ΣΦΑΙΡΙΚΑ Ήταν 1η Απριλίου 2017

Τόσο το ενωτικό δημοψήφισμα του 1950 όσο και ο απελευθερωτικός αγώνας της ΕΟΚΑ 1955-59, συγκαταλέγονται ανάμεσα στις ιστορικές στιγμές που οι Έλληνες της Κύπρου θέλησαν να πάρουν τη μοίρα τους στα χέρια τους. Εξήντα εφτά χρόνια μετά το δημοψήφισμα και εξήντα δύο μετά τον απελευθερωτικό αγώνα, οι Ε/Κ οφείλουν να τιμούν τις επετείους τους, αλλά πρωτίστως να προβληματίζονται. Η Ιστορία μπορεί να μας διδάξει και κυρίως να μας αλλάξει αν πραγματικά θέλουμε να μάθουμε κάτι από αυτήν.

1η Απριλίου 1955

Ο αγώνας του 1955-59 ήταν ένας καθόλα γενναίος αγώνας, δίνοντας σάρκα και οστά στην πολιτική βούληση των Ε/Κ όπως αυτή εκφράστηκε στις 15 Ιανουαρίου 1950 μέσα από το ενωτικό δημοψήφισμα. Ήταν το αποκορύφωμα του διαχρονικού ενωτικού κινήματος, το οποίο εκδηλώθηκε στην Κύπρο ταυτόχρονα με την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Η ιστορική εξήγηση αυτής της στάσης των Ελλήνων της Κύπρου είναι απλή και συνάμα κατανοητή. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία βρισκόταν υπό διάλυση και οι Ελληνοκύπριοι θεωρούσαν την Κύπρο ως ένα ακόμα ελληνικό νησί. Έτσι, όπως διεκδικούσε η Κρήτη, η Σάμος, η Χίος και η Ρόδος την ενσωμάτωσή τους στο νέο Ελληνικό Κράτος που προέκυψε με πρωτεύουσα το Ναύπλιο το 1829 και η Κύπρος έκρινε ότι είχε δικαίωμα να διεκδικήσει το ίδιο. Το ίδιο αίτημα, με μεγαλύτερη ένταση, εκδηλώθηκε και επί Αγγλοκρατίας, με την ηγεσία των Ελληνοκυπρίων να επενδύει στο ότι η Μεγάλη Βρετανία ως "ένα χριστιανικό και πολιτισμένο έθνος θα απέδιδε τελικά την Κύπρο στην Ελλάδα". Θα μπορούσε κανείς να γράψει διδακτορικές διατριβές για να αντιληφθεί, να σχολιάσει και να κατανοήσει τον αγώνα των Κυπρίων ενωτικών από το 1821 έως και το 1960. Θα μπορούσε να σταθεί με σεβασμό μπροστά στις μορφές του Στροβολιώτη ιδεολόγου Ιωάννη Καρατζιά (σύντροφος του Ρήγα Φεραίου), επίσης του επαναστάτη Νικόλαου Θησέα, ή του Μιχάλη Κυπραίου, του υπασπιστή του στρατηγού Μακρυγιάννη, για τον οποίο εξιστορεί στα απομνημονεύματά του: "...εκεί που ριχτήκαμεν στο γιουρούσι, μου πληγώθηκε βαρέως και ύστερα απέθανε ο καλός και γενναίος πατριώτης Μιχάλης Κυπραίος, απούστειλα και πήγεν εις την αγγλικήν φρεγάτα όταν κιντυνεύαμεν εις το Νιόκαστρο...". Θα μπορούσε ακόμα να τιμήσει με περηφάνια τα παιδιά της ΕΟΚΑ που πάλεψαν για την ελευθερία της χώρας μας: Αυξεντίου, Μάτσης, Λένας, Καραολής, Δράκος, Παλληκαρίδης...

Το λάθος

Είναι λάθος να τιμούμε την Ιστορία μας και τους ανθρώπους που την έγραψαν; Η απάντηση είναι κατηγορηματικά όχι. Ποιο είναι το λάθος; Το λάθος -που είναι και ιστορικό λάθος- είναι να την ανακυκλώνουμε. Να μεταφέρουμε μηχανικά τους ήρωες μιας εποχής του παρελθόντος και να τους δίνουμε ρόλο στο παρόν αναζητώντας συνεχιστές τους. Είναι λάθος να λέμε ότι συνεχίζουμε τον αγώνα του Αυξεντίου ή του Μάτση ή του Παλληκαρίδη. Οι ήρωες αυτοί μετουσίωσαν σε πολιτική τη βούληση των Ελλήνων της Κύπρου τη δεκαετία του 1950. Το 2017, αν θέλουμε να τους τιμήσουμε πραγματικά, οφείλουμε να βάλουμε φυλαχτό στον κόρφο μας, το κουράγιο τους και την αποφασιστικότητά τους για να δώσουμε τους δικούς μας αγώνες. Σε διαφορετική περίπτωση είμαστε αφελείς και κυρίως ανιστόρητοι, για ένα και απλό λόγο: Δεν ζούμε στο παρόν, αλλά στο παρελθόν. Ισοπεδώνουμε την Ιστορία μας, τις εμπειρίες μας, τα πάθη και τα παθήματά μας. Διαγράφοντας άλλες εξίσου σημαντικές ιστορικές περιόδους από τις οποίες εξίσου έχουμε να μάθουμε. Γιατί αποτύχαμε και αποτυγχάνουμε ακόμα να κτίσουμε μια κοινή πατρίδα Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι; Διότι δεν μάθαμε τίποτα από τις προηγούμενες δεκαετίες. Κρατήσαμε φυλαχτό τον αγώνα του Αυξεντίου τη δεκαετία του 1950 για Ένωση και πετάξαμε στον κάλαθο των αχρήστων τη θυσία των Μισιαούλη και Καβάζογλου στη δεκαετία του 1960 για Ανεξαρτησία. Οι Ε/Κ, προσανατολισμένοι προς την Ένωση με την Ελλάδα, δεν μπόρεσαν να αντικρίσουν τους Τ/Κ ως μια ομάδα με την οποία θα έπρεπε να συνεργαστούν. Οι Τ/Κ εξαιτίας αυτής της στάσης αναζήτησαν προστάτες. Αρχικά συμπορεύτηκαν με τους Βρετανούς και σταδιακά προσδέθηκαν στο άρμα της Τουρκίας διεκδικώντας διχοτόμηση και διπλή ένωση. Ποιος φέρει την ευθύνη γι' αυτό; Οι απλοί πολίτες ή οι ηγέτες; Αυτή την περίοδο η Κύπρος δυστυχώς δεν ευτύχησε να έχει νέες και χαρισματικές ηγεσίες για να την οδηγήσουν στη νέα εποχή. Της έμειναν αμανάτι οι παλιοί, παρότι οι περισσότεροι νέοι σε ηλικία. Το 1960 ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ήταν 47 ετών, ο Φαζίλ Κιουτσιούκ 54, ο Σπύρος Κυπριανού 28 και ο Ραούφ Ντενκτάς 36. Οι αγωνιστές της ΕΟΚΑ και οι αγωνιστές της ΤΜΤ έμελλε να οδηγήσουν την Κύπρο και στις δεκαετίες του 1960 και του 1970, ανακυκλίζοντας την αντιπαράθεσή τους και επαναλαμβάνοντας αυτή την φορά την Ιστορία ως φάρσα. Τι δεν έμαθαν αυτοί οι ηγέτες από τη δεκαετία του 1950; Ότι αυτό που προείχε ήταν η απελευθέρωση από τους Άγγλους. Αν όλοι μαζί πολεμούσαν τους Βρετανούς τότε το αποτέλεσμα σίγουρα θα ήταν ένα κοινό ανεξάρτητο κράτος, με τις δύο κοινότητες να σέβεται η μια την άλλη. Επειδή δεν το έκαναν, συνέχισαν να μεταφέρουν τους άλυτους λογαριασμούς τους και στις επόμενες δεκαετίες. Και επειδή δεν πρέπει να μασάμε τα λόγια μας, θα πρέπει να ειπωθεί και αυτό. Τη μεγαλύτερη ευθύνη την φέρει εδώ η πλειοψηφούσα ε/κ πλευρά. Η οποία δημοσίως είχε θέσει τους στόχους της, επειδή μέσα από αυτούς τους στόχους απέκλεισε τους Τ/Κ, με αποτέλεσμα να τους αναγκάσει να βρουν εναλλακτικές πολιτικές οδούς.
Με λίγα λόγια, δεν μπορούμε να αντικρίζουμε την Ιστορία μας επιλεκτικά. Οφείλουμε να τη βλέπουμε συνολικά. Το 1960, καλώς ή κακώς, υπογράψαμε τις Συνθήκες Ζυρίχης - Λονδίνου. Δημιουργήσαμε ένα δικό μας ενιαίο κράτος. Κάναμε επίσης ένα τεράστιο συμβιβασμό, σε σχέση με τους στόχους που είχαμε ως κοινότητα τις προηγούμενες δεκαετίες. Αναγνωρίσαμε τους Τ/Κ ως συνεταίρους σε αυτό το κράτος το οποίο με βάση τις συνθήκες ξεκίνησε να λειτουργεί ως δικοινοτικό. Δυστυχώς αποτύχαμε να το λειτουργήσουμε, με αποτέλεσμα την πρώτη διχοτόμησή του το 1963 όταν αποχώρησαν οι Τ/Κ, το πραξικόπημα της Ελλάδας και την εισβολή της Τουρκίας του 1974. Αποτύχαμε γιατί αντιμετωπίσαμε τα προβλήματά μας με τη λογική του 1950. Μετά το 1974 κάναμε ένα νέο συμβιβασμό, την ομοσπονδία. Θα αποτύχουμε και πάλιν αν δεν μπορέσουμε έστω και την υστάτη να απογαλακτιστούμε από τη λογική του 1950. Μπορούμε;

