Ποιο ήταν το μήνυμα που έφεραν οι κύριοι Ναμί, Μπουρτζού και Ερχάν για το Κυπριακό την περασμένη Τετάρτη, επιστρέφοντας από την Άγκυρα; Όπως αυτό αποτυπώθηκε προχθές Παρασκευή στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων ως μήνυμα του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών Σινιρλίογλου, «η Τουρκία επείγεται για λύση και θέλει δημοψηφίσματα τον ερχόμενο Μάρτιο». Αν βέβαια η Τουρκία επείγεται για λύση, πώς η βιασύνη αυτή συνάδει με τη σκλήρυνση των θέσεων της τουρκοκυπριακής πλευράς στις συνομιλίες;
Η Τουρκία
Τα πράγματα δεν είναι ποτέ άσπρα ή μαύρα, σύμφωνα με έγκυρους αναλυτές. Μάλλον θα πρέπει να κινηθούμε σε όλες τις αποχρώσεις του γκρι που μας επιφυλάσσει ο Νοέμβριος για να ανακαλύψουμε την αλήθεια. Η Τουρκία σαφώς θέλει λύση στο Κυπριακό, για πολλούς λόγους:
- Η γεωπολιτική ρευστότητα στην περιοχή, όπως διαφάνηκε και στην πρόσφατη σύναξη στη Βιέννη για το Συριακό, πέραν της άμεσης κατάπαυσης του πυρός, επιβάλλει την εξεύρεση πολιτειακών μοντέλων διαχείρισης της συμβίωσης των πληθυσμών στην περιοχή. Η ένοπλη σύγκρουση τα τελευταία χρόνια απέτυχε πλήρως να δώσει λύσεις επί του εδάφους. Απεναντίας, δημιούργησε μια τεράστια ροή προσφύγων η οποία επηρεάζει, εκτός από τις γειτονικές χώρες, και την Ευρώπη. Οδεύουμε, εν ολίγοις, στην υιοθέτηση ομοσπονδιακών μοντέλων για ολόκληρη την περιοχή, και προς αυτή την κατεύθυνση η Κύπρος θα μπορούσε να είναι το κύριο παράδειγμα συνύπαρξης διαφορετικών κοινοτήτων. Η Τουρκία ενδιαφέρεται βέβαια και για τη Συρία, αλλά το θέμα που καίει είναι το Κουρδικό.
- Η λύση του Κυπριακού θα επέτρεπε την ανάπτυξη μιας πιο υγιούς σχέσης μεταξύ Τουρκίας και ΕΕ. Ανεξάρτητα από το εάν είναι εφικτός ο τελικός στόχος της ένταξης, το άνοιγμα και μόνο των 20 και πλέον παγωμένων κεφαλαίων θα έφερνε την Τουρκία πιο κοντά στην Ευρώπη, αναβαθμίζοντας το πολιτικό της κύρος στη Μέση Ανατολή. Αν στην Τουρκία τη Δευτέρα μετά τις εκλογές προκύψει ένα σενάριο διακυβέρνησης τύπου grant coalition, τότε η στόχευση αυτή θα γίνει πολύ πιο ορατή.
Η λύση του Κυπριακού, τέλος, θα επιτρέψει στην Τουρκία να εμπλακεί στο ενεργειακό παιχνίδι της περιοχής, το οποίο άρχισε να αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον μετά την ανακάλυψη του αιγυπτιακού Ζορ (30 τρις κυβ. πόδια), αλλά και την ύπαρξη άλλων 40 τρις κυβ. ποδιών ως επιβεβαιωμένων κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην περιοχή της Λεβαντίνης, που ανήκουν στο Ισραήλ και την Κύπρο. Τα κοιτάσματα αυτά είναι ισόποσα των κοιτασμάτων της Νορβηγίας (72 τρις κυβ. πόδια), η οποία διά των εξαγωγών της στην ΕΕ ελέγχει το 12% της αγοράς.
Τι είδους λύση;
Το πρόβλημα με την Τουρκία είναι: τι λύση επιδιώκει στην Κύπρο, την οποία μάλιστα θέλει να παρουσιάσει και ως μοντέλο στη Μέση Ανατολή; Αν κρίνουμε από τη στάση της τ/κ διαπραγματευτικής ομάδας, η λύση που επιδιώκεται είναι κομμένη και ραμμένη στα μέτρα της Τουρκίας και όχι του κυπριακού λαού, δηλαδή των Ε/Κ και των Τ/Κ. Αν σε αυτό προσθέσουμε και κάποιους, ιστορικά, λογικούς φόβους των Τουρκοκυπρίων, μπορούμε να κατανοήσουμε γιατί οι διαπραγματεύσεις στο Κυπριακό μπήκαν ίσως στη δυσκολότερη καμπή τους.
