άμεση παράδοση εδαφών μετά από ένα τυχόν «Ναι» στα δημοψηφίσματα που θα αφορούν ακατοίκητες περιοχές (π.χ. περιοχή Άχνας) ή και την τεράστια περιουσία της Εκκλησίας στον βορρά.