Τι μάθαμε;

Σκεφτείτε μόνο τούτο. Οι ηγεσίες των Ε/Κ και των Τ/Κ κατά την περίοδο 1950-60 διαφέρουν και πολύ από τις σημερινές ηγεσίες των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων; Κατά τη δεκαετία του 1960 έγιναν πολλά λάθη. Ίσως όμως η Ιστορία να μην είναι τόσο σκληρή, κρίνοντας εκ του αποτελέσματος, τους τότε πρωταγωνιστές. Μεγάλωσαν και ωρίμασαν πολιτικά μέσα σε ένα κλίμα που ο εθνικισμός βρισκόταν στα φόρτε του παγκοσμίως. Τα κινήματα υπέρ της αυτοδιάθεσης των λαών ήταν διάσπαρτα επίσης, η δε Μεγάλη Βρετανία που έχανε συνεχώς έδαφος, αυτά τα κινήματα φρόντιζε να τα αποσυντονίζει και να τα οδηγεί σε μεταξύ τους σύγκρουση. Το "διαίρει και βασίλευε" των Βρετανών αυτή την περίοδο λειτούργησε άψογα στην Κύπρο, όπως λειτούργησε και μερικά χρόνια νωρίτερα χωρίζοντας από την Ινδία το Πακιστάν. Οι Ε/Κ ζητωκραύγαζαν υπέρ της Ένωσης, οι Τ/Κ υπέρ της διχοτόμησης και της ένωσής τους με την Τουρκία, οι δε Βρετανοί έκαναν τη δουλειά τους. Που δεν ήταν τίποτε άλλο από το να κρατήσουν τον στρατηγικό έλεγχο της Κύπρου μετά την κρίση στο Σουέζ το 1956, αλλά και την αναζωπύρωση του Ψυχρού Πολέμου στη δεκαετία του 1960. Στόχος ήταν να ελεγχθούν οι "ανώριμοι Κύπριοι" οι οποίοι δεν μπορούσαν να κατανοήσουν το διεθνές περιβάλλον και τα διεθνή εμπλεκόμενα συμφέροντα. Και προς αυτό τον στόχο στρατεύθηκαν και οι "μητέρες πατρίδες". Το 1964, επί κυβερνήσεως Γεωργίου Παπανδρέου, κατά παράβαση των Συμφωνιών Ζυρίχης και Λονδίνου, αλλά με την ανοχή όλων στάλθηκε στην Κύπρο μια ελληνική μεραρχία 10.000 ανδρών με αξιόλογο βαρύ οπλισμό. Η Ελλάδα, ως μέλος του ΝΑΤΟ και εν μέσω Ψυχρού Πολέμου, ανέλαβε τη στρατιωτική στήριξη της Κύπρου σε μια προσπάθεια να πεισθούν οι Ε/Κ ότι είναι ασφαλείς από την Τουρκία και κυρίως ο Μακάριος να σταματήσει να αλληθωρίζει προς τη Μόσχα. Ούτε αυτή η κίνηση στάθηκε αρκετή ώστε οι Ε/Κ να σταματήσουν να μηρυκάζουν το παρελθόν. Επανέφεραν το αίτημα της Ένωσης για να παιχθεί η δεύτερη πράξη της διχοτόμησης το 1974, διά της εισβολής στην Κύπρου 40.000 στρατιωτών της Τουρκίας και πάλιν υπό την ανοχή όλων.

 Το παρόν μας ως ιστορική φάρσα 

Η Ιστορία και ο ηρωικός αγώνας του 1955 μπορεί σήμερα να δώσει απαντήσεις μόνο σε αυτούς που θέτουν τις σωστές ερωτήσεις. Το ίδιο ισχύει και για το τ/κ ταξίμ. Οι ηγέτες μας κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας έκαναν τις επιλογές τους. Μοναχικές επιλογές. Ηρωικές επιλογές. Κόντρα στα σημεία των καιρών και στα διεθνή συμφέροντα. Ήταν λάθος ο αγώνας της ΕΟΚΑ; Υπό τις συνθήκες και την αντίληψη των τότε πρωταγωνιστών όχι. Μπορεί πολιτικά να ήταν αφελής αγώνας, αφού οι Κύπριοι ηγέτες δεν είχαν θέαση του κόσμου. Το βλέμμα τους ήταν καρφωμένο χωρίς περιφερειακή όραση στην Αθήνα. Μας εμπνέουν οι ήρωες της ΕΟΚΑ; Ναι, μας εμπνέουν γιατί πίστευαν σε κάτι για το οποίο ήταν διατεθειμένοι να δώσουν ακόμα και τη ζωή τους. Αλλά σήμερα την 1η Απριλίου 2017 χρειαζόμαστε διαφορετικούς ήρωες. Τους οποίους, σε επίπεδο ηγεσίας, δεν έχουμε δυστυχώς. Σήμερα μας κυβερνούν φοβισμένα ανθρωπάκια. Ζούμε όμως σε μια εποχή εξίσου ηρωική με το παρελθόν. Γι' αυτό χρειαζόμαστε κατεπειγόντως τους ήρωες του παρόντος, για να σταματήσουμε να ζούμε τη φάρσα ενός ανακυκλωμένου παρελθόντος, το οποίο γελοιωδώς βιώνουμε μέσα από τη συζήτηση στη Βουλή για το ενωτικό δημοψήφισμα του 1950. Μόνο που σήμερα ήρωας δεν είναι αυτός που θυσιάζει τη ζωή του ή παίρνει τη ζωή όσων νομίζει ότι τον απειλούν στον γεωγραφικό χώρο όπου ζει. Οι σημερινοί ήρωες δεν είναι εθνικιστές. Κι αυτό γιατί οι σημερινοί εθνικιστές φοβούνται. Οι ήρωες δεν φοβούνται. Ήρωας είναι αυτός που στη γειτονιά του αλλά και στο παγκόσμιο χωριό όπου ζει, ξέρει να αγαπά τον συνάνθρωπό του. Που μπορεί να συνυπάρχει. Ήρωας είναι αυτός που ανεξαρτήτως χρώματος και φυλής αγωνίζεται να βελτιώσει τη ζωή του, αλλά και τη ζωή των άλλων. Ας πάρουμε λοιπόν μια σταγόνα από το κουράγιο του Γρηγόρη Αυξεντίου να μπολιάσουμε το δικό μας. Με οδηγό τούτη την αγάπη και την ελπίδα ότι μια μέρα οι ξύλινοι σταυροί θα μπουμπουκιάσουν τριαντάφυλλα.... "Γεια σας"!

 

Πριν 20 χρόνια, στις 24 Απριλίου 2004, οι Ελληνοκύπριοι απέρριψαν με συντριπτική πλειοψηφία το σχέδιο του Γενικού Γραμματέα Κόφι Ανάν για λύση Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας. Ο διεθνής παράγοντας τότε είχε επενδύσει πολλά σε αυτό, οι Τουρκοκύπριοι επίσης, αλλά και οι Βρυξέλλες που ήθελαν λειτουργική ένταξη ολόκληρης της Κύπρου στην ΕΕ. Η πλειοψηφία της ηγεσίας των Ελληνοκυπρίων τότε, δηλαδή ο Τάσσος Παπαδόπουλος (ΔΗΚΟ), ο Δημήτρης Χριστόφιας (ΑΚΕΛ) και ο Βάσος Λυσσαρίδης (ΕΔΕΚ), δεν πίστεψε στο σχέδιο. Οι Γλαύκος Κληρίδης και Γιώργος Βασιλείου το στήριξαν και έδωσαν τη μάχη έχοντας δίπλα τους ένα μικρό ποσοστό του ΔΗΣΥ, του ΑΚΕΛ και ένα κομμάτι της Κοινωνίας των Πολιτών. Υπάρχει το 2004 και η περίπτωση Νίκου Αναστασιάδη, ο οποίος ουσιαστικά έπαιξε μια παρτίδα πολιτικού πόκερ. Υποστήριξε το σχέδιο για δύο λόγους. Και οι δύο έμπλεοι αμοραλισμού: α) Για να κερδίσει τότε την εύνοια του Κληρίδη και να παραμείνει στην ηγεσία του ΔΗΣΥ, β) επειδή πίστευε, τότε, ότι το ΝΑΙ θα μπορούσε να κινηθεί μέχρι και 40%, διεμβολίζοντας με αυτό τον τρόπο και άλλους πολιτικούς χώρους.