«Η Τουρκία», σύμφωνα με υψηλόβαθμο στέλεχος του Τουρκικού Ρεπουμπλικανικού Κόμματος που έχει απόλυτη γνώση των διαπραγματεύσεων, «ελέγχει πλήρως τις διαπραγματεύσεις, και κυρίως μέσω του κ. Σινιρλίογλου τις καθοδηγεί. Η Τουρκία ξεκινά όπως πάντα μαξιμαλιστικά. Θέλει ομοσπονδιακή λύση, αλλά κατά τρόπο που να ποδηγετεί το τ/κ συνιστών κρατίδιο μετά τη λύση».
Σύμφωνα με το ίδιο στέλεχος, «η περίοδος της τ/κ άνοιξης διά της εκλογής Ακιντζί με την ψήφο του ΤΡΚ κράτησε μόνο μέχρι τον Ιούλιο. Μέχρι τότε, ο κ. Ακιντζί είχε δείξει τις πραγματικές του προθέσεις ως Κύπριος και ως Ευρωπαίος πολιτικός. Η παρέμβαση της Άγκυρας περί τα τέλη Ιουλίου ανέτρεψε την πορεία του Κυπριακού, η δε προπαγάνδα των εθνικιστικών εντύπων στον βορρά προκάλεσε ανησυχίες και στους ίδιους τους Τ/Κ, ότι θα ξεσπιτωθούν πολλοί από αυτούς για τέταρτη και πέμπτη φορά». Σήμερα, το πρόβλημα με τις διαστάσεις που έχει πάρει είναι και τουρκοκυπριακό, αφού αναγνωρίζονται οι φοβίες των Τ/Κ, αλλά είναι και καθαρά τουρκικό, αφού πίσω από τον έλεγχο της γης κρύβεται η μεσοπρόθεσμη πολιτική της Τουρκίας για νομιμοποίηση όλων των εποίκων.
Το περιουσιακό
Οι Τ/Κ ζητούν στα χαρτιά, με την υπογραφή δηλαδή της λύσης, πλειοψηφία πληθυσμού και γης στο τ/κ συνιστών κρατίδιο. Ζητούν επίσης σοβαρές οροφές στις 4 βασικές ελευθερίες και κυρίως στο δικαίωμα εγκατάστασης στον βορρά ακόμα και όταν κάποιος Ε/Κ διαμένει εκεί χωρίς εσωτερική ιθαγένεια, δηλαδή χωρίς δικαίωμα ψήφου. Ο Πρόεδρος Αναστασιάδης απορρίπτει τις γενικές ποσοστώσεις στις 4 βασικές ελευθερίες. Αντέτεινε ότι η πλειοψηφία πληθυσμού θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη, αλλά η πλειονότητα σε ό,τι αφορά τη γη θα κριθεί με βάση τις αποφάσεις του ΕΔΑΔ. Εξάλλου, όλες οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι στη συντριπτική τους πλειονότητα οι Ε/Κ επιθυμούν θεραπεία για τις περιουσίες τους στον βορρά μέσω της ανταλλαγής και της αποζημίωσης. Κάπου εδώ βέβαια εισέρχεται και το θέμα των αποζημιώσεων με τον Εσπεν Μπαρθ Άιντε, πέρα από τις υποσχέσεις που πήρε διεθνώς για επενδύσεις και δωρεές, να εξετάζει το ενδεχόμενο να φέρει στο τραπέζι και τα έσοδα από το φυσικό αέριο.
