Τετάρτη 7 Σεπτεμβρίου 2011

Κύπρος και δρόμοι του φυσικού αερίου


Στη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου υπάρχουν, σύμφωνα με έρευνες του Ινστιτούτου Γεωλογικής Επισκόπησης (1) των Ηνωμένων Πολιτειών, τεράστιες ποσότητες φυσικού αερίου και περιορισμένες ποσότητες πετρελαίου. Σύμφωνα με τη συντονίστρια του Ινστιτούτου κ. Brenda Pierce, κατά τη διάρκεια έρευνας που διεξήχθη εντός του 2010, στην περιοχή εκτιμάται ότι υπάρχουν γύρω στα 400 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικό αέριο και μια ποσότητα κοντά στα 1,7 δισεκ. βαρέλια πετρέλαιο. Η ύπαρξη φυσικού αερίου αναμφισβήτητα ενισχύει τη γεωπολιτική σημασία της περιοχής. Σε τοπικό επίπεδο οι σχέσεις Κύπρου-Ισραήλ αναβαθμίζονται ραγδαία, η Τουρκία ενδιαφέρεται να αποκτήσει ρόλο και υπερδυνάμεις όπως οι ΗΠΑ και η Ρωσία διά των εταιρειών τους επιβεβαιώνουν το ρόλο τους στη διαμόρφωση της παγκόσμιας οικονομίας.
Εξακριβωμένες ποσότητες στην περιοχή μέσα από υποθαλάσσιες διατρήσεις διαθέτει το Ισραήλ στις περιοχές Ταμάρ και Λεβιάθαν που εκτιμούνται κοντά στα 25 τρις κυβικά πόδια φυσικό αέριο (2). Με βάση τρισδιάστατες σεισμικές αναλύσεις που εκπόνησε η αμερικανικών συμφερόντων εταιρεία Noble Energy, η Κυπριακή Δημοκρατία επίσης εκτιμάται ότι μπορεί να εξορύξει από το θαλάσσιο οικόπεδο 12 γύρω στα 15 τρις κυβικά πόδια φυσικό αέριο (3). Σύμφωνα με πληροφορίες, ενδιαφέρον για τον δεύτερο γύρο προσφορών για τα κυπριακά οικόπεδα έχει επιδείξει η ρωσική Gazprom (ενδιαφέρεται για 2-3 οικόπεδα) αλλά και η ισραηλινή Dor Alon, η οποία από το 1999 έχει συνάψει στρατηγική συνεργασία με τον αμερικανικό κολοσσό Texaco. Νοτιότερα η Αίγυπτος, με βάση στοιχεία του 2010, έχει αποδεδειγμένα κοιτάσματα φυσικού αερίου της τάξης των 78,3 τρις κυβικών ποδιών (4) που εντοπίζονται κυρίως στο Δέλτα του Νείλου. Η Αίγυπτος εξάγει γύρω στα 2,2 τρις κυβικά πόδια φυσικό αέριο το χρόνο. Στις ΑΟΖ του Λιβάνου και της Συρίας επίσης υπάρχουν καλές πιθανότητες για ύπαρξη σημαντικών κοιτασμάτων. Όπως ανακοινώθηκε την περασμένη Τετάρτη (24/8/2011) η βρετανική εταιρεία Cairn Energy Plc ενδιαφέρεται να διερευνήσει την περιοχή της ΑΟΖ του Λιβάνου, αλλά και της Κύπρου.