Μετά από καμιά δεκαετία, ο ίδιος μας είπε ότι στήριξε τότε το σχέδιο, αλλά δεν το διάβασε καλά. Όταν το διάβασε καλά, δηλαδή το 2013 που ήθελε την ψήφο του ΔΗΚΟ στις προεδρικές, έφριξε!

Το σχέδιο τελικά καταψηφίστηκε και στη συνέχεια δίχασε και προβλημάτισε.

Οι του ΟΧΙ

Ο προβληματισμός δεν ήταν πάντα νηφάλιος μεταξύ των Ελληνοκυπρίων. Κάποια επιχειρήματα βέβαια, 20 χρόνια μετά παραμένουν, αν ορθά ή λάθος πράξαμε. Οι πολιτικοί που έπεισαν την πλειοψηφία του 76% υποστηρίζουν ότι:

1. Οι Ελληνοκύπριοι διά του «όχι» τους προέβαλαν αντίσταση στην τουρκοποίηση ολόκληρης της Κύπρου, σώζοντας έστω το 64% του εδάφους της ΚΔ. Παρέλαβαν κράτος, παρέδωσαν κράτος και όχι κοινότητα.

2. Το ΟΧΙ και η ακολουθήσασα ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ βοήθησε την Κυπριακή Δημοκρατία να ισχυροποιήσει τη θέση της στην αφόρητη πίεση που ασκούσε η Τουρκία από το 1964. Σήμερα είμαστε σε καλύτερη θέση.

Οι του ΝΑΙ

Οι μειοψηφήσαντες υποστηρικτές του ΝΑΙ, μεταξύ των οποίων και ο γράφων, εστιάζουν σε παραμέτρους που πηγάζουν από τη μη λύση.

1. Η άρνησή μας να δεχτούμε ΔΔΟ το 2004 επέτρεψε στην Τουρκία να ενσωματώσει τις τότε 130.000 Τ/Κ σε μια τουρκική πλέον βόρεια Κύπρο των 400.000 εποίκων, οι οποίοι συνδέονται άμεσα με τα 80 εκατ. Τούρκων της ηπειρωτικής Τουρκίας. Τότε, διά της ένταξης στην ΕΕ ολόκληρης της Κύπρου, οι 130.000 Τ/Κ θα μπορούσαν να ενσωματωθούν στα 500 εκατ. Ευρωπαίων πολιτών.

2. Το 2004 χάσαμε την πρώτη και ίσως μοναδική ευκαιρία για επανένωση της Κύπρου μετά την τουρκική εισβολή του 1974. Επιτρέψαμε στην Τουρκία να βάλει τις βάσεις για έλεγχο ολόκληρης της Κύπρου, αφού της αφήσαμε το 36% του εδάφους επί του οποίου μπορεί να αναπτύξει την επόμενη δεκαετία έναν πληθυσμό πέραν των 2 εκατομμυρίων, κτίζοντας μια οικονομία υπερτριπλάσια της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Η εισβολή

Οι Ελληνοκύπριοι και ο Ελληνισμός γενικότερα υπέστησαν το 1974 μια δεύτερη συνεχόμενη ήττα από τους Τούρκους στον 20ό αιώνα. Μετά από συνεχόμενες νίκες κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων και του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, οι οποίες διέλυσαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία, ο Ελληνισμός το 1922 έχασε τη Μικρά Ασία, ενώ το 1974 έχασε τη μισή Κύπρο. Στο νέο του βιβλίο, ο Χρήστος Π. Παναγιωτίδης με τίτλο «Η Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και η Κυπριακή Καταστροφή του 1974», παρουσιάζει συγκριτικά τους βασικούς πρωταγωνιστές αυτών των δύο δραματικών γεγονότων της Ιστορίας της Ελλάδος και της Κύπρου και καλόν θα ήταν να το διαβάσουμε όλοι. Και στις δύο περιπτώσεις καταγράφεται η πολιτική ένδεια των πολιτικών της Κύπρου και της Ελλάδας και η αδυναμία σύλληψης και αντίληψης των γεωπολιτικών δεδομένων της εποχής.

Η διαφορά

Συγκρίνοντας αυτές τις δύο ήττες, κατά την άποψή μου, μπορεί κάποιος να εντοπίσει και μια τεράστια διαφορά.

Η Ελλάδα, μετά τον πόλεμο του 1922 είχε στην εξουσία τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τον οποίο έφεραν άρον - άρον από το Παρίσι για να διαπραγματευτεί τους όρους της Συνθήκης της Λωζάνης το 1923. Στην Κύπρο, μετά την εισβολή του 1974, επέστρεψε ο Μακάριος από την Αθήνα, επίσης για να διαπραγματευθεί. Ποια η διαφορά των δύο;

1. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος αντιλήφθηκε ότι η ήττα δεν μπορούσε να ανατραπεί. Ότι στα περίχωρα των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης στοιβάζονταν ενάμισι εκατ. Έλληνες Μικρασιάτες πρόσφυγες. Αποδέχτηκε λοιπόν ανταλλαγή πληθυσμών, με αποτέλεσμα γύρω στα 1 εκατ. μουσουλμάνοι να φύγουν από τη Βόρειο Ελλάδα και να μεταφερθούν στην Τουρκία. Με αυτό τον τρόπο η Ελλάδα έγινε το πιο ομοιογενές κράτος στην Ευρώπη. Την ίδια στιγμή διασφάλισε τα σύνορα της χώρας μέχρι τον Έβρο, εξασφάλισε την ελληνικότητα των νησιών του Βορειανατολικού Αιγαίου, προσπάθησε να διασφαλίσει την ελληνική κοινότητα στην Κωνσταντινούπολη, και ακόμα μέσα από 6 παραγράφους υποχρέωσε την Τουρκία να απαρνηθεί κάθε είδους διεκδίκηση επί της Κύπρου. Η Ελλάδα ηττήθηκε το 1922, αλλά είχε έναν πολιτικό που έβλεπε πέρα από την ήττα και την επόμενη μέρα.

2. Ο Μακάριος Γ' επέστρεψε στην ηττημένη Κύπρο το 1974 με κλάδους ελαίας και συγχωροχάρτια. Δεν έβλεπε την επόμενη μέρα για τους Κύπριους αλλά για τον ίδιο, ζητώντας τη συγκατάβαση των πρώην συνεργατών του της ΕΟΚΑ Β, τους οποίους ήθελε να εξευμενίσει για να συνεχίσει να κυβερνά. Ο μόνος που κατάλαβε ότι ηττηθήκαμε και ότι έπρεπε να βρούμε τρόπους όσο είναι νωρίς να κάνουμε κάτι ώστε να μην απωλέσουμε εντελώς τον έλεγχο, ήταν ο Γλαύκος Κληρίδης. Ο οποίος από το 1964, ως άλλος Αριστείδης Στεργιάδης (ο τραγικός Έλληνας διοικητής της Σμύρνης 1919-1922) πρότεινε οδυνηρές λύσεις, αλλά ο Μακάριος δεν ήταν Βενιζέλος. Ήταν ο Δημήτριος Γούναρης, ο οποίος νόμιζε ότι μπορεί να περάσει στην αντεπίθεση, να διαβεί τον Σαγγάριο και να καταλάβει την Άγκυρα. Ο Μακάριος κήρυξε μακροχρόνιο αγώνα και άφησε στο πόδι του τους Σπύρο Κυπριανού και Τάσσο Παπαδόπουλο για να τηρήσουν τις υποθήκες του.

Τα ΟΧΙ

Κάποιοι από μας ποτέ δεν καταλάβαμε τι σημαίνει μακροχρόνιος αγώνας.

