Η απόλυτη αλήθεια του Θεού

Τι νομίζετε ότι είχε οπλίσει με τόση αποφασιστικότητα τα χέρια των τριών νεαρών μουσουλμάνων οι οποίοι αφαίρεσαν τη ζωή 12 δημοσιογράφων, σκιτσογράφων και αστυνομικών στα γραφεία του περιοδικού Charlie Hebdo στο Παρίσι; Η δικαιολογία ότι πρόσβαλαν τον προφήτη Μωάμεθ με τα σκίτσα τους δεν ηχεί στα δικά μου αυτιά αρκούντως ικανοποιητική. Για να σκοτώσεις μαζικά κάποιους συνανθρώπους σου, έχω την εντύπωση ότι χρειάζεται κάτι παραπάνω από μια δικαιολογία, εάν βεβαίως δεν είσαι ψυχοπαθής, οπότε έχεις και το ακαταλόγιστο.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση νομίζω ότι η δικαιολογία που πρόβαλαν οι τρεις δολοφόνοι έχει ένα πιο στέρεο υπόβαθρο. Προφανώς εδράζεται στην πίστη ότι η ενέργειά τους διέπεται από μιαν αδιαφιλονίκητη αλήθεια. Πιστεύουν σε μιαν αγία και καθολική ιδεολογία, θρησκεία ή θεότητα  στο όνομα της οποίας ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Αυτή η κατηγορία των ανθρώπων, στους οποίους δεν περιλαμβάνονται μόνο οι φανατικοί μουσουλμάνοι, θεωρεί ότι οι ιδέες έχουν περισσότερα δικαιώματα από τους ανθρώπους.

Το υπόβαθρο

Τι κάνει έναν άνθρωπο φανατικό; Τι τον κάνει δηλαδή να πιστεύει ότι αυτός και οι ομοϊδεάτες του κατέχουν την μία και μοναδική αλήθεια, εν ονόματι της οποίας μπορούν να δρουν ασύμμετρα; Η απάντηση είναι απλή: η μη επίγνωση της άγνοιάς τους. Τι είναι αυτό όμως που μπορεί να συγκαλύψει την άγνοια οπλίζοντας ακόμα και τον πιο απλοϊκό άνθρωπο με την πανοπλία της αλήθειας, καθιστώντας τον εκφερόμενο λόγο του άτρωτο και αδιαφιλονίκητο; Καταρχάς θα πρέπει να λεχθεί ότι ένα μοναχικό άτομο χωρίς μόρφωση δεν μπορεί να είναι απόλυτο. Πρέπει να ανήκει σε ένα σύνολο, σε μια αγέλη, σε μια ορδή, σε ένα στρατευμένο κόμμα, σε ένα θρησκευτικό τάγμα, σε χώρους δηλαδή όπου η συλλογικότητα υπερισχύει κατά κράτος της ατομικότητας. Υπάρχει όμως και μια άλλη προϋπόθεση: Η ομάδα αυτή πρέπει να έχει μια βίβλο, ένα ευαγγέλιο, ένα κοράνι, ένα εγχειρίδιο λεπτομερούς καθημερινής πρακτικής, ένα βιβλίο το οποίο να λέει στους ακολούθους «Τι πρέπει να κάνουμε» για να επικρατήσουμε, να σώσουμε την ψυχή μας, να πάμε στον εν ουρανοίς ή να δημιουργήσουμε έναν επίγειο Παράδεισο. Πίσω από αυτό το βιβλίο βρίσκεται πάντα ένας διανοούμενος ηγέτης με μεταφυσικές ιδιότητες. Κάποιοι τον λένε Γιαχβέ, κάποιοι Χριστό, κάποιοι Μωάμεθ, κάποιοι Βούδα, κάποιοι Στάλιν, κάποιοι Μάο, κάποιοι Χίτλερ, κάποιοι Κιμ Ιλ Σουγκ.

Με αυτό τον τρόπο οι ατομικά άσχετοι γίνονται συλλογικά σχετικοί και ως κύμβαλα αλαλάζοντα μετατρέπονται σε εκτελεστικά όργανα κάποιων προφητών αυτού του κόσμου ή ενός άλλου μεταφυσικού, ο οποίος υπόσχεται ιδεολογικά πιλάφια και μια κατάσταση ακατάσχετης αναλγητικής νιρβάνας που διανθίζεται με αφροδισιακά επιδόρπια με κύρια πιάτα, παρθένες, χανουμάκια και αγγελάκια.       