Η σημασία

Για να μπορέσει να αντιληφθεί κάποιος τη σημασία των κοιτασμάτων της Ανατολικής Μεσογείου θα ήταν καλό να δοθούν κάποια στοιχεία για τα παγκόσμια αποθέματα. Πρώτη στον πίνακα κατατάσσεται η Ρωσία με αποθέματα κοντά στα 643 τρις κυβικά πόδια στη Σιβηρία, ακολουθεί το Κατάρ με 600 τρις και η Σαουδική Αραβία στην περιοχή Rub Al Khali Basin με 426 τρις κυβικά πόδια. Σημαντικές ποσότητες διαθέτουν επίσης η Αλγερία, η Νορβηγία, η Ολλανδία και οι Ηνωμένες Πολιτείες.
Σύμφωνα με αμερικανική έρευνα (5) η χρήση του φυσικού αερίου στη βιομηχανία θα αυξηθεί σε ποσοστό 70% και αναμένεται έως το έτος 2025 η κατανάλωση να αγγίξει τα 156 τρις κυβικά πόδια το χρόνο. Η αύξηση αυτή οφείλεται σε ποσοστό 50% στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ και άλλες βαριές βιομηχανίες μπαίνουν σταθερά στη χρήση φυσικού αερίου.
Η ρωσική Gazprom, η μεγαλύτερη εταιρεία στον κόσμο με 15% μερίδιο στην παγκόσμια αγορά, προμηθεύει την Ευρώπη καθημερινά με ποσότητες φυσικού αερίου που κυμαίνονται ανάλογα με την εποχή από 18,2 σε 30 εκατομμύρια κυβικά πόδια. Στο τέλος του 2010 σύμφωνα με τον ετήσιο απολογισμό του προέδρου της Gazprom Αλεξέι Μίλερ (6) το μερίδιο αγοράς της εταιρείας στην Ευρώπη ήταν 23%, της Νορβηγίας 19%, της Αλγερίας 10% και του Κατάρ 6%. Η Gazprom είχε κέρδη που πλησίασαν το ένα δις δολάρια κατά τη διάρκεια του 2010.

Κύπρος και Ισραήλ

Τα μέχρι στιγμής αποθέματα της Κύπρου και του Ισραήλ στην περιοχή θεωρητικά θα μπορούσαν να έχουν μια αξία πέριξ των 150 δις, νοουμένου βέβαια ότι θα εξευρεθούν αγοραστές. Τα κέρδη των χωρών αυτών δεν μπορούν να διαφανούν εκ των προτέρων αφού εξαρτώνται πλήρως από τις συμφωνίες που έχουν υπογραφεί με τις εταιρείες εξόρυξης. Στη συγκεκριμένη περίπτωση και για τις δύο χώρες η εταιρεία που πραγματοποιεί τις εξορύξεις είναι η Noble Energy. Το Ισραήλ είχε αρχικά μια συμφωνία για είσπραξη του 32% των κερδών, αλλά πρόσφατα η Κνεσέτ μετά την ανεύρεση νέων κοιτασμάτων αποφάσισε να ανεβάσει το ποσοστό αυτό στο 64%. Στην Κύπρο η συμφωνία με τη Noble Energy δεν έχει δημοσιοποιηθεί, ενώ παρουσιάζεται και το αξιοπερίεργο οι επιτελείς της εταιρείας αυτής να συναντώνται μόνο με τον εκάστοτε υπουργό Εμπορίου, αλλά και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας! Σε ευρωπαϊκές χώρες όπως η Νορβηγία και η Αγγλία το ποσοστό επί των κερδών που καταλήγει στα ταμεία του κράτους είναι 85% και 70% αντίστοιχα. Παράλληλα, σε προηγμένες χώρες έχουν δημιουργηθεί επιστημονικοί και τεχνοκρατικοί φορείς για τη διαπραγμάτευση με τις πολυεθνικές εταιρείες εξορύξεων με στόχους όχι μόνο την επίτευξη καλύτερης οικονομικής συμφωνίας υπό καθεστώς διαφάνειας αλλά και για τη μεταφορά τεχνογνωσίας στη χώρα.



Εμπλεκόμενα

Στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου τα τελευταία χρόνια η γεωπολιτική ένταση έχει ανέβει κατακόρυφα. Κρίση στις σχέσεις Ισραήλ -Λιβάνου για τον καθορισμό της ΑΟΖ ενώ η Τουρκία απειλεί θεούς και δαίμονες ενόψει των πρώτων δοκιμών της Κυπριακής Δημοκρατίας στις αρχές Οκτωβρίου για εξακρίβωση των κοιτασμάτων και την εξόρυξη φυσικού αερίου από το οικόπεδο 12 στην αποκλειστική οικονομική της ζώνη.
Οι απειλές της Τουρκίας θυμίζουν τη στάση της κατά την περίοδο λίγο πριν την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ. Μιλά για δυναμικές αντιδράσεις και ταυτόχρονα εμφανίζεται ως ο υπερασπιστής των δικαίων και των δικαιωμάτων των Τ/Κ ως εγγυήτρια δύναμη. Αν κρίνουμε από τις διαρροές των wikileaks, η Τουρκία δρα αποτρεπτικά και για την ολοκλήρωση των συμφωνιών Κύπρου-Συρίας και Κύπρου-Λιβάνου για τον καθορισμό ΑΟΖ μεταξύ τους. Απειλεί επίσης πολυεθνικές εταιρείες να μην αναλάβουν εξορύξεις στα κυπριακά οικόπεδα.