1. Προετοιμαζόμαστε και εξοπλιζόμαστε για μια νέα στρατιωτική αντιπαράθεση με την Τουρκία των 80 εκατ. πολιτών και των 3 εκατ. στρατού, όπου θα τα παίξουμε όλα για όλα;

2. Πιστεύουμε ότι θα κερδίσουμε σε βάθος χρόνου οικονομικά τη μάχη της απελευθέρωσης και επανένωσης της Κύπρου;

Εξήντα χρόνια μετά τη δημιουργία του κυπριακού προβλήματος, πενήντα χρόνια μετά την εισβολή και είκοσι χρόνια μετά το δημοψήφισμα για λύση Ομοσπονδίας, αξίζει να προβληματιστούμε. Μπορούμε να ελπίζουμε σε κάτι χειροπιαστό από έναν μακροχρόνιο αγώνα, όπως τον ονειρεύτηκαν ο Μακάριος, ο Σπύρος και ο Τάσσος;

Πριν 20 χρόνια, μάλλον αυτό πιστεύαμε, γι' αυτό και το 76% του κυπριακού λαού καταψήφισε το σχέδιο λύσης. Με βάση αυτή τη λογική, ο αμοραλιστής Νίκος Αναστασιάδης πήγε το 2017 στο Κραν Μοντανά. Πήγε για να σκοτώσει ένα ακόμα σχέδιο Ομοσπονδίας βάζοντας στο τραπέζι τη λύση δύο κρατών. Μήπως τελικά πρέπει να δεχτούμε ότι η κατάληξη του μακροχρόνιου δεν μπορεί να οδηγήσει πουθενά αλλού και ότι ο Ερσίν Τατάρ είναι ο συνεχιστής της αδιέξοδης πολιτικής Μακαρίου και Αναστασιάδη;

Κάποιοι υποστηρίζουν ότι έφτασε ο καιρός να σκεφτούμε out of the box σε ό,τι αφορά τη λύση του Κυπριακού, μεταξύ των οποίων και η ομάδα της κ. Μαρία Άνχελα Ολγκίν. Εμείς λέμε ότι δεν μπορούμε να ανακαλύψουμε ξανά τον τροχό. Η λύση ομοσπονδίας είναι λύση έξω από το κουτί διότι χρειάζεται μεγάλες υπερβάσεις και τεράστια εναλλακτική σκέψη για εφαρμογή της στην Κύπρο. Κάποιος βέβαια πρέπει να εξηγήσει στους εμπλεκόμενους πολιτικούς ότι θα πρέπει να καθίσουν ξανά στο τραπέζι. Με μια διευκρίνιση: Ότι αυτός που θα φύγει, θα πληρώσει και το τίμημα.

ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥΔημοσιεύθηκε 21.4.2024 στην εφημερίδα Πολίτης

Το DNA του Προέδρου Μακαρίου και ο διάλογος με τους Αμερικανούς

 

Το 1979, ο Κύπριος πρέσβης Νίκος Κρανιδιώτης, από τους βασικούς διαχρονικά συμβούλους του προέδρου Μακαρίου, έστειλε μια επιστολή προς τον πρώην υπουργό Εξωτερικών της Ελλάδας Ευάγγελο Αβέρωφ. Επρόκειτο για μια ιστορική επιστολή, στην οποία αποκάλυπτε τι συνέβη τη μέρα της επίσκεψης του Μακαρίου στις ΗΠΑ, στις 5 Ιουνίου 1962, και συγκεκριμένα τι διαμείφθηκε κατά τη συνάντηση με τον Πρόεδρο Κένεντι. Σύμφωνα με την επιστολή, ο Αμερικανός Πρόεδρος αναφέρθηκε στις ιδιαίτερες σχέσεις του Μακαρίου με τη Βοστώνη, την ιδιαίτερη πατρίδα του, όπου ο Μακάριος ως γνωστό σπούδασε Θεολογία το 1947, και συμπλήρωσε: «Η Κύπρος κατέχει εξαιρετική θέση στον κόσμο. Καταβάλατε, Μακαριότατε, σοβαρές προσπάθειες ώστε να διατηρήσει η χώρα σας τη θέση αυτή και την υγιή απόστασή της ως ανεξάρτητη χώρα. Οι αγώνες σας είναι πολύ γνωστοί. Σας αναγνωρίζουμε και σας θαυμάζουμε Μακαριότατε, ως θαρραλέο μαχητή της ελευθερίας».

Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος δεν ήταν δυνατό να μην εντυπωσιασθεί από τη διπλωματική αβρότητα του Κένεντι. Δύο χρόνια μετά την Ανεξαρτησία ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας βρισκόταν στον Λευκό Οίκο και συνομιλούσε με τον ίσως πιο αγαπητό Αμερικανό Πρόεδρο, τον Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι. Οπότε, ως πονηρός Κύπριος το τράβηξε όσο νόμιζε ότι τον έπαιρνε. Όπως γλαφυρά περιγράφει στην επιστολή του ο Κρανιδιώτης, «σε μια στιγμή ευφορίας, περί το τέλος του προγεύματος, ο Μακάριος, με το σύνηθες φιλοπαίγμον ύφος του, απευθυνόμενος προς τον Κένεντι είπε «Κύριε Πρόεδρε, αν ήξερα ότι θα εκλεγείτε Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, δεν θα υπέγραφα το 1959 τις Συμφωνίες. Με τη δική σας παρέμβαση, τα πράγματα θα ημπορούσαν να είναι πολύ καλύτερα». Ο Κένεντι, που μέχρι τη στιγμή εκείνη ήταν φιλομειδής και ευχάριστος, πήρε απότομα σοβαρό ύφος και απάντησε: ‘Όχι Μακαριότατε, πολύ καλά κάνατε και τις υπογράψατε. Κάτω από τις συνθήκες που δημιουργήθηκαν, ήταν το καλύτερο που μπορούσατε να επιτύχετε. Άλλωστε, πρέπει να ξέρετε ότι πολλά μεσολαβούν μεταξύ των χειλέων του Προέδρου και των εντεταλμένων οργάνων της Πολιτείας’»....

Τι κατάλαβε

Μάλλον ο Αρχιεπίσκοπος δεν κατάλαβε τι του είπε ο Κένεντι, αφού 17 μήνες μετά, στις 30 Νοεμβρίου 1963, με επιστολή του στις 3 εγγυήτριες δυνάμεις ζητούσε δραστικές αλλαγές στο Σύνταγμα της Ζυρίχης. Η επιστολή του έδωσε την αφορμή και δρομολόγησε εξελίξεις που οδήγησαν στις αιματηρές διακοινοτικές ταραχές του 1963/64 με ταυτόχρονη αποχώρηση των Τουρκοκυπρίων από την κυβέρνηση. Τότε ξεκίνησε το Κυπριακό ως διεθνές πρόβλημα το οποίο έγινε πολύ πιο σύνθετο και συνάμα τραγικό για τους Ελληνοκυπρίους, μετά την τουρκική εισβολή του 1974.

Ο Πρόεδρος Μακάριος ήταν ιδιαίτερα αγαπητός μεταξύ των Κυπρίων γιατί όλοι μπορούσαν να ταυτιστούν μαζί του. Μιλούμε για μια Κύπρο πονηρών χωριατών που κατάφεραν να επιβιώσουν μετά από 300 χρόνια Οθωμανοκρατίας και 82 χρόνια βρετανικής Αποικιοκρατίας. Τα κατάφεραν με κύρια χαρακτηριστικά την εφευρετικότητα, την πονηριά και τον αμοραλισμό τους, στοιχεία βέβαια που αποτελούσαν ταυτόχρονα και τα μεγάλα μειονεκτήματα της κυπριακής κοινωνίας. Η ελληνική παροιμία, αυτή που μιλά για το σχοινί του χωριάτη, μας ταιριάζει πολύ. Το σχοινί ως γνωστό μονό δεν φθάνει, διπλό όμως φθάνει και περισσεύει. Η γνωστή αυτή παραδοξολογία παραπέμπει στην παροιμιώδη ελληνική αφέλεια, που συνήθως αποκλείει τον απλό και καθαρό τρόπο σκέψης και πρακτικής, καταφεύγοντας σε προσπάθειες που απαιτούν διπλάσιο κόπο, οι οποίες συνήθως δεν οδηγούν σε λύσεις αλλά σε νέα αδιέξοδα.

Οι συζητήσεις με τις ΗΠΑ

Οι Αμερικανοί, μετά την απογοήτευση του 2004, εδώ και μια δεκαετία μπήκαν σε έναν νέο διάλογο με την Κύπρο τις παραμέτρους του οποίου έθεσε ο νυν Αμερικανός Πρόεδρος Τζο Μπάιντεν όταν επισκέφθηκε τη Λευκωσία (21 Μαΐου 2014) ως Αντιπρόεδρος. Ήταν ένα πρότζεκτ στον πυρήνα του οποίου βρέθηκε τότε το φυσικό αέριο ως καταλύτης για αναβάθμιση της Ανατολικής Μεσογείου σε θάλασσα ειρήνης και συνεργασίας. Προς αυτή την κατεύθυνση ήρθαν στην Κύπρο αμερικανικοί και ευρωπαϊκοί κολοσσοί εξειδικευμένοι στις εξορύξεις φυσικού αερίου και πετρελαίου. Η Κύπρος με βάση τον σχεδιασμό θα μπορούσε να ήταν ο συνδετικός κρίκος ενός ενεργειακού τόξου μεταξύ Αιγύπτου -Ισραήλ, Λιβάνου -Τουρκίας και Ελλάδας, λειτουργώντας ως τίμιος διαμεσολαβητής. Για να το καταφέρει βέβαια αυτό είχε ανάγκη από μια σοβαρή και τίμια ηγεσία.