Σε αυτό το στάδιο ξεκίνησε και μια συζήτηση επί του παγκύπριου πληθυσμού στη βάση του 80:20. Έχει συμφωνηθεί ότι υπηκοότητα της ομοσπονδίας θα αποκτήσουν 880.000 Ε/Κ και 220.000 Τ/Κ. Οι υπόλοιποι θα παραμείνουν με άδεια εργασίας. Αν δεχθούμε λοιπόν ότι ο επίσημος πληθυσμός του τ/κ συνιστώντος κρατιδίου θα είναι 220.000, ακόμα και 50.000 Ε/Κ να επιστρέψουν (δηλαδή όλοι οι πρόσφυγες που ζούσαν προ του 1974), δεν διαταράσσονται οι ισορροπίες και δεν αμφισβητείται η πολιτική ισότητα των Τ/Κ. Για να αντιμετωπιστούν οι φοβίες των Τ/Κ για μαζική εγκατάσταση των Ε/Κ στον βορρά, η ε/κ πλευρά δέχεται να μπουν ποσοστώσεις, αλλά μόνο στο δικαίωμα άσκησης ψήφου, και, κατ’ επέκταση, στο ποσοστό των Ε/Κ που θα έχουν εσωτερική ιθαγένεια.
Σύμφωνα με τ/κ πηγή, «αυτό που είναι άκρως αντιφατικό δεν είναι οι πραγματικές ανησυχίες των Τ/Κ, ότι θα ξεσπιτωθούν, αλλά η κρυφή ατζέντα της Τουρκίας, η οποία θέλει να ανοίξει τον δρόμο μετά τη λύση για τη νομιμοποίηση άλλων 40.000 Τούρκων εποίκων οι οποίοι αυτήν τη στιγμή βρίσκονται στον βορρά με άδεια εργασίας. Για αυτούς θα επικαλεστεί το κοινοτικό κεκτημένο και τις 4 βασικές ελευθερίες, το οποίο όμως αρνείται να δεχτεί για τους Ε/Κ, απαιτώντας ποσοστώσεις». Σε αυτό το αίτημα οι Τ/Κ είναι σύμμαχοι των Ε/Κ, αφού εδώ και τρία χρόνια αρνούνται να περάσουν από την τ/κ «βουλή» σχετικό νομοσχέδιο που προνοεί να δοθεί ιθαγένεια σε νέους Τούρκους έποικους.
Το εδαφικό
Με βάση τα πιο πάνω δεδομένα, η ε/κ πλευρά φαίνεται να κάνει μια στροφή στη διαπραγμάτευση, για να κατευνάσει εν πρώτοις τις πραγματικές ανησυχίες των Τ/Κ, αλλά κυρίως για να ξεκαθαρίσουν τα θέματα των πληθυσμών. Ανοίγει τη συζήτηση και στο εδαφικό, διεκδικώντας μίνιμουμ χάρτη Ανάν Plus, κυρίως μέσω των περιοχών με ειδικό καθεστώς, για να αποκρυσταλλωθεί πλήρως η εικόνα των υπό επιστροφή εδαφών και κατά κύριο λόγο των Ε/Κ προσφύγων που θα ανακτήσουν πλήρως τις περιουσίες τους. Ο στόχος είναι στα υπό επιστροφή εδάφη να επιστρέψουν γύρω στις 90.000 πρόσφυγες. Εν τοιαύτη περιπτώσει, θα μπορέσει και η ε/κ πλευρά να έχει κάτι σημαντικό να ανακοινώσει, εάν τελεσφορήσουν οι συνομιλίες περί το τέλος του Νοεμβρίου. Κι αυτό με δεδομένο ότι στα υπόλοιπα κεφάλαια θα έχει επέλθει σχεδόν συμφωνία.
Οι χιαστί υποχωρήσεις
Με λίγα λόγια, στο τραπέζι θα μπει από ε/κ πλευράς η αποδοχή της διζωνικής ομοσπονδίας ως απόρροια της συμφωνίας Μακαρίου - Ντενκτάς το 1977, η οποία θα επενδυθεί μέσω των συγκλίσεων στη διακυβέρνηση, κάτι που σημαίνει ένα σύστημα εκ περιτροπής προεδρίας με στάθμιση και διασταύρωση ψήφου, όπως είχε συμφωνηθεί από τους κυρίους Χριστόφια και Ταλάτ. Με αυτή τη ρύθμιση, οι Τ/Κ δεν αποκτούν μόνο πολιτική ισότητα, αλλά και ομόσπονδο κρατίδιο. Την ίδια στιγμή, η Τουρκία θα πρέπει να αποδεχτεί ότι στην Κύπρο θα εφαρμοστεί ευρωπαϊκή λύση και όχι μια λύση μέσω της οποίας θα εξακολουθεί να ελέγχει στρατιωτικά το βόρειο μέρος της Κύπρου. Αυτό θα διαφανεί μέσω της εμμονής της ή όχι σε σύστημα εγγυήσεων. Το θέμα αυτό το χειρίζονται, σύμφωνα με πληροφορίες μας, οι κύριοι Κοτζιάς και Κασουλίδης, παρουσιάζοντας προχωρημένες ιδέες σε όλους τους διεθνείς συνομιλητές τους, ιδέες που φαίνεται να βρίσκουν ανταπόκριση.
