Τετάρτη 22 Ιουνίου 2016

Ο Τσόρτσιλ, ο Ουαλός ψαράς και... λίγος Κάμερον



Αν ο Ουίνστον Τσόρτσιλ μπορούσε να σηκωθεί από τον οικογενειακό τάφο των Μάλμπορο στο Μπλέιντον είμαι σχεδόν σίγουρος τι θα έκανε. Θα δάγκωνε πρώτα ένα Romeo y Julieta από την τεράστια συλλογή πούρων Αβάνας που διέθετε και στη συνέχεια θα έσερνε τα γέρικα βήματά του έξω από την 10 Ντάουνιγκ Στριτ. Θα κτυπούσε το κουδούνι και μόλις ο Ντέιβιντ Κάμερον πρόβαλλε το πρόσωπό του στην πόρτα θα του τράβαγε ένα ξεγυρισμένο χαστούκι που ο Βρετανός πρωθυπουργός δεν θα ξεχνούσε ποτέ.
Ο Sir Winston Leonard Spencer-Churchill, ο πατέρας της νίκης στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, υπήρξε ένας σκληροτράχηλος πολεμιστής, αλλά πάνω απ' όλα ένας οραματιστής. Μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου πίστευε βαθύτατα ότι μόνο μια ενωμένη Ευρώπη θα μπορούσε να εγγυηθεί την ειρήνη. Στόχος του ήταν, όπως έλεγε, η ριζική αντιμετώπιση των ευρωπαϊκών ασθενειών του εθνικισμού και της πολεμοκαπηλίας. Ήταν απολύτως σαφής στην περίφημη «Ομιλία προς τους φοιτητές» στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης, το 1946: «Υπάρχει ένα φάρμακο που [...] θα μπορούσε μέσα σε λίγα χρόνια να κάνει όλη την Ευρώπη [...] ελεύθερη και [...] ευτυχισμένη. Το φάρμακο αυτό είναι να δημιουργήσουμε ξανά την ευρωπαϊκή οικογένεια, στον βαθμό που μπορούμε, και να της δώσουμε μια δομή ικανή να της εξασφαλίσει την ειρήνη, την ασφάλεια και την ελευθερία. Πρέπει να δημιουργήσουμε ένα είδος Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης.»
Εν έτει 2016 οι 28 της ΕΕ δεν έχουν γίνει Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Έχουν γίνει πολλά βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση, αλλά το έθνος-κράτος ακόμα μεσουρανεί. Την ίδια στιγμή η λογική της επέκτασης της ΕΕ λειτουργεί σε βάρος της εμβάθυνσης, με αποτέλεσμα, όπως διαφάνηκε από τη μεγάλη ύφεση του 2008 που σοβεί μέχρι τις μέρες μας, οι διαφορές να οξύνονται ακόμα περισσότερο. Η άνοδος των φασιστικών κομμάτων στη Γαλλία, την Ελλάδα, την Αυστρία και την Ουγγαρία αποτελούν πολύ κακό προμήνυμα για τις μέρες που έρχονται. Οπότε αν η Ιστορία ανακυκλώνεται, τότε τα λόγια του Ουίνστον Τσόρτσιλ μπορεί να είναι διπλά προφητικά. Με τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου καταργήθηκαν τέσσερις αυτοκρατορίες. Ο μεσοπόλεμος έριξε την Ευρώπη στη γάγγραινα του φασισμού, του ναζισμού και του σταλινισμού. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο επιτέλους χάραξε η ελπίδα της Ευρώπης των λαών, η οποία όμως στην πορεία έδειξε και πάλιν να απειλείται: Από την αυτοκρατορία των χρηματοοικονομικών και των τραπεζιτών, από την αυτοκρατορία της βιομηχανίας όπλων, από την αυτοκρατορία του πετρελαίου και τέλος από την αυτοκρατορία αυτών που ελέγχουν την επικοινωνία και καθοδηγούν τις μάζες.  