Δυστυχώς δεν είχε. Ο Μακάριος και το πολιτικό του DNA επιβίωσαν και επιβιώνουν σε όλους τους ηγέτες αυτής της χώρας, με ένα κοινό χαρακτηριστικό: Εξαντλούνται στα μικρά, χάνονται σε προσωπικές φιλοδοξίες και συμφέροντα. Δεν μπορούν να δουν τη μεγάλη εικόνα. Αυτήν που εξυπηρετεί τα συμφέροντα όλων. Για να είμαστε δίκαιοι, σε αυτό συμβάλλει και η Τουρκία. Οι πολιτικοί στην Άγκυρα δεν ήταν ποτέ large με μια μικρή κοινότητα όπως ήταν οι Ε/Κ αφού πάντα κατάφερναν να τους φοβίζουν και να τους τρομοκρατούν, διευκολύνοντας έτσι την καταφυγή τους σε έναν εύκολο εθνικισμό και κυρίως σε αναζήτηση προστατών έως και πατρόνων. Αποδυναμώνοντας με αυτόν τον τρόπο διαχρονικά κάποιες φωνές λογικής, όπως αυτές των πολιτικών Γλαύκου Κληρίδη και Γιώργου Βασιλείου που μπορούσαν έστω να δουν λίγο πέρα από τη μύτη τους.

Ο Μακάριος τότε σκέφτηκε ότι τα καλά λόγια του Κένεντι θα μπορούσαν να μετουσιωθούν σε στήριξη για αλλαγή των Συμφωνιών της Ζυρίχης. Ο Αναστασιάδης αντί να λύσει το Κυπριακό επιχείρησε να χρησιμοποιήσει το φυσικό αέριο, την εξόρυξη του οποίου εγγυήθηκαν οι Αμερικανοί παρά τις φωνές και τα casus belli της Τουρκίας, δήθεν για να εκβιάσει περαιτέρω την Τουρκία ώστε να αποδεχθεί τις ε/κ θέσεις στο Κυπριακό. Αντί να εκμεταλλευθεί την προοπτική της λειτουργίας ενός ενεργειακού τόξου, ευτέλισε την αμερικανική ανάλυση και προχώρησε σε ευκαιριακές τριμερείς με το Ισραήλ και την Αίγυπτο (που δεν είχαν καλές σχέσεις με την Άγκυρα) γιατί νόμιζε ότι μπορούσε να απομονώσει την Τουρκία από την Ανατολική Μεσόγειο! Τι πέτυχε; Σκότωσε μια προοπτική η Κύπρος να γίνει μέρος της επιχείρησης εκμετάλλευσης του φυσικού αερίου στην περιοχή με έναν τζίρο πέραν του 1 τρις δολάρια, αφού δεν αντιλήφθηκε το αυτονόητο: Ότι οι πολυεθνικές εταιρείες γεωτρήσεων δεν μπορούσαν να παραγνωρίσουν το γεωπολιτικό εκτόπισμα της Τουρκίας και το εύρος της αγοράς της, οπότε το κυπριακό φυσικό αέριο καταδικάστηκε να μείνει στα έγκατα της Μεσογείου. Τελικά ο Νίκος Αναστασιάδης βρήκε διέξοδο στα διαβατήρια. Σε μια μπίζνα 7 δις δολάρια, που εξυπηρετούσε κυρίως Ρώσους και Κινέζους επενδυτές αμφιβόλου ποιότητας, η οποία αποδείχθηκε ιδιαίτερα κερδοφόρα για πολύ λίγους πολιτικούς, δικηγόρους και λογιστές και όχι τον κυπριακό λαό. O Νίκος Αναστασιάδης αρκέστηκε δυστυχώς στην ευημερία των αριθμών, κάποιων φίλων συγγενών και κολλητών και όχι κατ' ανάγκη των πολιτών.

Με την Ευρώπη επίσης

Η στροφή αυτή του Αναστασιάδη (που δρομολογήθηκε, είναι αλήθεια, επί Προεδρίας Τάσσου Παπαδόπουλου ο οποίος μετά τον Μιλόσεβιτς άρχισε να βάζει την Κύπρο στη λογική των υπεράκτιων εταιρειών και των ευρωπαϊκών διαβατηρίων), με την αμέριστη συνδρομή και του νυν Προέδρου Νίκου Χριστοδουλίδη, στηρίχθηκε στο έωλο επιχείρημα ότι η Δύση μετά τα κουρέματα είναι ο εχθρός. Έτσι σταδιακά έδεσε πλήρως τη χώρα στο άρμα της Ρωσίας, η οποία επί Χριστόφια μας έδωσε δάνειο με τεράστιο επιτόκιο για να σωθούμε και κατέστησε την Κύπρο το μαύρο πρόβατο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κάποτε στην Κύπρο φώναζαν «ο Μακάριος στη Μόσχα». Ο Νίκος Αναστασιάδης όχι μόνο πήγε στη Μόσχα αλλά εγκαταστάθηκε στη Μόσχα, αφού είχε εταιρείες και γραφεία στη ρωσική πρωτεύουσα, συνομιλούσε δε με τον Πούτιν και τον Λαβρόφ ανά πάσα στιγμή. Αν ο Μακάριος χαρακτηρίστηκε ως ο Κάστρο της Μεσογείου, αλήθεια, ο Αναστασιάδης ποιος ήταν;

Αυτός βεβαίως που διεκδικούσε με πάθος ότι ήταν ο αυθεντικός διάδοχος του Μακαρίου δεν ήταν ο Αναστασιάδης αλλά ο Τάσσος Παπαδόπουλος. Η Κύπρος έκανε αίτηση να γίνει μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την ένταξη, όπως υποσχεθήκαμε, να αποτελεί καταλύτη της λύσης η οποία θα οδηγούσε στην επανένωση της χώρας μας με ταυτόχρονη άρση των τετελεσμένων της εισβολής. Αυτή ήταν η μεγάλη εικόνα. Τελικά ο Τάσσος Παπαδόπουλος επιχείρησε να μετατρέψει την ΕΕ σε μέρος των ισορροπιών του Κυπριακού. Η Ευρώπη ήταν η υπερδύναμη δηλαδή την οποία ξεγελάσαμε με διάφορα ψέματα για να μπούμε, όπως δήλωσε ο μακαρίτης Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Β΄, και τώρα θα περνούσαμε στο Plan B, δηλαδή η Ευρώπη να εξαναγκάσει την Τουρκία να δεχτεί τη λύση που θέλαμε. Με λίγα λόγια, ο Τάσσος πήρε το φιλοπαίγμον ύφος του Μακαρίου προς τον Κένεντι και το έκανε επιστήμη και πράξη βγάζοντας από τα ρούχα του τον Γκίντερ Φερχόιγκεν. Όταν η Ευρώπη δεν δέχτηκε την αποστολή που της αναθέσαμε, τότε, οι Ευρωπαίοι «έγιναν ψεύτες και υποκριτές και κυρίως φιλότουρκοι».

Ο διάλογος με τις ΗΠΑ

Σήμερα, η έναρξη του στρατηγικού διαλόγου με τις ΗΠΑ μετά τη συνάντηση Μπλίνκεν -Κόμπου ανοίγει έναν δίαυλο προοπτικής και συνεργασίας με τη Δύση. Είναι ό,τι πιο λογικό θα μπορούσε να γίνει, φτάνει να κατανοήσουμε τι είναι αυτό που επιδιώκουμε και, κυρίως, ποια είναι η μεγάλη εικόνα.

Ο διάλογος με τις ΗΠΑ δυστυχώς σήμερα δεν είναι τόσο επικεντρωμένος σε θέματα φυσικού αερίου και ειρηνικής συνεργασίας όσο ήταν την περίοδο 2014-15. Τότε ήταν η ώρα της Κύπρου. Σήμερα οι όποιες συζητήσεις και αναβαθμίσεις σχέσεων γίνονται θα πρέπει να εντάσσονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο έχοντας ως γνώμονα τον πόλεμο στη Γάζα, τις νέες γεωπολιτικές ισορροπίες που απορρέουν από τον πόλεμο στην Ουκρανία, τη στάση του Ιράν και των αντιπροσώπων του όπως η Χεζμπολάχ και οι Χούθι και κυρίως στην ανάγκη του Ισραήλ, του περικυκλωμένου από παντού Ισραήλ, να διαθέτει μια ασφαλή διέξοδο και βάση σε κοντινή απόσταση. Στο βάθος της εικόνας η Κύπρος, αν δεν μπουρδουκλωθεί σε νέες περιπέτειες, π.χ. με τη Χεζμπολάχ, μπορεί να ελπίζει ότι μπορεί να κάνει το βήμα μπροστά, διαδραματίζοντας τον ρόλο που της αναλογεί στα σενάρια ειρήνης που θα προκύψουν, όταν προκύψουν.