 Όλοι αυτοί οι κοινωνοί της αδιαμφισβήτητης αλήθειας ξεκινούν ως πιστοί, ως οπαδοί και εξελίσσονται σταδιακά σε φανατικούς που είναι έτοιμοι να σου πάρουν το κεφάλι αν αμφισβητήσεις την αλήθεια τους. Πώς φτάσαμε ώς εδώ; Πάρτε ως παράδειγμα τον χριστιανισμό, μια θρησκεία που ξεκίνησε υπό καλές προϋποθέσεις, αφού είχε ως υπόβαθρο μεταξύ άλλων και την ελληνική φιλοσοφία. Ο Απόστολος Παύλος, που υπήρξε θεμελιωτής αυτής της θρησκείας, γνώριζε τις θέσεις του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, γνώριζε τους Κυνικούς και κυρίως τους Στωικούς φιλοσόφους. Από τα χείλη αυτού του διανοούμενου ανθρώπου εκστομίστηκε εκείνο το επαναστατικό για την εποχή «ουκ ένι άρσεν ή θήλυ ή δούλος ή ελεύθερος….», ρήση που χρειάστηκαν 1.800 χρόνια για να επαναβεβαιωθεί από τη Γαλλική Επανάσταση. Πού κόλλησαν οι χριστιανοί; Στη σύνοψη της φιλοσοφικής τους προσέγγισης, κατά την πρώτη Οικουμενική Σύνοδο το 325 μ.Χ., δυστυχώς προχώρησαν στη δημιουργία ενός αμετακίνητου δόγματος το οποίο περιγράφηκε σε ένα βιβλίο: στην Καινή Διαθήκη. Κατά τα επόμενα 1.000 χρόνια όποιος τολμούσε να αμφισβητήσει τις αλήθειες του βιβλίου αυτού καιγόταν στην πυρά της Ιεράς Εξέτασης. Εθεωρείτο αιρετικός και αποδιοπομπαίος. Στο όνομα της απόλυτης αλήθειας αυτού του βιβλίου έγιναν σταυροφορίες, χύθηκαν ποταμοί αίματος και αναπτύχθηκε ένας απόλυτος ρατσισμός για όλους τους άλλους λαούς οι οποίοι θεωρήθηκαν και ακόμα θεωρούνται υποδεέστεροι. Τη σκυτάλη από τους χριστιανούς του Μεσαίωνα πήραν σήμερα οι μουσουλμάνοι. Οι σημερινοί τζιχαντιστές δεν διαφέρουν από τους σταυροφόρους, με μόνη διαφορά ότι οι δεύτεροι έχουν μεταμορφωθεί σε διευθυντές χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, σε στρατηγούς υπερσύγχρονων στρατών, σε επικεφαλής μυστικών υπηρεσιών και σε διευθυντές πετρελαϊκών εταιρειών. Οι σύγχρονοι σταυροφόροι μέσω της νεοαποικιακής τους πολιτικής εγκαθιδρύουν και στηρίζουν διεφθαρμένα καθεστώτα και ελίτ συντείνοντας με αυτό τον τρόπο στην άνοδο του εθνικισμού και του φανατισμού στις χώρες που εκμεταλλεύονται.

Το νήμα

Με λίγα λόγια ο κόσμος σήμερα ακόμα κατατρύχεται μέσα από αδιέξοδα δόγματα επιβεβαιώνοντας αυτό που έχει πει κάποτε ο Βολταίρος. Ότι δηλαδή «η αμφιβολία δεν είναι μια ευχάριστη κατάσταση, αλλά η βεβαιότητα είναι εξωφρενική». Η αμφιβολία ωστόσο μπορεί να είναι σύντροφος μόνο των πεπαιδευμένων, των φιλομαθών και των φιλέρευνων ανθρώπων. Αυτοί δεν επαναπαύονται με την κατάσταση βεβαιότητας που σου επιτρέπει να κοιμάσαι ήσυχος τα βράδια γνωρίζοντας ποιος είσαι, πού πας και τι έχεις να αντιμετωπίσεις. Γι’ αυτούς η μόνη σιγουριά που υπάρχει εξαντλείται στην προσμονή του κρίσιμου εκείνου ραντεβού που θα έχουν σε κάποια χρόνια με τα σκουλήκια. Τουλάχιστον όμως ας καταλήξουμε σε αυτό που έλεγε ο ΄Οσκαρ Γουάιλντ: Ότι «η αγνή και απλή αλήθεια είναι σπάνια αγνή και ποτέ απλή». Ας ξαναβρούμε το νήμα που μας κληροδότησε  η αρχαία ελληνική σκέψη και ως άλλοι Προμηθείς ας συνεχίσουμε να αμφισβητούμε το μονοπώλιο των Θεών.