Η Τουρκία είναι ένας καλοδεχούμενος παίκτης στην ενεργειακή ασφάλεια της περιοχής, νοουμένου βέβαια ότι θα προχωρήσει σε εξομάλυνση των σχέσεών της με τους Ε/Κ, το Ισραήλ και την Αίγυπτο. Τέλος, ο κυρίαρχος πολιτικός αλγόριθμος που θα αναζητηθεί στις εντατικές συνομιλίες του Νοεμβρίου θα είναι η σχέση εδαφικού και περιουσιακού. Αν ο κ. Ακιντζί αφεθεί να δώσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων τη μάχη για τους Τ/Κ και όχι για την Τουρκία, όλοι είναι συγκρατημένα αισιόδοξοι ότι υπάρχουν καλές πιθανότητες για λύση. Αν οι συνομιλίες θα διεξαχθούν για να εξασφαλίσει η Τουρκία ένα ελεγχόμενο και υποτελές μοντέλο ομοσπονδίας, κάτι που της ταιριάζει στις περιπτώσεις της τριτοκοσμικής Συρίας και του φεουδαρχικού μοντέλου διακυβέρνησης των Κούρδων, τότε δεν υπάρχει περίπτωση οι συνομιλίες να καταλήξουν κάπου. Ήδη κάποιοι Τ/Κ πολιτικοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου διευκρινίζοντας ότι πολλές φορές «οι Τ/Κ διαπραγματευτές ντρέπονται για αυτά που διεκδικούν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, διότι δεν αφορούν τα πραγματικά συμφέροντα των Τουρκοκυπρίων».
Διεθνής διπλωματία
Σε μια προσπάθεια να δώσουν ώθηση στη λύση του Κυπριακού καταφθάνουν στη χώρα εντός των προσεχών εβδομάδων τέσσερις υπουργοί Εξωτερικών. Πρόκειται για τον ΥΠΕΞ των ΗΠΑ Τζον Κέρι, ο οποίος στην ατζέντα του έχει κυρίως το θέμα της χρηματοδότησης της λύσης, αλλά και το ενεργειακό. Από την άλλη, ο Ρώσος ΥΠΕΞ Σεργκέι Λαβρόφ μάλλον θα ενδιαφερθεί να συζητήσει το θέμα των εγγυήσεων, με την πρόταση της Ρωσίας, το θέμα να αχθεί ενώπιον του Συμβουλίου Ασφαλείας, να βρίσκεται στο τραπέζι. Επίσης, αναμένεται να έρθει ο Βρετανός ΥΠΕΞ Φίλιπ Χάμοντ, ο οποίος ενδιαφέρεται κυρίως για το status των Βάσεων μετά τη λύση. Τέλος, θα καταφθάσει και ο επικεφαλής της γερμανικής διπλωματίας Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάιερ, ο οποίος, πέρα από τη συζήτηση του Κυπριακού ως ευρωπαϊκού θέματος, θα κινηθεί περισσότερο στη λογική της εξεύρεσης μιας νέας γεωπολιτικής ισορροπίας στην περιοχή.
Στην εντατική το Κυπριακό
Έξι συναντήσεις θα έχουν οι Νίκος Αναστασιάδης και Μουσταφά Ακιντζί τον Νοέμβριο. Την ίδια στιγμή, οι κύριοι Μαυρογιάννης και Ναμί θα συνεδριάζουν καθημερινά με τον Έσπεν Μπαρθ Άιντε να έχει ζητήσει και από τις δύο πλευρές να είναι διαθέσιμες ανά πάσα στιγμή τον μήνα αυτό. Οι συναντήσεις, όπως έχουν καθοριστεί, θα ξεκινήσουν τη Δευτέρα 2/11 και ακολούθως θα λάβουν χώρα την Πέμπτη 5/11, την Τετάρτη 18/11, την Παρασκευή 20/11, τη Δευτέρα 23/11 και την Τετάρτη 25/11. Και οι δύο ηγέτες δηλώνουν αισιόδοξοι για την έκβαση των συνομιλιών.