Τούτων λεχθέντων ελπίζουμε και ευχόμαστε η πρόσφατη συμφωνία μεταξύ Κυπριακής Δημοκρατίας και Ηνωμένων Πολιτειών να ιδωθεί στη μεγάλη της εικόνα. Προς το παρόν δεν το βλέπουμε. Εντός της κυβέρνησης επικρατεί μια ευφορία ότι οι ΗΠΑ στέκονται στο πλευρό της Κύπρου έναντι οποιουδήποτε θέλει να την απειλήσει ή, κυρίως, να την εκβιάσει να κάνει «απαράδεκτες υποχωρήσεις» στο Κυπριακό. Η λογική μας παραμένει πάντοτε απλοϊκή έως αφελής και συνάδει με αυτήν του 2004, όταν μπήκαμε στην ΕΕ. Είναι η ίδια που υιοθέτησε ο Νίκος Αναστασιάδης το 2015 νομίζοντας ότι οι Αμερικανοί θα του βγάλουν το φυσικό αέριο για να εκβιάζει τους Τούρκους. Τα νόμιζε όλα αυτά, θεωρώντας ότι μπορεί να κάνει ταυτόχρονα και τις δουλειές του με τους Ρώσους. Όλα παραπέμπουν στο πολιτικό DNA του Μακαρίου ο οποίος νόμιζε ότι μπορεί να παίζει ανεύθυνα ακόμα και με τους φίλους και τους συμμάχους του.

Το ΑΚΕΛ

Διαφωνούμε πλήρως με τη θέση του ΑΚΕΛ το οποίο με αφορμή την έναρξη του στρατηγικού διαλόγου έκανε λόγο για «υποταγή της χώρας μας στις ΗΠΑ», κάτι που, όπως είπε, «δεν την καθιστά πυλώνα ασφάλειας, αλλά το αντίθετο».

Η Κύπρος δεν είναι υπερδύναμη για να ασκεί πολιτική κατά το δοκούν και συμφέρον. Αυτό το παιχνίδι δεν κατάφερε να το παίξει ούτε η Τουρκία των 80 εκατομμυρίων πολιτών. Αποτελεί, εν ολίγοις, πλεονέκτημα η χώρα μας να θεωρείται ένας συνεπής και προβλέψιμος σύμμαχος στο στρατόπεδο που ανήκουμε και πάντα ανήκαμε. Πρώτα και πάνω απ' όλα ως μέλος της Δύσης και της ευρωπαϊκής μας οικογένειας. Φτάνει να ξέρουμε τι θέλουμε. Αν αυτό ήταν κατανοητό από τον Πρόεδρο Μακάριο το 1960 μάλλον δεν θα μπαίναμε στις περιπέτειες που βιώσαμε. Αν αυτό μπορούσε να το αντιληφθεί ο Τάσσος Παπαδόπουλος το 2004 και ο Νίκος Αναστασιάδης το 2017 πολύ πιθανό να ζούσαμε σήμερα σε μια ειρηνική και ασφαλή ευρωπαϊκή Κύπρο. Θα επαναλάβει τα ίδια λάθη ο Νίκος Χριστοδουλίδης; Προς το παρόν είναι εγκλωβισμένος στη μικρή εικόνα.

Δημοσιεύτηκε στον Πολίτη 

ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ23.6.2024

50 χρόνια μετά την εισβολή: Ποιο τελικά είναι το πρόβλημά μας;

 

ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ

Δημοσιεύθηκε 21.7.2024

Στις 20 Ιουλίου 1974 ήμουν 14 ετών. Είναι δύσκολο κανείς να ξεχάσει. Ούτως ή άλλως λόγω επετείων και εκδηλώσεων οι συνειρμοί είναι αναπόφευκτοι. Τι πήγε στραβά εκείνες τις δύσκολες μέρες; Το μόνο σίγουρο είναι ότι η τουρκική εισβολή δεν μας προέκυψε γιατί κάτι πήγε στραβά εκείνες τις δύσκολες μέρες.

Το 1964

Το καλοκαίρι του 1964 έκλεινα 4 χρονών και ακόμα θυμάμαι εκείνα τα ξεθυμασμένα σκάγια να τσιμπούν τα πόδια μου στον περίβολο της Παναγίας της Καθολικής στη Λεμεσό. Ζούσαμε τότε δύο δρόμους μακριά από τα 4 Φανάρια και την τ/κ συνοικία. Οι διακοινοτικές ταραχές στην παιδική μας αντίληψη τότε ήταν ακόμα ένα παιχνίδι, όπου πάντα νικούσαν οι Έλληνες. Νικήσαμε τους Εγγλέζους το 1959 με την ΕΟΚΑ, τώρα ήταν η ώρα να κατατροπώσουμε τους Τούρκους. Για κάποιους άλλους, ακόμα και σήμερα, οι ταραχές αποτελούν αδιευκρίνιστο συμβάν. Τι ήταν; Φασαρίες μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων; Ένας νέος αγώνας για ένωση με την Ελλάδα; Τουρκανταρσία και απόπειρα της Τουρκίας να διχοτομήσει τη χώρα μας; Μια σύρραξη στην οποία πρωταγωνιστούσαν οι πιο ανώριμες γενιές, ένα δηλαδή αιματηρό παιχνίδι μεταξύ των αγωνιστών της ΕΟΚΑ και της ΤΜΤ με βασικά όπλα έναν ανόητο εθνικισμό και κάτι δίκαννα της κακιάς ώρας; Κάποιοι ταμπουρώθηκαν εκεί στην οδό Αγίας Ειρήνης για να περικυκλώσουν σταδιακά τον τουρκομαχαλά από τη θάλασσα στο ύψος του Άη-Αντώνη. Κάποιοι ανέβηκαν στη στέγη της ΚΕΟ και του Κεραμείου. Οι Τ/Κ έπιασαν τις τέσσερις μεριές του γεφυριού του Γαρύλλη για να αποτρέψουν την εισοδο στη συνοικία τους. Από τότε η Λεμεσός των γειτονιών αυτών έχασε την ξεγνοιασιά της. Ο φίλος μου ο Μεχμέτ πήγαινε για κολύμπι με τους δικούς του το πολύ μέχρι το παλιό λιμάνι, εμείς περνούσαμε από την τ/κ συνοικία μόνο με αυτοκίνητο. Πραγματικά μας έλειψαν τα αρνίσια σουβλάκια του Νιαζί και του Αρίφι από το 1964 και μετά.

1968

Το 1968 στο Θ' Δημοτικό του Καψάλου ήμασταν όλοι εξοργισμένοι γιατί κάποιος συμμαθητής μας τόλμησε στις προεδρικές εκλογές να αμφισβητήσει τον Μακάριο. Όταν έτσι για πλάκα πήγε να ψελλίσει το όνομα Ευδόκας τον σπάσαμε στο ξύλο. Την επόμενη Κυριακή έτρεχα από πίσω τον πατέρα μου μέχρι την κάλπη μήπως και ψηφίσει Ευδόκα. Μου υποσχέθηκε ότι θα ψήφιζε Μακάριον και μόνο Μακάριον και μάλλον το έκανε. Κάποια στιγμή ο Μακάριος πραγματοποίησε επίσκεψη στη Λεμεσό και ο πατέρας μου μάς πήγε με τον μικρότερο αδελφό μου να τον γνωρίσουμε. Καθόταν εκεί στη βεράντα όπου σήμερα λειτουργεί το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου των Γάτων, μαζί με τον τότε Κιτίου Άνθιμο. Ήταν απόγευμα, ανήμερα των Θεοφανίων. Μόλις μας είδε ο Αρχιεπίσκοπος με εκείνο το φιλοπαίγνον του μειδίαμα, όπως τον περιέγραφε και ο πρέσβης Νίκος Κρανιδώτης, ρωτά: Ξέρετε να ψάλλετε; Αλίμονο! Ψάλλαμε το «Εν Ιορδάνη Βαπτιζομένου σου Κύριε», με τον Αρχιεπίσκοπο να χαμογελά και να χαϊδεύει στη συνέχεια τα κεφάλια μας. Συνέχισε με μια κίνηση ματ που δεν ξέχασα ποτέ. Κοιτάζοντάς μας με εκείνο το σπινθηροβόλο του βλέμμα, σχεδόν με κινήσεις φτασμένου μάγου, έβγαλε από την τεράστια τσέπη του ράσου του ένα πορτοφόλι. Το ανοίγει και με ταχυδακτυλουργική μαεστρία τσιμπά με τα δυο του δάκτυλα και μας δίνει -ολίγον επιδεικτικά, είναι αλήθεια- από μια λίρα. Σε μια περίοδο που με 3 γρόσια τρώγαμε τότε ταχινόπιτα συν ένα παγωτό τριαντάφυλλο στο ξυλάκι, η λίρα ήταν ένας έξοχος μποναμάς. Μια λίρα είχε 20 σελίνια και 200 γρόσια.