Η Βρετανία
Την Πέμπτη 23 Ιουνίου 2016 η Μεγάλη Βρετανία αποφασίζει στο πλαίσιο δημοψηφίσματος κατά πόσον θα παραμείνει ή όχι στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αναλυτές και πολιτικοί εντός και εκτός της χώρας διχάζονται: Σε κύριο άρθρο της η εφημερίδα «Financial Times», που δεν φημίζεται για τη φιλοευρωπαϊκή της στάση, έθεσε ενώπιον των Βρετανών ένα τελεσίγραφο, παίρνοντας με αυτό τον τρόπο θέση υπέρ της παραμονής της χώρας στην ΕΕ: «Στο δημοψήφισμα της Πέμπτης, αν το αποτέλεσμα είναι να φύγουμε, κινδυνεύουμε από Μεγάλη Βρετανία να μετατραπούμε σε μικρή Αγγλία».
Η έγκυρη εφημερίδα βέβαια -ως εφημερίδα- καταγράφει μάλλον το εφήμερο. Το Brexit δεν είναι θέμα που αφορά μόνο την Αγγλία αλλά λίγο- πολύ και τις 28 χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αν όχι και τον κόσμο,   αφού η Μεγάλη Βρετανία είναι μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, είναι πυρηνική δύναμη, διαθέτει τον μεγαλύτερο εμπορικό στόλο, ενώ το Λονδίνο είναι το τρίτο μεγαλύτερο χρηματοοικονομικό κέντρο στον πλανήτη.
Ιστορικά ομιλούντες η Βρετανία, χωρίς να ξεχνούμε τις αποικιοκρατικές της πρακτικές, υπήρξε ένας από τους στυλοβάτες της Ευρωπαϊκής Δημοκρατίας. Πολύ πιο πριν από τη Γαλλική Επανάσταση οι Άγγλοι, διά του Μεγάλου Χάρτη των Ελευθεριών Magna Carta Libertatum, το 1215, υιοθέτησαν ένα από τα πιο σημαντικά έγγραφα στην ιστορία της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου. Η Μάγκνα Κάρτα αποτέλεσε τον κινητήριο μοχλό του Διαφωτισμού και ενέπνευσε το αμερικανικό Σύνταγμα και τη Γαλλική Επανάσταση. Κατά τον 20ό αιώνα οι Βρετανοί έβαλαν σε δυο Παγκοσμίους Πολέμους το μεγάλο τους λιθάρι στην απόκρουση του ολοκληρωτισμού των Πρώσων, των ναζί, αλλά και της περαιτέρω εξάπλωσης του σταλινισμού, ενισχύοντας τη διαμοιρασμένη Γερμανία, αλλά και την αποδυναμωμένη Ελλάδα.  
Αν καταφύγουμε στην ιστορική αναλογία του Αυστριακού Θεόδωρου Μόμσεν, σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση, στην ιστορική καμπή που περνά,  χρειάζεται τις ιδέες της Μεγάλης Βρετανίας. Την χρειάζεται όσο ποτέ να σταθεί με τις μεγάλες φιλελεύθερες παραδόσεις της ως αντίβαρο στον εύκολο εθνικισμό των μαζών, τον εκκολαπτόμενο αυταρχισμό των ευρωπαϊκών θεσμών, τον οικονομικό απολυταρχισμό του Σόιμπλε και της Μέρκελ, αλλά και τη δικτατόρευση του κόσμου από τα παγκόσμια συμφέροντα.
Ο Ντέιβιντ Κάμερον, γεννημένος το 1966, δεν φαίνεται να έχει συναίσθηση των ιστορικών ευθυνών της χώρας του. Ως πολιτικός -και αυτό δεν είναι κατ' ανάγκην λάθος- φαίνεται να ενδιαφέρεται για τα υπαρκτά προβλήματα του μέσου Βρετανού. Θα έτρωγε όμως το χαστούκι από τον Τσόρτσιλ γιατί απέτυχε να κατανοήσει τις ευθύνες του πολιτισμού της χώρας του στα μεγάλα ευρωπαϊκά και διεθνή θέματα, για τα οποία η Μεγάλη Βρετανία οφείλει να έχει ρόλο και λόγο.
Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ θα άκουγε με προσοχή τον Κάμερον να του εξιστορεί τα χάλια της Ευρώπης σήμερα. Είμαι σίγουρος ότι θα του απαντούσε: «Και συ Ντέιβιντ και οι προκάτοχοί σου τι κάνατε γι' αυτό, εκτός από το να μεμψιμοιρείτε και να υπονομεύετε το ευρωπαϊκό όραμα,  πωλώντας ανέξοδο ευρωσκεπτικισμό»;
 