Στην πραγματικότητα η Τουρκία αυτό που επιδιώκει δεν είναι μόνο τα συμφέροντα των Τ/Κ αλλά την εξυπηρέτηση και των δικών της γεωπολιτικών βλέψεων. Η χώρα εδώ και αρκετά χρόνια έχει μπει στο παιχνίδι των ενεργειακών αγωγών έχοντας καταστήσει τη μεσογειακή πόλη Τζεϊχάν σημαντικό ενεργειακό κέντρο μεταφοράς πετρελαίου στη διεθνή αγορά από τις πετρελαιοπηγές του Κιρκούκ και του Μπακού. Το 2009 ανακοινώθηκε ότι στο σύστημα θα προστεθεί και ο αγωγός Σαμψούντας -Τζεϊχάν ο οποίος θα μεταφέρει στην Ανατολική Μεσόγειο ρωσικό πετρέλαιο. Το τερματικό στο Τζεϊχάν ολοκληρώθηκε το 2006 και μέσω των εγκαταστάσεών του εξάγονται ετησίως 50 εκατ. τόνοι πετρέλαιο.
Η Τουρκία πέραν του πετρελαίου ενδιαφέρεται να μπει και στο μεγάλο παιχνίδι του φυσικού αερίου, οι δε φιλοδοξίες της κωδικοποιούνται στο όνομα της όπερας του Βέρντι, Nabucco (7). Πρόκειται για έναν αγωγό που θα έχει μήκος 3893 χιλιόμετρα ο οποίος θα ξεκινά από την πόλη Ahiboz της Αν. Τουρκίας και θα καταλήγει, μέσω Βουλγαρίας, Ρουμανίας και Ουγγαρίας στην πόλη Baumgarten της Αυστρίας. Στόχος να μεταφέρει 31 δις κυβικά μέτρα φυσικό αέριο στην Ευρώπη. Το έργο που αναμένεται να χρηματοδοτηθεί από τις κρατικές εταιρείες φυσικού αερίου της Τουρκίας, της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας, της Ουγγαρίας, της Αυστρίας και της Γερμανίας θα ξεκινήσει το 2013, αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία το 2017 και στηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το έργο, πάντως, που έχει ήδη πάρει μία αναστολή (προγραμματιζόταν να ξεκινήσει αρχικά το 2015) κυρίως από πλευράς Μόσχας θεωρείται απλώς ένα πυροτέχνημα της Τουρκίας. Σύμφωνα με τον Konstantin Simonov, διευθυντή του Ιδρύματος Ενεργειακής Ασφάλειας στη Ρωσία «η όλη προσπάθεια του κονσόρτσιουμ είναι έτοιμη να καταρρεύσει» (8). Η Ρωσία σαφέστατα βλέπει την όλη προσπάθεια ανταγωνιστικά αλλά εδράζει τα επιχειρήματά της και σε στέρεα δεδομένα. Ο Nabucco χρειάζεται τεράστιες ποσότητες φυσικού αερίου για να τεθεί σε λειτουργία, οι οποίες δεν υπάρχουν. Η Ρωσία έχει προαγοράσει όλες τις διαθέσιμες ποσότητες από το Ιράν και το Τουρκμενιστάν, ενώ το κόστος κατασκευής του που ανέρχεται στα 14 δις ευρώ θεωρείται απαγορευτικό σε περίοδο οικονομικής κρίσης. Η Τουρκία δίνει σκληρή μάχη να εξασφαλίσει τα κοιτάσματα στο Shakh-Denis field στο Αζερμπαϊτζάν τα οποία, ωστόσο, θα αρχίσουν να αντλούνται το 2017, αλλά κι αυτά τα αποθέματα δεν είναι σίγουρα για τους Τούρκους. Σύμφωνα με τις έως τώρα εκτιμήσεις, τα κοιτάσματα των Αζέρων όταν έλθουν στην επιφάνεια μπορούν να παρέχουν 16 δις κυβικά μέτρα φυσικό αέριο το χρόνο. Ακόμα κι αν τα εξασφαλίσει η Τουρκία είναι αδύνατο να καταστήσει βιώσιμο τον Nabucco ο οποίος θα κατασκευαστεί για να μεταφέρει 31 δις κυβικά μέτρα το χρόνο. Σύμφωνα με τον Konstantin Simonov, «δύο άλλα σχέδια φαίνονται πολύ πιο βιώσιμα για μεταφορά φυσικού αερίου από το Μπακού κι αυτά είναι α) το ITGI με συμμετοχή της εταιρείας Tureky, της Ελλάδας και της Ιταλίας και β) το TAP (Trans Adriatic Pipeline), το οποίο θα μεταφέρει φυσικό αέριο μέσω Αλβανίας στην Ελλάδα και την Ιταλία. Αυτοί οι δύο αγωγοί στην πραγματικότητα μπορούν να δημιουργήσουν έναν εναλλακτικό Νότιο Αγωγό αντί του πολυέξοδου Nabucco, σύμφωνα με άρθρο του Alexandrou Petersen στο euobserver, αφού μπορούν να λειτουργήσουν κερδοφόρα με 10 δις κυβικά μέτρα ετησίως, ποσότητα που θεωρείται δυνατό να εξευρεθεί.
Η Ρωσία βεβαίως ανεβάζει την πίεση στην Τουρκία έχοντας εξαγγείλει τον αγωγό South Stream μέσω της Μαύρης Θάλασσας, αλλά διεθνείς αναλυτές θεωρούν το πρότζεκτ αυτό ιδιαίτερα δαπανηρό λόγω της ανάγκης κατασκευής υποθαλάσσιων αγωγών, γεγονός που ίσως φέρει την Gazprom στα όρια ακόμα και της χρεοκοπίας.
Ξεχωριστό
Πώς επηρεάζει η Κύπρος;