Ο Σωκράτης έλεγε «εν οίδα ότι ουδέν οίδα» και δίδασκε ότι «μια ανεξερεύνητη ζωή δεν αξίζει να τη ζεις». Η εξερεύνηση της ζωής μας ή όπως το έλεγε ο Κορνήλιος Καστοριάδης «η συνεχής προσπάθεια για προσδιορισμό των ορίων της ύπαρξής μας», πρέπει να αποτελεί συνεχή στόχο για τον κάθε άνθρωπο σε μια προσπάθεια να γίνει καλύτερος και κοινωνικά επαρκέστερος. Αυτή η συνεχής εξερεύνηση στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία είχε ως αιχμή του δόρατος μια και μοναδική λέξη: την απορία. Πρόκειται για μια λέξη που εκφράζει την αντιφατική κατάσταση στην οποία βρίσκεται ένας άνθρωπος ο οποίος είναι στάσιμος ελλείψει διόδου, αλλά αναζητεί πέρασμα ή όπως λέμε και στη φιλοσοφία είναι η κατάσταση κατά την οποία ο φιλόσοφος δεν μπορεί να δώσει απάντηση σε κάποιο φιλοσοφικό ερώτημα, επειδή έχει φτάσει σε αντίφαση ή επειδή δύο αντίθετες προτάσεις φαίνονται εξίσου πειστικές.

Τα ερωτήματα περί της καταγωγής των Όντων από την εποχή του Θαλή του Μιλήσιου μέχρι τον συγκαιρινό μας Στίβεν Χόκιγκ είναι σχεδόν πανομοιότυπα και κυρίως αναπάντητα. Έχουν όμως ένα κοινό στοιχείο. Αναζητούν την αλήθεια, όχι μέσα από δόγματα και αδιαμφισβήτητες μεταφυσικές αλήθειες, αλλά μέσα από την αέναη διαλεκτική αναζήτηση της επιστημονικής έρευνας. Ο Θαλής αναζήτησε εν ολίγοις την αλήθεια μακριά από θρησκευτικές πεποιθήσεις, ανοίγοντας τον δρόμο στην πρωτόγονη μεν, επιστημονική έρευνα δε. Τη σκυτάλη από τον Ηράκλειτο, τον Αριστοτέλη, τον Γαλιλαίο, τον Βολταίρο, τον Μαρξ πήρε ο Στίβεν Χόκιγκ ο οποίος σε μια διάλεξη το 2013 στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας (Caltech) με τίτλο «Η καταγωγή του Σύμπαντος» σήκωσε πολλή σκόνη. Ξεκίνησε την ομιλία του αναφερόμενος σε μυθολογικές και θεολογικές προσεγγίσεις σχετικά με την ύπαρξη του κόσμου καθώς και σε υπαρξιακά ερωτήματα όπως: «Γιατί βρισκόμαστε εδώ;», «Τι έκανε ο Θεός πριν από τη γέννηση του Σύμπαντος; Μήπως προετοίμαζε την κόλαση για όσους κάνουν τέτοιες ερωτήσεις»;

Τι μάθαμε;

Με λίγα λόγια, από την εποχή του Θαλή μέχρι την εποχή του Χόκιγκ μπορεί να μην έχουμε όλες τις απαντήσεις, αλλά με οδηγό την απορία, που πολλές φορές μεταμφιέζεται σε αμφιβολία, ενίοτε δε εκτρέπεται σε ύβρη, κάτι μάθαμε. Ότι για παράδειγμα όταν πέφτει κεραυνός δεν θύμωσε ο Δίας, αλλά κάποια σύννεφα με αρνητικά φορτία συγκρούονται. Μάθαμε ότι η γη κινείται και ότι δεν χρειάζεται να καίμε τους ανθρώπους που το υποστηρίζουν. Μάθαμε ότι ο άνθρωπος δεν είναι πλασμένος από πηλό και σάλιο του Θεού, αλλά αποτελείται από νευρώνες, διαθέτει DNA και ότι υπάρχουν άλλοι άνθρωποι (και όχι μόνον ο Θεός) που μπορούν να κατασκευάσουν ανθρώπους, αν το θελήσουν. Μάθαμε ότι η γνώση είναι το υβρίδιο της απελευθέρωσης και η παιδεία ο ακρογωνιαίος λίθος του ευ ζην. Μάθαμε ότι σε αυτόν τον κόσμο υπάρχουν πολλοί προφήτες, μερικοί θεοί, λίγοι υδραυλικοί και άπειροι πολιτικοί. Ο καθένας μπορεί να επιλέγει αυτόν της αρεσκείας του αν κρίνει ότι του κάνει τη ζωή ευκολότερη ή καλύτερη. Ουδείς όμως είναι υπεράνω κριτικής.  Αν το κατανοήσουμε αυτό, ίσως επιτρέψουμε και σε κάποιους σκιτσογράφους να σατιρίζουν τη μίζερη καθημερινότητά μας αφήνοντας να ανθίσει πού και πού κανένα χαμόγελο.