Οι Brexit
Οι υποστηρικτές της εξόδου της χώρας από την ΕΕ σε επίπεδο ελίτ είναι λίγοι και μάλλον δεν έχουν σοβαρά επιχειρήματα. Ευφορούμενοι από ένα παραλήρημα ξεπεσμένου βρετανικού μεγαλοϊδεατισμού, θεωρούν ότι η Βρετανία ήταν, είναι και παραμένει μια παγκόσμια υπερδύναμη, η οποία περιορίζεται και ελέγχεται από μια γραφειοκρατική και κυρίως γερμανοκρατούμενη Ευρώπη. Διάφοροι πολιτικοί, όπως ο Μπόρις Τζόνσον, πρώην δήμαρχος του Λονδίνου και μέλος του Συντηρητικού Κόμματος, ο οποίος θέλει να αντικαταστήσει στην πρωθυπουργία τον Ντέιβιντ Κάμερον, ή και ο ευρωσκεπτικιστής Νάιτζελ Φάρατζ, αρχηγός του κόμματος Ανεξαρτησίας Ηνωμένου Βασιλείου που κεφαλαιοποιεί πάνω στις ανησυχίες για την εισροή μεταναστών στη χώρα, επιχειρούν να επενδύσουν στον φόβο, κρυβόμενοι πίσω από τα υπαρκτά προβλήματα του μέσου Βρετανού: Του Ουαλού ψαρά ο οποίος δέχεται σοβαρό ανταγωνισμό από τον Πορτογάλο και Ισπανό ψαρά, του υδραυλικού από το Λέστερ που απειλείται από το χαμηλότερο μεροκάματο του Πολωνού υδραυλικού, του ηλεκτρολόγου από το Νότινγχαμ που βλέπει τον μισθό του να συρρικνώνεται γιατί οι ηλεκτρολόγοι που καταφθάνουν από τη Λιθουανία χρεώνουν πολύ λιγότερα και κτυπούν τις δουλειές. Ακόμα και ο Βρετανός σκουπιδιάρης του Λονδίνου θέλει Brexit διότι το ανθυγιεινό αυτό επάγγελμα που πλήρωνε καλά άρχισε να φθίνει αφού οι Ανατολικοευρωπαίοι που κατακλύζουν τη Βρετανία κάνοντας χρήση των τεσσάρων βασικών ελευθεριών του κοινοτικού κεκτημένου, δέχονται με πολύ λιγότερα.  
Ο Μπόρις Τζόνσον, σε μια προσπάθειά του να ενδύσει με πολιτικό και ιδεολογικό μανδύα τον κοινωνικό προβληματισμό που δημιουργεί η ανεργία στον μέσο Βρετανό, υποστήριξε σε συνέντευξη που παραχώρησε στην εφημερίδα «The Sunday Telegraph», ότι η ΕΕ πάσχει από έλλειμμα δημοκρατίας και από συγκεντρωτισμό κι ότι είναι καταδικασμένη να αποτύχει. Είπε ακόμη ότι η ΕΕ ακολουθεί τον δρόμο του Αδόλφου Χίτλερ και του Ναπολέοντα, προσπαθώντας να δημιουργήσει ένα ευρωπαϊκό υπερκράτος.

Οι  Bremain
Υπέρ της παραμονής με το σύνθημα «Η Βρετανία πιο ισχυρή στην Ευρώπη» τάσσονται οι περισσότεροι πολιτικοί, της δε καμπάνιας ηγείται ο πρώην πρόεδρος της αλυσίδας Marks and Spencer Λόρδος Ρόουζ. Στο πλευρό του έχει τον ισχυρό άνδρα των Συντηρητικών Τζορτζ Όσμπορν, τους πλείστους βουλευτές των Εργατικών, συμπεριλαμβανομένου και του ηγέτη του κόμματος Τζέρεμι Κόρμπιν. Μαζί τους οι Φιλελεύθεροι Δημοκράτες, οι Πράσινοι και άλλοι. Τραγική φιγούρα υπέρ του Bremain αναδεικνύεται ο συντηρητικός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον, ο οποίος οδήγησε τη χώρα σε αυτή την αντιπαράθεση όχι μόνο γιατί ήθελε η Βρετανία να επαναδιαπραγματευθεί κάποιες πτυχές της συμμετοχής της στην ΕΕ, αλλά και για να επανακαθορίσει τις ισορροπίες στο κόμμα του. Αν επαληθευθούν οι δημοσκοπήσεις που θέλουν το Brexit να προηγείται του Bremain, την ερχόμενη Πέμπτη ο κ. Κάμερον δεν θα χάσει απλώς τη θέση του στην πρωθυπουργία της χώρας, αλλά θα κληθεί να λογοδοτήσει ενώπιον της Ιστορίας.