Σε αυτό το τεράστιο γεωπολιτικό παιχνίδι που αφορά την παροχή φυσικού αερίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση ήρθαν να δώσουν πρόσθετο ενδιαφέρον οι πρόσφατες ανακαλύψεις κοιτασμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο από το Ισραήλ αλλά και οι πολλά υποσχόμενες προοπτικές που δίνουν οι έρευνες στην κυπριακή ΑΟΖ. Στο παιχνίδι λόγω εγγύτητας μπαίνουν και τα υπαρκτά αποθέματα της Αιγύπτου. Η πρόταση του Ισραήλ μάλιστα διά στόματος του υπουργού Εξωτερικών Λίμπερμαν για κατασκευή μεσογειακού αγωγού με τη συμμετοχή του Ισραήλ, της Κύπρου και της Ελλάδας για παροχή αερίου στην Ευρώπη προκάλεσε προβληματισμό. Το παιχνίδι στην περιοχή μέσω της εταιρείας Noble Energy προς το παρόν βρίσκεται σε αμερικανικά χέρια. Η Ρωσία αρχικά μη υπολογίζοντας το εύρος των κοιτασμάτων, αλλά και για καθαρά ανταγωνιστικούς λόγους έδειξε αδιαφορία (ούτε καν μπήκε στον κόπο του πρώτου γύρου προσφοροδότησης των θαλάσσιων οικοπέδων). Το ενδιαφέρον των Ρώσων αναζωπυρώθηκε (ήδη η Gazprom είχε δύο συναντήσεις στην Κύπρο με τον τέως υπουργό Εμπορίου Αντώνη Πασχαλίδη) κι αυτό, σύμφωνα με διπλωματική πηγή, λόγω των πρώτων ενθαρρυντικών αποτελεσμάτων στο οικόπεδο 12 αλλά και της διάθεσης εμπλοκής της Τουρκίας στην προσπάθεια εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Τουρκία με αφορμή το γνωστό της επιχείρημα περί δικαιωμάτων των Τ/Κ ζητά εκβιαστικά αναστολή της εξόρυξης φυσικού αερίου μέχρι τη λύση του Κυπριακού, μπλοκάροντας έτσι και οποιαδήποτε συνεργασία της Κύπρου με το Ισραήλ. Διά της επίλυσης του Κυπριακού η Τουρκία ίσως θα μπορούσε να βρει τα αποθέματα εκείνα που χρειάζεται για να καταστεί ο Nabucco βιώσιμος.
Το πρόβλημα που υπάρχει με τις συγκεκριμένες επιδιώξεις, σύμφωνα με κυβερνητική πηγή, «δεν είναι τα επιχειρηματικά σχέδια της Τουρκίας τα οποία είναι απολύτως κατανοητά, αλλά η επίλυση του Κυπριακού. Επιπλέον η Τουρκία έχει σοβαρότατα προβλήματα με το Ισραήλ. Εν ολίγοις πώς θα μπορούσε να αναπτύξει οικονομικές σχέσεις με τη μισή Κύπρο υπό κατοχή και χωρίς διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ λόγω των γνωστών επεισοδίων στη Γάζα με αφορμή το πλοίο Μαβί Μαρμαρά;».
Η Noble Energy έχοντας τη στήριξη του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών από τον περασμένο Φεβρουάριο αγνόησε τις απαιτήσεις των Τούρκων για αναστολή των εργασιών της στην περιοχή του οικοπέδου 12, ωστόσο αυτό δεν προδικάζει τίποτε για το μέλλον.