Το 1972

Τα επόμενα χρόνια ξεχάσαμε τον Μακάριο. Αλλάξαμε ακόμα και ποδοσφαιρική ομάδα αφού από ΑΕΛ γίναμε Απόλλων. Τον πατέρα μου, παρότι παπάς, τον σακάτεψαν στο ξύλο δυο φορές οι άντρες του Εφεδρικού γιατί δεν μνημόνευε τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο. Μνημόνευε Άνθιμο και, όταν αυτός πέθανε, Οικουμενικό Πατριάρχη. Όταν εκπαραθύρωσαν τον μητροπολίτη Κιτίου Άνθιμο. Θυμάμαι, γυρνάγαμε κάθε Κυριακή σε διάφορα σπίτια στην παλιά πόλη της Λεμεσού τα οποία κάποιοι Θεολόγοι ονόμαζαν κατακόμβες. Κάθε φορά το ίδιο. Την Κυριακή το πρωί λειτουργία, τα ξημερώματα της Δευτέρας το σπίτι τιναζόταν στον αέρα. Όπως έμαθα στη συνέχεια, το συνεργείο για τις βόμβες στη Λεμεσό ένα ήταν. Τη μια μέρα έβαζαν βόμβες κάτω από τα αυτοκίνητα των μακαριακών, την επόμενη κάτω από τα αυτοκίνητα των γριβικών.

Εισβολή

Στις 20 Ιουλίου 1974 ξύπνησα πολύ νωρίς. Μου έδωσε η μητέρα μου εκείνη την πλαστική τσάντα με φαΐ, τουτέστιν λίγο ψωμί, μισό χαλλούμι και μια μεγάλη ντομάτα. Η τσάντα ήταν δώρο σε όλους τους πελάτες του Συνεργατικού της γειτονιάς μας από τον υπεύθυνό του, τον κ. Τάκη, τον φανταστικό τότε αριστερό εξτρέμ της ΑΜΕΚ Καψάλου. Ξεκίνησα από την Αγία Φυλάξεως να πάω περπατητός στα φώτα του Επαμεινώνδα. Απ' εκεί παίρναμε κάθε μέρα το λεωφορείο για να πάμε να δουλέψουμε στο Φασούρι, στις αποθήκες συσκευασίας σουλτανίνας. Περιμέναμε το λεωφορείο όταν άρχισαν να ηχούν οι σειρήνες. Σε λίγο μας πλησίασαν κάποιοι αστυνομικοί: «Πηγαίνετε έσσω σας. Κάμνουν εισβολή οι Τούρτζοι στην Κερύνεια».

Επέστρεψα γρήγορα πίσω. Όλη η γειτονιά, ανάστατη, στον δρόμο. Αρκετοί άντρες πήγαν στο ΚΕΝ Λεμεσού και ζήτησαν όπλα. Τους είπαν ότι δεν υπάρχει τίποτα, οπότε επέστρεψαν πίσω. Το ΡΙΚ μετέδιδε εμβατήρια και συνθήματα. «Νυν υπέρ πάντων ο αγών», «Ο εχθρός στη θάλασσα», αλλά και εκείνο το «Αι ημέτεραι δυνάμεις αναδιπλούνται ομαλώς». Δεν ξέρω τι ακριβώς μου συνέβη. Κλείστηκα σε ένα δωμάτιο και έκλαψα μέχρι εξαντλήσεως. Τίποτα πια δεν ήταν το ίδιο. Εκείνη την ασήκωτη θλίψη της εισβολής την κουβαλώ πάντα μαζί μου.

Πρόσφυγες

Οι αλάνες και το χαρουπόδασος μέχρι την Αγία Φύλα, που αποτελούσαν τα παιδικά μας καταφύγια, έγιναν τα επόμενα χρόνια απέραντοι προσφυγικοί συνοικισμοί. Το σχολείο μας πρωινό και απογευματινό και οι τοπικές διαλεκτολογικές ζώνες φύρδην μύγδην. «Βούννα το» ο Βαρωσιώτης, «σύρμου μου το» ο Λεμεσιανός, τελικά όλοι βρήκαμε ένα modus operandi και μπορέσαμε να επιβιώσουμε στη μισή Κύπρο. Όσο κι αν μας νευριάζει, αυτό που μας λέει συνεχώς η Τουρκία και οι επιτελείς της μάλλον έχει και μια δόση αλήθειας. Ζήσαμε μετά το 1974 οι Ελληνοκύπριοι χωρίς ιδιαίτερες συγκρούσεις μεταξύ μας. Μας τέλειωσαν οι μακαριακοί και οι γριβικοι, τα Εθνικά Μέτωπα, η ΕΟΚΑ Β, οι Κοκκινοσκούφηδες του Λυσσαρίδη και το Εφεδρικό του Πανταζή.

Η λύση

Μας τέλειωσαν επίσης και οι συγκρούσεις με τους Τουρκοκύπριους. «Εμείς ποδά, τζείνοι ποτζεί». Πρόσφυγες, Αγνοούμενοι, Περιουσίες, Δεν ξεχνώ. Εκείνο το Δεν Ξεχνώ μας κόλλησε, είναι αλήθεια, στον κροταφικό λοβό που ελέγχει τη μνήμη. Μόνο που ποτέ δεν μας έδωσε απαντήσεις. Δεν ξεχνώ, αλλά μετά τι; Κάποιοι ήρθαν να προσθέσουν: «Δεν Ξεχνώ και Αγωνίζομαι». Πόσοι από μας αγωνίστηκαν και κυρίως τι πέτυχαν; Όλα αυτά τα χρόνια κάθε άνθρωπος στην Κύπρο προβληματίζεται. Μήπως πρέπει να ξαναπολεμήσουμε; Κι αν τα χάσουμε όλα; Μήπως να βρούμε μια λύση; Πώς να βρούμε λύση όταν οι μισοί θεωρούν την Ομοσπονδία προδοσία; Τελικά μήπως το status quo είναι η πιο ρεαλιστική λύση; Κάποιοι το πάνε και ένα βήμα παρακάτω: «Να κτίσουμε σιόρ και έναν τοίχο. Με να τους θωρουμεν, με να μας θωρούν».

Οι σπουδές μου στην Ελλάδα δεν με βοήθησαν και πολύ ώστε να δώσω απαντήσεις σε τέτοιου είδους ερωτήματα. Την πρώτη μέρα στη Φιλοσοφική Σχολή Θεσ/νίκης, κάπου εκεί στην είσοδο Έλληνες πατριώτες έσπασαν στο ξύλο έναν Έλληνα μουσουλμάνο της Θράκης ο οποίος είχε το θράσος να θέλει να σπουδάσει Ελληνική Λογοτεχνία. Τελικά πήγε στην Τουρκία για σπουδές. Πολύ λίγο άλλαξαν τα πράγματα στην Ελλάδα και τα επόμενα χρόνια, αν αναλογιστούμε τις διαδηλώσεις για τα Σκόπια, τους μακεδονομάχους με τους δικέφαλους αετούς, τους παπάδες με τις μαγκούρες και τους σταυρούς και τους τσολιάδες με τα γιαταγάνια. Δυστυχώς η συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων είμαστε ακόμα προβληματικοί, χωρίς να παραγνωρίζω ότι στη γειτονιά μας υπάρχουν ίσως και χειρότεροι.

Η πτήση

Από καθαρή τύχη ταξίδεψα στη Νέα Υόρκη in style. Κάτι έγινε λάθος με τη θέση economy που έκλεισα, οπότε αναβαθμίστηκα στην πρώτη θέση και με τα φτερά της TWA προσγειώθηκα στα 24 μου στο Αεροδρόμιο Κένεντι.

Η Νέα Υόρκη, τουλάχιστον την εποχή που πήγα εγώ, δεν ήταν μια ακόμα πόλη. Ήταν ένα παγκόσμιο πείραμα συνύπαρξης ανθρώπων, φυλών, γλωσσών, ηθών, παραδόσεων. Σε αυτή την πόλη τίποτα δεν ήταν τέλειο αλλά και τίποτα άχρηστο. Όλα συνέβαλλαν σε μια καθημερινή εμβάθυνση μιας ουμανιστικής εμπειρίας που στην κυριολεξία μπορούσε να σε συναρπάσει. Μαθαίνεις σταδιακά σε αυτή την πόλη ότι η ανοχή είναι υπέροχη, ότι η διαφορά δεν είναι ενοχλητική αν μάθεις να τη γιορτάζεις. Στην Αστόρια την 25η Μαρτίου τα αρνιά γύριζαν θορυβωδώς στις σούβλες, την πρωτοχρονιά στην China Town πέρα από τους πολύχρωμους δράκους οι γειτονιές από τα γύρω εστιατόρια μύριζαν broccoli and beef και shrimp fried rice. Στη Little Italy η πίτσα ήταν πάντα ζεστή και νόστιμη με τον Ιταλό μαγαζάτορα έτοιμο πάντα για καβγά και φιλοφρονήσεις. Την ημέρα του Αγίου Πατρικίου ο East River βαφόταν πράσινος και γινόμασταν με τους Ιρλανδούς στουπί πίνοντας μπίρες, ενώ την 31η Οκτωβρίου κατά τη διάρκεια του Halloween η πόλη γιόρταζε και τιμούσε τους αγίους, αλλά και τους νεκρούς προγόνους των Αγγλοσαξόνων, ξεκοιλιάζοντας κολοκύθες και μοιράζοντας σοκολατάκια στα παιδιά.