Το σενάριο της Μικρής Αγγλίας σε περίπτωση εξόδου διέπεται από μια ισχυρή λογική. Η Σκωτία, που τάσσεται υπέρ της παραμονής στην ΕΕ, θα έχει κάθε δικαίωμα να επαναφέρει θέμα νέου δημοψηφίσματος απόσχισης από τη Βρετανία για να παραμείνει στην ΕΕ. Δεν είναι σίγουρο τι θα πράξει η Ουαλία, είναι όμως πιθανό να αναζωπυρωθεί η κρίση στην Ιρλανδία. Νομοτελειακά θα επανέλθει η συνοριακή γραμμή Βορείου και Νοτίου Ιρλανδίας, το δε Σιν Φέιν που εκπροσωπείται σήμερα στο Βρετανικό Κοινοβούλιο είναι πιθανό να φορέσει τις στολές παραλλαγής και να μετατραπεί ξανά σε IRA.

Αυτό που δεν αφορά άμεσα τους Βρετανούς, αλλά όλους τους υπόλοιπους Ευρωπαίους, είναι στη συνέχεια και το σενάριο της μικρής Ευρώπης. Είτε με παραμονή είτε με έξοδο της Βρετανίας, το opt out που συμφώνησε ο Κάμερον για να μείνει (δηλαδή επιλογή της ΕΕ αλά καρτ) θα δημιουργήσει ένα ακόμα ευρωπαϊκό κεκτημένο, όχι σύνθεσης αλλά διάλυσης της ΕΕ.


Η οικονομική παράμετρος της εξόδου

Κάποιοι περισσότερο κυνικοί υποστηρίζουν ότι το Brexit δεν θα επηρεάσει ούτε τη Βρετανία ούτε την ΕΕ. Οι Βρετανοί θα μείνουν στον ΕΟΧ (Ευρωπαϊκός Οικονομικός Χώρος) όπως οι Νορβηγοί και οι Ελβετοί, ενώ θα συνεχίσει να βρίσκεται σε ισχύ η τελωνειακή ένωση. Ο καθηγητής Χρηματοικονομικών στο Πανεπιστήμιο Λέστερ και πρώην διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου Πανίκος Δημητριάδης, σε συνέντευξή του πρόσφατα προειδοποίησε ότι η καμπάνια του Brexit παραπληροφορεί επικίνδυνα τους Βρετανούς εμφανίζοντας την έξοδο της χώρας από την ΕΕ ως κάτι ανώδυνο. Αντίθετα, υποστηρίζει, το οικονομικό κόστος της εξόδου θα είναι τεράστιο. Σχολιάζοντας τις θέσεις όσων υποστηρίζουν ότι η Βρετανία μετά την έξοδό της θα είναι σε θέση να διαπραγματευθεί μια καλύτερη συμφωνία εμπορίου με την ΕΕ, είπε ότι «δεν θα υπάρξει καθόλου εύκολη συμφωνία με τις Βρυξέλλες. Η ΕΕ, εν τοιαύτη περιπτώσει, θα θέλει να τιμωρήσει τη Βρετανία παραδειγματικά για να λειτουργήσει ως παράδειγμα για άλλες χώρες που θα μπορούσαν να επιχειρήσουν κάτι τέτοιο στο μέλλον». Αυτή τη στιγμή, σημείωσε, η ΕΕ είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Βρετανίας, σε περίπτωση δε εξόδου η χώρα δεν είναι εφικτό να βρει αγορές για να υποκαταστήσει τις τεράστιες εξαγωγές της στην ΕΕ. Λογικό είναι, πρόσθεσε, «να επικρατήσει μια περίοδος αβεβαιότητας, και αυτό είναι σίγουρο ότι θα προκαλέσει σοβαρή ανασφάλεια σε επιχειρηματίες που θέλουν να επενδύσουν στη χώρα». Επιπλέον η διαπραγματευτική εμπορική ισχύς της Βρετανίας θα εξασθενίσει «γιατί άλλο 28 χώρες να διαπραγματεύονται μια συμφωνία με τις ΗΠΑ ή την Κίνα και άλλο η Βρετανία από μόνη της. Εν ολίγοις, όσοι νομίζουν ότι η Βρετανία θα είναι πιο ανεξάρτητη στην παγκοσμιοποιημένη αγορά, κάνουν λάθος. Μάλλον θα είναι πιο απομονωμένη».