Το Κυπριακό και ο νέος καταλύτης

Για την Τουρκία ο Nabucco είναι ίσως η σημαντικότερη επένδυση στον τομέα της ενέργειας. Αναλογικά ομιλούντες το πρότζεκτ αυτό σε επίπεδο πολιτικής ανάλυσης αντιστοιχεί με την έναρξη ενταξιακών συνομιλιών της Τουρκίας με την ΕΕ. Οι Τούρκοι αναλυτές μάλιστα φροντίζουν να το διασυνδέουν με την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας τονίζοντας ότι η υλοποίησή του θα απελευθερώσει την ΕΕ από το μονοπώλιο της Ρωσίας στο φυσικό αέριο. Η Ευρώπη διά του Προέδρου της Κομισιόν κ. Μπαρόζο, αποδέχθηκε αυτή τη λογική συνεισφέροντας στη χρηματοδότησή του, άσχετο εάν στη συνέχεια για τους λόγους που αναπτύξαμε το πρότζεκτ φυτοζωεί.
Το 2004 η Κύπρος είχε την ευκαιρία να λύσει το Κυπριακό χρησιμοποιώντας τη δική της ένταξη αλλά κυρίως την ενταξιακή προοπτική της Τουρκίας ως καταλύτη. Ο Τάσσος Παπαδόπουλος τότε σκέφτηκε στενά κυπριακά και φοβικά και τον Δεκέμβριο του 2004 επέτρεψε στην Τουρκία να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις χωρίς να πάρει τίποτε. Σήμερα η Κύπρος έχει έναν νέο καταλύτη για τη λύση του Κυπριακού, υπό συνθήκες βέβαια πολύ πιο δυσμενείς. Πρώτον δεν γνωρίζουμε εάν θα κατασκευασθεί ο Nabucco, δεύτερον δεν γνωρίζουμε εάν η Τουρκία επιθυμεί να διασυνδέσει τη βιωσιμότητα του αγωγού αυτού με την επίλυση του Κυπριακού, τρίτον δεν είναι σαφές κατά πόσον το Ισραήλ αλλά και η Αίγυπτος επιθυμούν συνεργασία με τη χώρα αυτή, τέταρτον η εμπλοκή της Ρωσίας δυσχεραίνει φοβερά την κατάσταση.
Η Ρωσία διά της καθόδου της στη Μεσόγειο και της πιθανής συμμετοχής της στον δεύτερο γύρο προσφοροδότησης των οικοπέδων της κυπριακής ΑΟΖ, ενεργεί προληπτικά εναντίον της Τουρκίας την οποία βλέπει ανταγωνιστικά στον τομέα της εκμετάλλευσης του φυσικού αερίου. Η Ρωσία, σύμφωνα με διπλωματική πηγή, θα ήταν διατεθειμένη να εγκαταλείψει τον δικό της Νότιο Αγωγό (μέσω Μαύρης Θάλασσας) υποστηρίζοντας τον νοτιότερο κυπροϊσραηλινό αγωγό χρηματοδοτικά, αλλά και πολιτικά, με στόχο να «σκοτώσει» τον Nabucco. Σε τέτοια περίπτωση βέβαια οι σχέσεις Κύπρου με την Τουρκία ίσως παραμείνουν εσαεί προβληματικές και τεταμένες. Η παρουσία της Ρωσίας στην περιοχή σε συνδυασμό με τις αμερικανικές και ισραηλινές εταιρείες εξόρυξης εγγυώνται προς το παρόν ότι οι απειλές της Τουρκίας εναντίον της Κυπριακής Δημοκρατίας δεν μπορούν να έχουν κανένα αντίκρισμα.
Κάποιοι ίσως πανηγυρίζουν γι’ αυτό. Θα πρέπει, ωστόσο, να συνυπολογίζουν στους πανηγυρισμούς τους ότι ο ενεργειακός αποκλεισμός της Τουρκίας από την Ανατολική Μεσόγειο σημαίνει ταυτόχρονα και διατήρηση του Κυπριακού ως άλυτου προβλήματος. Την ίδια στιγμή η Τουρκία οφείλει να κατανοήσει το αντίστροφο από αυτό που επιχειρεί να κάνει χρησιμοποιώντας τους Τ/Κ. Αν θεωρεί ότι διά των Τ/Κ μπορεί να μπλοκάρει την εξόρυξη φυσικού αερίου, θα πρέπει επίσης να δεχθεί ότι χωρίς τους Ελληνοκυπρίους δεν μπορεί να μπει στο ευρύτερο γεωπολιτικό παιχνίδι που επιχειρεί να παίξει στην περιοχή, είτε διά του Nabucco, είτε χωρίς αυτόν.
Για την Κύπρο πάντως τα πράγματα αποκτούν πρόσθετο δείκτη δυσκολίας. Για να μπορέσει να ελιχθεί και να διασφαλίσει τα Εθνικά και Οικονομικά της συμφέροντα χρειάζεται μιαν αξιόπιστη ηγεσία η οποία θα μπορέσει να αξιοποιήσει τα εμπλεκόμενα συμφέροντα. Αν κρίνουμε από τους μέχρι τώρα χειρισμούς της ηγεσίας μας το φυσικό αέριο αντιμετωπίζεται επιπόλαια.  