Το 1993

Επέστρεψα στην Κύπρο με χαρά και μια ελπίδα ότι μπορούμε κι εμείς. Στη Νέα Υόρκη μαθαίνεις κάτι βασικό. Βλέπεις, ακούς, αναστοχάζεσαι, αλλάζεις. Τα επόμενα χρόνια με τη διαδικασία ένταξής μας στο άλλο πολυπολιτισμικό πείραμα της Ενωμένης Ευρώπης οι ελπίδες μεγάλωσαν. Έπρεπε να συνομιλήσουμε με ειλικρίνεια μεταξύ μας, αλλά και με τους Τουρκοκύπριους.

Το 1993 μου ανέθεσαν να κάνω αφιέρωμα για το πραξικόπημα στο Τρίτο Πρόγραμμα του ΡΙΚ. Αποφάσισα ότι δεν θα καλέσω για ακόμα μια χρονιά την Ουρανία Κοκκίνου και τον Πάτροκλο Σταύρου. Στο κεντρικό μέρος της εκπομπής ήταν προσκεκλημένος ο εκ των οργανωτών του Εφεδρικού υποστράτηγος Αχειλλίδης και ο υπαρχηγός της ΕΟΚΑ Β Σταύρος Σταύρου Σύρος. Η Ελένη Βρετού είχε μια αποκαλυπτική συνέντευξη με τον Βάσο Λυσσαρίδη ο οποίος κατηγορούσε το ΑΚΕΛ ότι κρύφτηκε την ημέρα του πραξικοπήματος. Το Πρωινό Δρομολόγιο εκείνης της μέρας έσπασε κάθε ακροαματικότητα. Ο Δημήτρης Χριστόφιας με κατήγγειλε ενώπιον της Βουλής ότι παρέδωσα τα μικρόφωνα του καναλιού στους πραξικοπηματίες και οι κύριοι Κατσουρίδης και Χατζηδημητρίου ενέγραψαν θέμα για το ΡΙΚ στην Επιτροπή Εσωτερικών. Ο γενικός διευθυντής του ΡΙΚ Ποταμίτης ήρθε έξω από το στούντιο και μου ζήτησε να διακόψω την εκπομπή. Δεν δέχτηκα. Του είπα, αν επέμενε, να μπει μέσα και να το κάνει ο ίδιος. Ο Νίκος Αναστασιάδης την επομένη με πήρε γρυλλίζοντας να μου πει ότι τα έκανα θάλασσα γιατί όλοι θα νόμιζαν ότι μου ζητήθηκε από την κυβέρνηση Κληρίδη που μόλις είχε εκλεγεί να δώσω μικρόφωνο στον Σύρο. Εμφανίστηκα ενώπιον της Επιτροπής Εσωτερικών σχεδόν μόνος. Κανένας εκπρόσωπος του κρατικού ΡΙΚ. Δίπλα μου καθόταν ο πρόεδρος της Ένωσης Συντακτών Ανδρέας Καννάουρος και ο Σπύρος Κέττηρος ως συνάδελφος δημοσιογράφος. Ο Καννάουρος, όταν κάποια στιγμή με είδε να νευριάζω και να καταγγέλλω τη Βουλή ότι με φιμώνει, μου κράτησε το χέρι με πατρική στοργή. Ειρήσθω εν παρόδω την επόμενη χρονιά το ΡΙΚ και στο Τρίτο και στην Τηλεόραση έφερε τους ίδιους... και ακόμα δυσκολότερους να ακουστούν, αφού οι Δημήτρης Ανδρέου και Κώστας Γεννάρης εκτός από τον Σύρο πήραν συνέντευξη και από τον Μπουλέντ Ετζεβίτ.

Το 2003

Το 2003, όταν άνοιξαν τα οδοφράγματα, όλοι αντιληφθήκαμε ότι οι Τ/Κ ήταν εκεί, ελάχιστα διαφορετικοί από ό,τι το 1974. Το ίδιο Κυπραίοι, το ίδιο λαφαζάνηδες, το ίδιο συμφεροντολόγοι, το ίδιο αξιαγάπητοι με μας. Τόσους αιώνες μαζί, θα μας άλλαζαν 30 χρόνια;

Πέρασαν, ωστόσο, ακόμα 20 χρόνια χωρίς να γίνει τίποτα. Τα τελευταία 50 χρόνια θα θέλαμε πιο τολμηρούς και έξυπνους πολιτικούς. Τόσα χρόνια στο σχολείο δεν έμαθαν άραγε ότι η Γεωγραφία δεν αλλάζει; Ότι οι άνθρωποι βελτιώνονται όταν ζουν μαζί και όχι χωριστά; Ότι οι πολιτισμικές μας διαφορές δεν είναι λόγος πολέμου, αλλά πλούτος και πρόσθετη εμπειρία που μας κάνει πλουσιότερους και σοφότερους; Αυτό δεν μπορέσαμε να το δούμε όταν ψηφίζαμε το 2004 στα δημοψηφίσματα. Δεν κατανοήσαμε τι χάθηκε το 2017 όταν έληξε άδοξα η διάσκεψη στο Κραν Μοντανά.

50 χρόνια μετά...

Το πρόβλημα δεν είναι αν θα προκύψει μια καλή ή κακή λύση. Με βάση την παράδοση, το συναίσθημα και την όποια παιδεία κουβαλούμε, η λύση δεν μπορεί να μας ικανοποιεί στον βαθμό που θέλουμε. Μια βιώσιμη λύση δεν μπορεί από την πρώτη στιγμή να ικανοποιεί ούτε τους Ε/Κ ούτε τους Τ/Κ. Η λύση, όπως κάθε βιώσιμη λύση, είναι αυτή που κτίζεται μέρα με τη μέρα, χρόνο με τον χρόνο. Δυστυχώς αποτύχαμε, παρότι αρκετοί παλέψαμε να αλλάξουμε τα πράγματα μετά το 1964 και το 1974. Το status quo όμως δεν θα αλλάξει από μόνο του και, όπως συμφωνούν όλοι οι Ε/Κ πολιτικοί, ΔΕΝ μας βολεύει. Παρ' όλα αυτά η πλειοψηφούσα τάση στη χώρα μας επιμένει σε αυτό το status quo. Το οποίο επέβαλε η Τουρκία, το οποίο επιτηρεί η Τουρκία και το οποίο ανά πάσα στιγμή μπορεί να αλλάξει και πάλιν υπέρ της η Τουρκία καταβροχθίζοντάς μας ως κοινότητα. Όσοι Ε/Κ προσπάθησαν και επιχείρησαν να κάνουν κάτι δεν κέρδισαν κανένα παράσημο. Όσοι διανοήθηκαν ότι μέσα από μια λύση μπορούσαν τα πράγματα να γίνουν καλύτερα, αίφνης έγιναν ανθέλληνες, τουρκόσποροι, προδότες, οπαδοί της οποιασδήποτε λύσης.

50 χρόνια μετά και πλέον θα το πω, έπαψε να με απασχολεί τόσο αν θα υπάρξει λύση ή όχι στην Κύπρο. Προσωπικά θεωρώ ότι η λύση Ομοσπονδίας εντός της ΕΕ είναι ό,τι καλύτερο θα μπορούσε να μας συμβεί μετά το 1974. Μια λύση εντός της ΕΕ προσφέρει αυτοπεποίθηση και προοπτικές στους Τ/Κ και, κυρίως, περιορίζει αισθητά την εξάρτησή τους από την Άγκυρα. Αν αυτό δεν είναι εφικτό, πρέπει όλοι υπεύθυνα να δούμε με ποιον τρόπο τουλάχιστον διασφαλίζεται η ειρήνη στην Κύπρο. Αυτοί που κινδυνεύουν από την εκκρεμότητα στη γραμμή αντιπαράταξης είναι οι Ε/Κ. Ας το κατανοήσουν αυτό οι οπαδοί του status quo. Οφείλουμε να σκεφτούμε περισσότερο, οφείλουμε να προστατεύσουμε τα παιδιά και τα εγγόνια μας.