Παραπομπές:

  1. Fact Sheet 2010 -- 3014 (http://pubs.usgs.gov/fs/2010/3014/)
  2. http://www.nobleenergyinc.com/fw/main/Israel-128.html
  3. http://www.nobleenergyinc.com/_filelib/FileCabinet/PDFs/Presentations/2011_08_Office_Meetings.pdf
  4. http://www.egas.com.eg/Egyptian_Natural_Gas/Introduction.aspx
  5. Library of Congress: http://www.loc.gov/rr/business/BERA/issue5/trends.html
  6. http://www.gazprom.com/press/miller-journal/370038/
  7. Το έργο Nabucco (συντόμευση του ονόματος του βασιλιά Ναβουχοδονόσορα) του Verdi είναι ένα έργο τόσο μουσικό όσο και πολιτικό: αφορά την ιστορία της σκλαβιάς των Εβραίων στη Βαβυλώνα, και η περίφημη άρια «Va pensiero» τραγουδιέται από τους καταπιεσμένους σκλάβους. Στην Ιταλία, το τραγούδι αυτό είναι το σύμβολο της αναζήτησης της ελευθερίας του λαού, ο οποίος στα 1840 –όταν και γράφτηκε η όπερα– ήταν καταπιεσμένος από την αυτοκρατορία των Αψβούργων, και πάλευε μέχρι τη δημιουργία της ενωμένης Ιταλίας. Το Κονσόρτσιουμ που έδωσε την ονομασία Nabucco στον αγωγό ήθελε με αυτό τον τρόπο να στείλει το μήνυμα ότι στόχος είναι η απεξάρτηση της Ευρώπης από το μονοπώλιο της Ρωσίας στην παροχή φυσικού αερίου.
  8. Moscow Time: «The Nabucco consortium holds talks in Vienna», Aug. 22, 2011
  9. http://blogs.euobserver.com/petersen/2011/08/23/building-nabucco-without-nabucco/

Δεν υπάρχουν σχόλια: