Η βρετανική φόρμουλα και η κ. Λουτ

 Η ειδική απεσταλμένη του γ.γ. του ΟΗΕ, Τζέιν Χολ Λουτ, επανέρχεται τέλος Αυγούστου ή αρχές Σεπτεμβρίου στην Κύπρο. Η ίδια, όπως μεταδίδεται από την έδρα των Ηνωμένων Εθνών, δεν εγκαταλείπει την προσπάθεια, παρά την αποτυχημένη διάσκεψη στη Γενεύη την άνοιξη, αφού πιστεύει ότι δεν εξέλιπε η ελπίδα μιας σοβαρής σύγκλισης που θα οδηγήσει περί το τέλος Σεπτεμβρίου σε μια τριμερή συνάντηση Γκουτέρες – Αναστασιάδη και Τατάρ στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών.

Η συνάντηση δεν αποκλείεται να γίνει και εξαμερής αν σε αυτήν παραστούν και οι τρεις εγγυήτριες δυνάμεις. Αυτό προϋποθέτει ωστόσο ότι στο επερχόμενο ταξίδι της κ. Λουτ θα υπάρξει κάποια πρόοδος.

Η τελευταία επίσκεψη της κ. Λουτ στην Κύπρο πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο. Ακολούθησαν οι χωριστές διμερείς συναντήσεις του γ.γ. του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, στις Βρυξέλλες με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Νίκο Αναστασιάδη και τον Τ/Κ ηγέτη Ερσίν Τατάρ. Όπως μεταδίδει το ΚΥΠΕ, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Νίκος Αναστασιάδης θα βρίσκεται στη Νέα Υόρκη τον Σεπτέμβριο για να συμμετάσχει στις εργασίες της 76ης Συνόδου της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, οπόταν και θα έχει, στο περιθώριο της Συνέλευσης, συνάντηση με τον Αντόνιο Γκουτέρες. Οι εργασίες της εβδομάδας Υψηλού Επιπέδου της Γενικής Συνέλευσης θα διεξαχθούν στην έδρα του διεθνούς οργανισμού από τις 21 μέχρι τις 27 Σεπτεμβρίου

Η πιθανότητα

Σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, για να υπάρξει κάποια πιθανότητα επανεκκίνησης ενός διαλόγου στο Κυπριακού, ίσως πρέπει να εξετασθεί περαιτέρω η λεγόμενη βρετανική φόρμουλα, η οποία επιχειρεί να συγκεράσει την απόσταση μεταξύ των δύο πλευρών, όπως αυτή αποκρυσταλλώθηκε στη Γενεύη. Ποια είναι σήμερα η διαφορά;

Από τη μια η ε/κ πλευρά ζήτησε την επανάληψη των συνομιλιών με βάση το πλαίσιο Γκουτέρες και απ’ εκεί που έμειναν οι διαπραγματεύσεις στο Κραν Μοντανά τον Ιούλιο του 2017, με στόχο την επίτευξη μιας λύσης Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας. Στην πραγματικότητα, η θέση αυτή της ε/κ πλευράς δεν θεωρείται αξιόπιστη λόγω της επαμφοτερίζουσας στάσης του Προέδρου Αναστασιάδη στο Κυπριακό μετά το Κραν Μοντανά. Ο κ. Πρόεδρος στο Κραν Μοντανά δεν κατέθεσε καθαρή πρόταση σε σχέση με την πολιτική ισότητα, στη συνέχεια δε πειρματίστηκε ακόμα και με τη λύση δύο κρατών. Η τ/κ πλευρά στη Γενεύη, εκμεταλλευόμενη αυτές τις παλινωδίες, κατέθεσε έγγραφο, το οποίο καλεί το γενικό γραμματέα Αντόνιο Γκουτέρες να υιοθετήσει μέσω του ΣΑ ψήφισμα το οποίο να διασφαλίζει την ίση διεθνή προσωπικότητα και την κυριαρχική ισότητα των δύο πλευρών. Αυτό το ψήφισμα, ανέφερε, θα αποτελέσει τη νέα βάση για την εγκαθίδρυση μιας σχέσης συνεργασίας μεταξύ των δύο υφισταμένων κρατών στην Κύπρο. Η τ/κ θέση, σύμφωνα με τους ίδιους διπλωμάτες, βρίσκεται εκτός πλαισίου, δεν έγινε και ούτε πρόκειται να γίνει δεκτή από τη διεθνή κοινότητα. Δεν υπαρχει διάθεση να αναγνωρισθούν δύο κράτη στην Κύπρο, ούτε καν να υπάρξει εκ των προτέρων αναγνώριση της κυριαρχικής ισότητας των Τουρκοκυπρίων για να ξεκινήσουν συνομιλίες.

Αυτό που είναι δυνατόν να συζητηθεί, είναι το αίτημα των Τουρκοκυπρίων για κυριαρχική ισότητα, που δεν είναι καινούριο. Προϋπόθεση ωστόσο είναι να τεθεί στο πλαίσιο της συζήτησης του πλαισίου Γκουτέρες σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα θέματα που ενδιαφέρουν και τους Ελληνοκυπρίους, όπως π.χ. το θέμα των εγγυήσεων και του εδαφικού.

Η βρετανική φόρμουλα

Η βρετανική φόρμουλα, η οποία διέρρευσε τον Φεβρουάριο του 2021, έχει στοιχεία τα οποία πιστεύεται ότι μπορούν να συγκεράσουν τις θέσεις των δύο πλευρών στην Κύπρο μέσα από νέες διατυπώσεις. Σύμφωνα με την πρόταση των Βρετανών:

• Στην Κύπρο υπάρχουν από το 1960 δύο κοινότητες, οι οποίες σήμερα ως κοινοτικά κυρίαρχα κρατίδια (Community States) θα ιδρύσουν την Κυπριακή Ομοσπονδιακή Δημοκρατία, με τον ίδιο τρόπο που ιδρύθηκε και η Κυπριακή Δημοκρατία το 1960, δηλαδή από τις δύο κοινότητες. Το ομόσπονδο κράτος δεν θα χρειαστεί να υποβάλει ξανά αίτηση για ένταξη στον ΟΗΕ ή την ΕΕ.
• Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση θα έχει αρμοδιότητα σε κάποιους τομείς (οι οποίοι θα οριστούν), όπως π.χ. η εξωτερική πολιτική, η οικονομία, η ασφάλεια και η ιθαγένεια. Θα υπάρχει ένα Υπουργικό Συμβούλιο με 9 υπουργούς (6 Ε/Κ και 3 Τ/Κ) και δύο συμπρόεδροι με ισότιμο καθεστώς. Ίσως και κάποιος διακοσμητικός πρόεδρος. Σε ό,τι αφορά τον διορισμό των μελών του Υπουργικού, προτείνεται να μελετηθούν το ομοσπονδιακό σύστημα του Βελγίου (η κάθε κοινότητα Βαλόνοι και Φλαμανδοί διορίζουν τους υπουργούς τους), αλλά και της Βορείου Ιρλανδίας (το Υπουργικό Συμβούλιο της οποίας διορίζεται με βάση τα ποσοστά που καταλαμβάνουν τα κόμματα στις βουλευτικές). Εν τοιαύτη περιπτώσει, το πρόγραμμα διακυβέρνησης θα ανακοινώνεται μετά τη σύσταση της κυβέρνησης.
  Η νομοθετική εξουσία σε ομοσπονδιακό επίπεδο θα αποτελείται από ένα μόνο σώμα 36 ατόμων. Οι 24 θα είναι Ε/Κ και οι 12 Τ/Κ. Θα υπάρχουν ασφαλιστικές δικλίδες για τη μειοψηφία.
• Επί του εδαφικού θα ισχύσουν οι χάρτες που κατέθεσαν οι δύο πλευρές στη Γενεύη το 2017.
• Θα καταργηθούν οι εγγυήσεις του 1960 και θα συζητηθεί η παρουσία ενός ελληνικού και ενός τουρκικού αγήματος στην Κύπρο για χρονικό διάστημα που θα αποφασισθεί.

Τι προσπαθεί να συγκεράσει η πρόταση των Βρετανών; Πρώτον, να ικανοποιήσει τη θέση των Τουρκοκυπρίων ότι είναι συνιδρυτές ενός νέου ομόσπονδου κράτους και ενδεχομένως ότι στο μέλλον εάν υπάρξουν προβλήματα έχουν νόμιμο δικαίωμα απόσχισης. Την ίδια στιγμή ωστόσο διατηρείται η εποικοδομητική ασάφεια, ώστε οι Ε/Κ να μπορούν να μιλούν για μετεξέλιξη, αφού η Κύπρος δεν χρειάζεται να υποβάλει ξανά αίτηση στον ΟΗΕ και την ΕΕ. Δεύτερον, προσεγγίζουν τη θέση του Προέδρου Αναστασιάδη για αποκεντρωμένη ομοσπονδία. Τρίτον, υιοθετούν στα υπόλοιπα σημεία το πλαίσιο του Αντόνιο Γκουτέρες, όπως υποβλήθηκε στο Κραν Μοντανά το 2017.

Πιέσεις

Αν η πιο πάνω διατύπωση γινόταν αποδεκτή από την ελληνοκυπριακή πλευρά, οι πιέσεις επί της τουρκικής και τουρκοκυπριακής πλευράς ίσως αυξάνονταν σημαντικά, σύμφωνα με διπλωματικούς κύκλους. Οι οποίοι αναφέρουν χαρακτηριστικά ότι «δεν μπορεί να γίνει αλά κάρτ προκαταβολική αναγνώριση της κυριαρχικής ισότητας των Τ/Κ πριν συμφωνηθούν όλα, όπως προνοεί η διαδικασία στο Κυπριακό. Ότι, δηλαδή, τίποτα δεν θεωρείται συμφωνημένο αν δεν συμφωνηθούν όλα».

Το θέμα της κυριαρχικής ισότητας, ακόμα και όπως την ερμηνεύουν οι Τ/Κ, σε περίπτωση που θα υπάρξει μια λύση Αποκεντρωμένης Διζωνικής Ομοσπονδίας εντός της ΕΕ, δεν θα πρέπει να αποτελεί πλέον κυρίαρχο θέμα, σύμφωνα με διπλωματική πηγή. Αν η Κύπρος γίνει στο σύνολό της και λειτουργικά μέλος της ΕΕ, οποιαδήποτε απόπειρα απόσχισης ενός από τα δύο συνιστώντα κρατίδιά της θα αποτελεί ευρωπαϊκό πρόβλημα, όπως υπήρξε και στο αντίστοιχο πρόβλημα της Καταλονίας με την Ισπανία. Η θέση της Ευρώπης τότε υπήρξε σαφής: Όποιος αποχωρεί, φεύγει και από την ΕΕ. Αυτό θα προβληματίσει σίγουρα τους αποσχιστές, όπως προβλημάτισε και τους Καταλανούς. Από την άλλη, αν κάποιοι, είτε Ε/Κ είτε Τ/Κ επιθυμούν η κατάληξη στην Κύπρο να είναι η λύση δύο κρατών, η μόνη διέξοδος για να επιτευχθεί αυτό ειρηνικά και χωρίς συντήρηση του προβλήματος για άλλα 50 χρόνια είναι μέσω της λύσης Ομοσπονδίας εντός της ΕΕ. Η οποία, σε περίπτωση ανυπέρβλητων προβλημάτων, θα πάρει βελούδινο διαζύγιο. Ακόμα βέβαια και στην περίπτωση που δεν υπάρξει διάθεση απόσχισης και η Κυπριακή Ομοσπονδία εντός της ΕΕ αποδειχθεί δυσλειτουργική, όπως συμβαίνει π.χ. στο Βέλγιο μεταξύ Βαλόνων και Φλαμανδών, η κατάσταση θα είναι και πάλιν καλύτερη από το σημερινό status quo, το οποίο εγκυμονεί την πιθανότητα σύρραξης λόγω της απρόβλεπτης στάσης της Τουρκίας.

Με λίγα λόγια, η καλύτερη λύση στο Κυπριακό σήμερα είναι μέσω μιας λύσης αποκεντρωμένης ομοσπονδίας, Ε/Κ και Τ/Κ να επιχειρήσουν εντός της ΕΕ, για πρώτη φορά σοβαρά, να συνυπάρξουν. Αν αυτό δεν καταστεί δυνατό, τότε να έχουν δικαίωμα να αποχωρήσουν, με μία βέβαια σαφή προϋπόθεση: Αυτός που φεύγει, δεν επηρεάζει το καθεστώς αυτού που μένει στην ΕΕ.

Η Λουτ

Τα Ηνωμένα Έθνη διά της κ. Λουτ θα επιχειρήσουν επί των πιο πάνω λογικών να συγκεράσουν απόψεις σε μια προσπάθεια να επαναρχίσει διάλογος: Αποκλείοντας τα όσα περί δύο κρατών λέει ο Ερσίν Τατάρ και εισάγοντας στη συζήτηση της ίδρυσης ενός ομοσπονδιακού κράτους, το κεφάλαιο της κυριαρχικής ισότητας δύο ιδρυτικών κρατιδίων. Αυτό τα Ηνωμένα Έθνη θεωρούν ότι βρίσκεται εντός του πλαισίου των ψηφισμάτων του ΟΗΕ και της εντολής του Αντόνιο Γκουτέρες. Την ίδια στιγμή, επαναφέροντας στο τραπέζι το σύνολο του πακέτου Γκουτέρες, ειδικότερα στα θέματα που απασχολούν τους Ε/Κ.

Η προσπάθεια πάντως σύμφωνα με διπλωματική πηγή δεν είναι καθόλου εύκολη, αν όχι και αδύνατη στη συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Κατ’ αρχάς, όπως σημειώνει στην τελευταία του έκθεση ο Αντόνιο Γκουτέρες η ρητορική και οι κινήσεις των δύο πλευρών στην Κύπρο δεν δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για διάλογο. Την ίδια στιγμή, η Τουρκία ασχολείται με σοβαρότερα, κατά την εκτίμησή της θέματα, που έχουν να κάνουν με την ευρύτερη περιοχή και τον γεωπολιτικό ρόλο που θέλει να της αποδοθεί.

Το θέμα της λειτουργικότητας

Πάντοτε βέβαια θα υπάρχει στο τραπέζι το θέμα της λειτουργικότητας μιας ομοσπονδίας, το οποίο εγείρει με έντονο τρόπο ο Πρόεδρος Αναστασιάδης, η οποία έχει να κάνει με την τεράστια καχυποψία των δύο πλευρών. Που φτάνει στη διατύπωση ότι η κάθε πλευρά θα καταχράται δικαιώματα στις διαδικασίες για να επιβάλει τη θέλησή της.

Σαφέστατα, σε μια λύση θα χρειαστεί τεράστια καλή θέληση όλων των πλευρών, αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση υπάρχουν και τρεις ασφαλιστικές δικλίδες.

• Πρώτον, η αποκεντρωμένη ομοσπονδία από τη φύση της δίνει τεράστια ευελιξία στα δύο κρατίδια να λύνουν από μόνα τους τα του οίκου τους.
• Δεύτερον, η ένταξη στην ΕΕ σε ποσοστό πάνω από 80% επιβάλλει κοινές νομοθεσίες και ελέγχους στα δύο κρατίδια, και κυρίως τα θέματα της οικονομίας και της ιθαγένειας
• Τρίτον, η θέσπιση και λειτουργία ενός αντικειμενικού μηχανισμού επίλυσης διαφορών, θα μπορούσε να αντιμετωπίσει όποια άλλα προβλήματα προκύψουν.

Ο ξεροκέφαλος Αχαιός έφυγε

 Ο Τάσσος όπως τον γνώρισα ως δημοσιογράφος

.

---

Ο Τάσσος Παπαδόπουλος, από την περασμένη Παρασκευή, ανήκει στην ιστορία. Με βάση τα έργα και τις ημέρες του και αφού ο χρόνος ξεπεράσει τις συμπάθειες και τις εμπάθειες του παρόντος θα επιχειρήσει να καταγράψει τις διαστάσεις της πορείας του, των έργων και της σκέψης του.
Προσωπικά τον γνώρισα λίγο μετά το 1988 όταν επέστρεψα από τις ΗΠΑ και άρχισα να δημοσιογραφώ σε διάφορα ΜΜΕ. Ήταν τότε πρόεδρος της περιθωριοποιημένης Ένωσης Κέντρου αλλά πάντοτε δεινός αρθρογράφος μέσω των στηλών της εφημερίδας "Κήρυκας" με το ψευδώνυμο "Δημόκριτος". Λίγο αργότερα επανήλθε στην κεντρική σκηνή της πολιτικής ζωής. Η εκλογή του Γιώργου Βασιλείου επέβαλε την επανένταξή του στο ΔΗΚΟ με το οποίο το 1991 εξελέγη βουλευτής Λευκωσίας παρά το ότι ο Σπύρος Κυπριανού τον έβαλε τελευταίο στη λίστα. Τον Σπύρο Κυπριανού δεν τον χώνευε από το 1976, προφανώς γιατί πίστευε ότι ξεγέλασε τον Μακάριο και του έδωσε το χρίσμα για την ίδρυση του ΔΗΚΟ. Θυμόταν επίσης λίγα χρόνια αργότερα την ταλαιπωρία που του προκάλεσε πολιτικά και κυρίως επαγγελματικά με τη υπόθεση του "Εγκεφάλου". Τον υπολόγιζε όμως μέχρι τέλους γιατί ήταν πονηρός σαν αλεπού, έλεγχε το κόμμα και μπορούσε ανά πάσα στιγμή να τον περιθωριοποιήσει. Κάποιοι μετά την επάνοδό του στο ΔΗΚΟ του ζητούσαν να θέσει υποψηφιότητα για την προεδρία του κόμματος απέναντι στον Σπύρο. Κατά βάθος το ήθελε αλλά ήταν αρκετά έξυπνος ώστε να γνωρίζει ότι δεν τον έπαιρνε. Τον ρώτησα μετά τη σχετική φημολογία τι θα έκανε και πήρα μια απάντηση που δεν θυμίζει τον Τάσσο που όλοι έχουν στο μυαλό τους σήμερα: "Εγώ να αμφισβητήσω τον Σπύρο; Εγώ θα είμαι κάτω από την εξέδρα που θα μιλά και θα τον χειροκροτώ ώσπου τα σιέρκα μου να γίνουν μπακλαβάς". Είχε κατανοήσει ότι Πρόεδρος του ΔΗΚΟ θα γινόταν μόνο με την έγκριση του Σπύρου και παρά το ότι αυτό τον εξόργιζε, είχε αποφασίσει να περιμένει. Ο χρόνος εξάλλου μετά την αποχώρηση του Αλέξη Γαλανού από το κόμμα δούλευε μόνον γι΄ αυτόν και το ήξερε". Όταν μετά το 1992 άρχισα να συνεργάζομαι με το ραδιόφωνο και την τηλεόραση του ΡΙΚ τον έβλεπα πολύ συχνά, ενώ αρκετές φορές μιλούσαμε αρκετή ώρα και στο τηλέφωνο. Συνέχεια παραπονιόταν ότι οι δημοσιογράφοι του "τρώνε το χρόνο", θυμίζοντάς μου με έναν συμπαθητικό κομπασμό στον τόνο της φωνής του πόσα χρεώνει την ώρα στους πελάτες του δικηγορικού του γραφείου. Όσες φορές πάντως του ζήτησα να παρέμβει στο ραδιόφωνο ως πρόεδρος τότε της επιτροπής εξωτερικών της Βουλής δεν μου αρνήθηκε ποτέ. Η μόνη προϋπόθεση βέβαια ήταν να είναι ο ίδιος ενημερωμένος. Ιδιαίτερα σε διεθνή θέματα ήταν περισσότερο απαιτητικός. Θυμάμαι το 1994 του είχα ζητήσει μια παρέμβαση για την Τσετσενία μετά την εισβολή της Ρωσίας. Με υποχρέωσε να του στείλω με φαξ όλες τις ανταποκρίσεις του πρακτορείου Ρόιτερς και του Ασσοσιέτεντ Πρες στο δικηγορικό του γραφείο, όπου κάθε βράδυ ξενυκτούσε, για να τις διαβάσει. Ήθελε πάντα οι παρεμβάσεις του να είναι τεκμηριωμένες,"γιατί εν μου αρέσκει να βγκαίννω τζιαι να λαλώ πελλάρες όπως κάμνουν οι περισσότεροι συνάδελφοι μου στην Βουλή". Γι΄ αυτές του τις ατάκες οι περισσότεροι συνάδελφοι του στη Βουλή τον μισούσαν. Τον εκτιμούσαν αφάνταστα μερικοί στους οποίους φρόντιζε να μεταδίδει τη συμπάθειά του γιατί τους θεωρούσε σοβαρούς. Οι αντιπαθούντες βέβαια του έβαζαν συνεχώς τρικλοποδιές. Την περίοδο που έκανα την πολιτική εκπομπή "Διάλογος" στο ΡΙΚ τον κάλεσα με τη σύμφωνη γνώμη του παραγωγού Πάμπου Ταραμίδη να εκπροσωπήσει το ΔΗΚΟ σε κάποιο θέμα. Η παρέμβαση από το ΔΗΚΟ υπήρξε ακαριαία. Επικοινώνησαν με τον τότε διευθυντή και του υπαγόρευσαν να κληθεί ο Αλέξης Γαλανός αντί του Τάσσου. Διαφώνησα με την μεθόδευση αυτή, αρνήθηκα να κάνω την εκπομπή και ενημέρωσα τον Τάσσο. Θαρρώ ότι από τότε έπαψε να με θεωρεί "δηλωσιογράφο", όπως θεωρούσε όλους αυτούς οι οποίοι του προσκολλήθηκαν μετά την ανάρρηση του στην προεδρία και τις τελευταίες μέρες του πλέκουν το εγκώμιο. Ο δικηγόρος

     Ήταν πολύ περήφανος για τη δουλειά του και την επιτυχία που είχε ως δικηγόρος. Έχω την εντύπωση ότι για το λόγο αυτό, ότι δηλαδή η δικηγορία του επέτρεψε να έχει μια αξιοπρεπή ζωή, δεν έπαψε ποτέ του να είναι και να συμπεριφέρεται ως δικηγόρος. Η επιτυχία του εξάλλου ήταν η πειστικότερη απάντηση και η ασπίδα του σε όλους εκείνους τους καλοθελητές που τον κακολογούσαν ότι παντρεύτηκε τη Φωτεινή για τα λεφτά της. Ακόμα κι όταν έγινε πρόεδρος, μάλλον εμβολίασε το προεδρικό αξίωμα με τον εργασιακό κώδικα του δικηγόρου, αφού το υπουργικό του συμβούλιο λειτουργούσε όπως το "Tassos Papadopoulos & Σία Ltd". Δεκάδες ώρες διάβασμα, πάρα πολλά σημειώματα και υποδείξεις στους υπουργούς σε σημείο που γινόταν δυσάρεστος ακόμα και σε φίλους του υπουργούς όπως ο Πεύκιος. Στη δικηγορία υπάρχουν κανόνες, νόμοι και μια δεοντολογία την οποία ο Τάσσος γνώριζε. Στην πολιτική ωστόσο οι κανόνες είναι πολύ διαφορετικοί. Ο Τάσσος έδειχνε να τους υποτιμά. Ακόμα κι όταν βρέθηκε στο ταμείο της προεκλογικής του εκστρατείας το 2003 ποσό 50.000 λιρών από μια πολυεθνική βρετανική εταιρεία την "Watford Petroleum" η απάντηση του ήταν δικηγορίστικη. "Δεν έκανα τίποτα παράνομο". Την ίδια απάντηση έδινε και όταν το δικηγορικό του γραφείο αναλάμβανε να εκπροσωπεί μεγάλες επιχειρήσεις που διαπραγματεύονταν με τον ίδιο και την Κυβέρνησή του.


Προς την προεδρία

Με την έκδοση του "Πολίτη" το 1999 οι σχέσεις μου με τον Τάσσο Παπαδόπουλο παρέμειναν πολύ καλές. Το 2000 ανέλαβε επιτέλους την προεδρία του ΔΗΚΟ και η αυτοπεποίθησή του βρισκόταν στα ύψη. Λίγο αργότερα ωστόσο εμφανίστηκαν τα πρώτα προβλήματα υγείας. Σε κάποιο ταξίδι στις Βρυξέλλες με ομάδα Κυπρίων βουλευτών λιποθύμησε. Ήταν το πρώτο μήνυμα του καρκίνου του προστάτη. Αρκετούς μήνες αργότερα κι όντας υποψήφιος για την προεδρία της Δημοκρατίας, μου περιέγραψε τις συνθήκες μιλώντας με συγκίνηση για τη στάση του Νίκου Αναστασιάδη. Ναι ο Τάσσος εκτιμούσε πολύ τον Νίκο Αναστασιάδη: " Ήμασταν έτοιμοι να φύγουμε από τις Βρυξέλλες αλλά λόγω της λιποθυμίας μου έπρεπε να πάω για εξετάσεις σε κλινική. Ο Νίκος μου είπε ότι θα μείνει μαζί μου και οι υπόλοιποι αναχώρησαν για την Κύπρο. Με εισήγαγαν στην κλινική και ο Αναστασιάδης έμεινε μαζί μου όλη τη νύκτα. Για μια στιγμή μάλιστα ήρθε από πάνω μου και με σκέπασε με την κουβέρτα... Φωνάζει, νευριάζει, διαφωνούμε, αλλά εν πολλά καλή η ψυχή του".

Κατά την προεκλογική περίοδο συναντηθήκαμε μερικές φορές, άλλοτε στην παρουσία και του κ. Σαρρή (πάντα κρατούσε ένα τσαντάκι και πλήρωνε το λογαριασμό) και άλλοτε του Γιώργου Ηλιάδη (δεν γνώρισα άνθρωπο που να αγαπά τον Τάσσο περισσότερο από τον Κόκο). Το μήνυμα που ήθελε να στείλει ήταν διπλό: Πρώτον ο τόπος χρειάζεται ανανέωση, "αφού τον Κληρίδη κάμνουν τον ό,τι θέλουν οι υπουργοί του", δεύτερον επιθυμούσε διακαώς να στείλει το μήνυμα ότι θα πρέπει να θεωρείται πλέον ως ένας μετριοπαθής πολιτικός στο Κυπριακό. Μέσα από τις συνομιλίες μας ήταν έντονη η ανησυχία του μήπως δεν εκλεγεί, αφού και οι δημοσκοπήσεις έως και την εξαγγελία της υποψηφιότητας Μαρκίδη δεν συνηγορούσαν σε κάτι τέτοιο. Εξάλλου το έκρινε επιβεβλημένο να εκλεγεί αφού θεωρούσε τον εαυτό του ως μέρος της ιστορικής ηγεσίας του τόπου. "Εδώ βγήκε ο Σπύρος" έλεγε χαμογελώντας σαρδόνια. Αλλά και τον Κληρίδη "εμείς τον βγάλαμε πρόεδρο του Ενιαίου. Κάποτε μας κάλεσε με τον Γιωρκάτζη ο Μακάριος και μας είπε να κάνουμε κόμμα. Καθίσαμε και γράψαμε το καταστατικό και ύστερα σκεφτήκαμε ποιον να βάλουμε πρόεδρο. Πήγαμε στο γραφείο του Κληρίδη που τότε δεν είχε πολλές δουλειές, του το προτείναμε κι αυτός δέκτηκε". Δημόσια τον Κληρίδη σπάνια τον επέκρινε, ιδιωτικά όμως είχε πολλά να πει. Το ίδιο ίσχυε και για τον Χριστόφια. Πώς θα τα βρεις με το ΑΚΕΛ στα θέματα της Ευρώπης τον ρώτησα κάποτε; "Αυτούς τους Ακελικούς θα τους εξευρωπαΐσω", ήταν η απάντησή του. Το 2008 εάν εκλεγόταν ξανά στην προεδρία όχι μόνον θα τους "εξευρωπάιζε" αλλά θα τους διέλυε και το κόμμα.

Ο "Πολίτης"

Μετά την εκλογή του στην προεδρία ο Τάσσος Παπαδόπουλος δέκτηκε σύσσωμη τη συντακτική ομάδα του "Πολίτη" στο Προεδρικό για συνέντευξη και φαγητό. Η ατμόσφαιρα ήταν πολύ καλή. Σε αυτό ίσως συνέτεινε και το ότι η εφημερίδα στις τελευταίες 15 μέρες της προεκλογικής περιόδου είχε με δημοσκοπήσεις της προβλέψει την εκλογή του από τον πρώτο γύρο. Η συνέντευξη βέβαια ήταν πολύ πιεστική. Αν κρίνω εκ των υστέρων δεν του άρεσε. Την χρησιμοποιούσε πολύ η αντιπολίτευση για να του ασκεί κριτική χαρακτηρίζοντας τον ανακόλουθο. Μας είχε δηλώσει τότε ότι δεν αποδεχόταν το σχέδιο Ανάν και ότι θα δημοσιοποιούσε αυτή τη θέση, αλλά περίπου τον είχε προλάβει ο Ντενκτάς απορρίπτοντάς το πρώτος στη Χάγη.
Παρόλα αυτά και μέσα από τις αντιφατικές αυτές θέσεις συνέχισε να μπλοφάρει στο Κυπριακό με αποκορύφωμα την επιστολή του στο γενικό γραμματέα το Δεκέμβριο του 2003 από τον οποίο ζητούσε να αναζωπυρώσει την πρωτοβουλία του στο Κυπριακό.
Μου τηλεφώνησε μια μέρα και με κάλεσε να πάω στο προεδρικό να φάμε λουβιά. Τον ρώτησα αν θα έχει τόνο και κρεμμύδια. Γέλασε και μου είπε. Θα έχει και κρεμμύδια και τόνους. Συζητούσαμε επί 5 περίπου ώρες καπνίζοντας αρειμανίως. Ανησυχούσε πραγματικά για το Κυπριακό. Επέμενα ότι η ομάδα του δεν εκτιμούσε σωστά τις εξελίξεις στην Τουρκία και ότι η Τουρκία θα προχωρούσε. Θεωρούσε ότι η Τουρκία μπλοφάρει και ότι ο Ντενκτάς ως συνήθως θα αποχωρούσε από τις συνομιλίες όπως έκανε πάντα. Έτσι θα μπαίναμε στην Ευρώπη και από θέση ισχύος θα μπορούσαμε να πετύχουμε καλή διευθέτηση. Βασικά αυτή ήταν και η γραμμή Κληρίδη αλλά ήταν αρκετά εγωιστής να το παραδεκτεί. Τις επόμενες βδομάδες στην πραγματικότητα έκανε ό,τι θα έκανε και ο Γλαύκος Κληρίδης. Πήγε στη Νέα Υόρκη όπου δέκτηκε επιδιαιτησία, δέχτηκε τα χρονοδιαγράμματα και τα δημοψηφίσματα. Αν στη συνέχεια οι τύχες της τ/κ πλευράς εξαρτιόνταν από τον Ραούφ Ντενκτάς ο Τάσσος θα δικαιώνονταν απόλυτα. Οι εξελίξεις όμως ήταν καταιγιστικές και τον κατέλαβαν εξ απροόπτου. Ο Ντενκτάς θυσιάστηκε από την Άγκυρα και απέναντί του στήθηκε ο Ταλάτ ο οποίος μαζί με το επιτελείο του τουρκικού ΥΠΕΞ και τη συνδρομή αρκετών ξένων διπλωματών μας έκανε τη ζωή δύσκολη. Τότε άρχισε να ψάχνει διεξόδους


Κυπριακό

Τα είχε με τον Σημίτη ο οποίος προκήρυξε εκλογές αλλά αρνιόταν να δεχθεί διακοπή των συνομιλιών έως ότου ολοκληρωθεί η εκλογική διαδικασία στην Ελλάδα. Αυτή την τακτική την ακολουθούσε κατά κόρον η Τουρκία σε περίοδο συνομιλιών. Οι σχέσεις του με τον Ντε Σότο είχαν φτάσει στο απροχώρητο. Ο λαλίστατος αυτός διαπραγματευτής σε κάποια στιγμή είχε αρχίσει να ανασκαλεύει το παρελθόν, να ασχολείται με τη σχέση Γιωρκάτζη -Τάσσου λέγοντας σε διάφορους κύκλους πράγματα που τον ενόχλησαν ιδιαίτερα. Το θέμα έφτασε έως και τον Κόφι Ανάν με επιστολές μηνύματα και παρεμβάσεις της Λευκωσίας. Ο Τάσσος προσπάθησε αρχικά στις διαπραγματεύσεις του αεροδρομίου το Φεβρουάριο του 2004 να περάσει τη γραμμή του. Κατέθετε εκατοντάδες σελίδες σημειώματα και υπομνήματα που ετοίμαζαν οι πρέσβεις Τζιωνής και Μαυρογιάννης αλλά ο Ντε Σότο θεωρούσε και εν μέρει είχε δίκαιο, ότι ο Τάσσος ήθελε να κερδίσει χρόνο ποντάροντας στην έλλειψη χρόνου με στόχο τη μετάθεση των διαπραγματεύσεων μετά την 1η Μαΐου. Ο Τάσσος σε κατάσταση άγχους αναζήτησε τη συμμαχία των Ντενκτάς. Ζήτησε τη συνδρομή τους ώστε οι δύο κοινότητες να απορρίψουν από κοινού το σχέδιο Ανάν. Εδώ διέπραξε μέγα διπλωματικό σφάλμα. Ο Σερντάρ Ντενκτάς και το κόμμα του έως εκείνη τη στιγμή τάσσονταν εναντίον του σχεδίου Ανάν. Αμέσως μετά τις συναντήσεις και αφού αποκαλύφθηκε πλήρως η τακτική του Τάσσου άλλαξαν τροπάρι. Το κόμμα τους τάχθηκε υπέρ της ψήφου κατά συνείδηση στο δημοψήφισμα. Από το σημείο εκείνο και μετά η πλευρά μας έχασε το παιχνίδι και τα ερείσματα της διεθνώς. Όλοι πήγαιναν για το δεύτερο καλύτερο σενάριο. Η Τουρκία θα έλεγε ΝΑΙ, εμείς ΟΧΙ και θα φορτωνόμασταν τις ευθύνες. Ο Τάσσος είχε επιλέξει να χάσει τη μάχη ηρωικά όπως ο Ονήσιλος στον κάμπο της Μεσαορίας το 499 π.Χ. κόντρα στα περσικά στρατεύματα με στρατηγό τον Αρτύβιο. Πήγαινε στη μάχη όπως ο Ονήσιλος με τα πεπαλαιωμένα μυκηναϊκά άρματα του 10ου π.Χ. αιώνα, σύμβολο της συντηρητικότητας και της ξεροκεφαλιάς των Αχαιών. Ο Ονήσιλος ήθελε να ελευθερώσει την Κύπρο αλλά όταν το επιχείρησε είχε προλάβει να διασπάσει το εσωτερικό μέτωπο. Το ίδιο έκανε και ο Τάσσος ο οποίος μάλιστα είχε καλύτερη τύχη από τον τότε βασιλιά της Σαλαμίνας. Επιβίωσε και διά της περιρρέουσας ατμόσφαιρας ενέτεινε το διχασμό με αποτέλεσμα οι πολλοί να τον αγαπήσουν και οι λίγοι να τον μισήσουν παράφορα. Επαναπαύτηκε βέβαια στο 76% νομίζοντας ότι ήλεγχε την κατάσταση απόλυτα.
Μετά τα δημοψηφίσματα δεν τον ξανασυνάντησα. Τον επέκρινα έντονα στα άρθρα μου και αυτό δεν μπορούσε να το δεχθεί. Ο Γιώργος Ηλιάδης, ο στενότερος του άνθρωπος, σε μια συνάντησή μας διατύπωσε την κριτική του: "Συναντήθηκες τόσες φορές μαζί του και δεν έχεις πεισθεί για το πόσο δίκαιο έχει"; Ο Τάσσος μετά το 2004 λόγω της κριτικής που δέκτηκε και των αδιεξόδων που βίωνε στο Κυπριακό είχε γίνει πολύ πιο σκληρός. Μάλλον είχε υιοθετήσει κι αυτός το δόγμα Μπους μετά τον πόλεμο στο ΙΡΑΚ : "'Η είστε μαζί μου ή είστε εναντίον μου". Εγώ ήμουν εναντίον του και πιστεύω ότι κατά βάθος το εκτιμούσε. Μισούσε τους γλείφτες και τους κόλακες και γνώριζε πολύ καλά τους καιροσκόπους που τον περιτριγύριζαν. "Αν όλοι αυτοί που έρχονται σήμερα στο προεδρικό και λένε ότι με ψήφισαν θα είχα βγει με 90%", μου είπε κάποτε. Αν μετανιώνω για κάτι είναι η στα όρια της δημοσιογραφικής δεοντολογίας κριτική που άρχισα να του ασκώ μετά το Φεβρουάριο του 2006. Ως καθηγητής είχα δεχθεί δύο πειθαρχικές έρευνες (γιατί αρθρογραφούσα στον "Πολίτη") κατά τη γνώμη μου χωρίς λόγο, ενώ παρά τις αντιρρήσεις του Πεύκιου Γεωργιάδη διακόπηκε χωρίς να ενημερωθώ η απόσπασή μου στο Υπουργείο Παιδείας και βρέθηκα να διδάσκω σε δύο σχολεία ταυτόχρονα λες και ήμουν πρωτοδιόριστος.


Ο Μακάριος και η Αναστασία


Ο Τάσσος λάτρευε την οικογένειά του. Λάτρευε τη γυναίκα του Φωτεινή την οποία πάντα αποκαλούσε "κυρία" λάτρευε τα παιδιά του. Στη συνάντησή μας στο Προεδρικό ανάλωσε μεγάλο μέρος να μου μιλά για το Μακάριο και στη συνέχεια για την κόρη του Αναστασία. Από το δεύτερο όροφο μου έδειξε τα δύο κυπαρίσσια δίπλα από το άγαλμα του Μακαρίου. "Τα φύτεψε ο Μακάριος και δες πόσο έχουν μεγαλώσει". Ήταν ίσως ο μόνος πολιτικός που πίστευε μέχρι τέλος στο Μακάριο. Πίστευε ακόμα ότι αυτός ήταν ο πραγματικός συνεχιστής της πολιτικής του. Όλοι οι άλλοι τον πούλησαν.
Όταν μιλούσε για την Αναστασία χαμογελούσε ολόκληρος. "Είναι η μόνη που μου κολλά. Είναι ένας δαίμονας". Κατά βάθος του άρεσαν οι κόντρες. Ίσως γι΄ αυτό συμπαθούσε και τους Τζιωνή και Λιλλήκα. Ήταν οι μόνοι στο προεδρικό που του κολλούσαν και τον τσάντιζαν. Αλλά τους εκτιμούσε γιατί είχαν άποψη.
Για την οικογένειά του πιστεύω ότι έκανε και αβαρίες τις οποίες ίσως δεν έπρεπε να κάνει. Ήταν λάθος του να δώσει το όνομα του δικηγορικού του γραφείου στα παιδιά του, αποκλείοντας τον Πάμπο Ιωαννίδη, εξαγριώνοντας έτσι έναν φίλο που ήξερε πολλά. Ηταν επίσης λάθος του να επιτρέψει την εμπλοκή του δικηγορικού του γραφείου στην υπόθεση του φυσικού αερίου διά του γιου του Νικόλα. Αυτή η υπόθεση οδήγησε σε περαιτέρω απαξίωσή του, κλονίζοντας την εντύπωση του αδιάφθορου που είχε έως τότε. Στα θετικά του βέβαια η μάχη που έδωσε κατά των φαρμακεμπόρων μειώνοντας δραστικά τις τιμές. Το πιο θετικό του η ένταξη της Κύπρου στην ΟΝΕ. Αν πειθόταν από το Χριστόφια για αναβολή ενός χρόνου ίσως να παθαίναμε ότι σήμερα και η Λιθουανία. Μετά από 15 χρόνια. Η απόφαση του εκείνη σήμερα μας στηρίζει στα δύσκολα της οικονομικής κρίσης. Εν κατακλείδι ο Τάσσος δεν υπήρξε ο τέλειος άνθρωπος που παρουσιάζουν σήμερα η κατά τη γνωστή ρήση του "δηλωσιογράφοι". Υπήρξε ένας ισχυρός πολιτικός με άποψη και τσαμπουκά ο οποίος αναγκάστηκε να πορευτεί και να πάρει δύσκολες αποφάσεις κυρίως κατά τη διάρκεια της προεδρίας του. Είχε φοβερές ευαισθησίες, μεγάλες εμπάθειες (δεν χώνευε τους δημοσιογράφους, τους διπλωμάτες του ΥΠΕΞ τους υπαλλήλους του ΓΤΠ και τους γλείφτες) και ένα τεράστιο κυπριακό γινάτι. Το διαχρονικό γινάτι των Ελλήνων σε αυτόν τον τόπο που τους επέτρεψε να επιβιώσουν για 2000 χρόνια σε αυτή τη γη. Στο καλό να πας Τάσσο.

Ποιος πρέπει να είναι ο πραγματικός συμβιβασμός στο Κυπριακό;

Κάποιοι Ελληνοκύπριοι εξανίστανται και μόνο στο άκουσμα της φράσης “κυριαρχική ισότητα” των Τουρκοκυπρίων, που στην πράξη συνεπάγεται το δικαίωμα αυτοδιάθεσής τους. Γι’ αυτούς (είτε είναι αριστεροί είτε δεξιοί) δικαίωμα αυτοδιάθεσης μάλλον είχαν και έχουν μόνο οι Ελληνοκύπριοι! Το άσκησαν ως κοινότητα το 1950 διά του δημοψηφίσματος, επιχείρησαν να το επιβάλουν το 1955-59 διά του αγώνα της ΕΟΚΑ. Μετά το 1960 το ε/κ αφήγημα άλλαξε. Οι κοινότητες δεν έχουν κυριαρχία. Προφανώς αυτό ίσχυε και πάλι μόνο για τους Τ/Κ αφού τον Ιούνιο του 1967 σε ψήφισμά της η Κυπριακή Βουλή ζήτησε ομόφωνα και πάλι την Ένωση με την Ελλάδα. Σε γενικές γραμμές πάντως από το 1960 και εξής η θέση είναι ότι το κράτος ιδρύθηκε από τον έναν και αδιαίρετο κυπριακό λαό μέσω του Συντάγματος. Από την άλλη 62 χρόνια μετά την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας τα πράγματα δεν έχουν παραμείνει στάσιμα. Υπήρξαν διακοινοτικές ταραχές το 1963, υπήρξε εισβολή το 1974, το 1983 οι Τ/Κ ανακήρυξαν “κράτος”, έγινε αποδεκτή η λύση ομοσπονδίας και μάλιστα διζωνικής, υπάρχει ένας εν εξελίξει διάλογος για δεκαετίες με κυρίαρχο σημείο στο συνταγματικό του κομμάτι την εποικοδομητική ασάφεια σε ό,τι αφορά τα θέματα κυριαρχίας.

 

Αν όντως το ζητούμενο για τους Τουρκοκύπριους είναι ότι η κυριαρχική τους ισότητα πρέπει να φτάνει έως το δικαίωμα νόμιμης απόσχισης, οι Ε/Κ μετά από 56 χρόνια χωριστής συμβίωσης με τους Τ/Κ έχουν άραγε το δικαίωμα να το αρνηθούν; Το ενιαίο κράτος του 1960 υπήρξε ανέκκλητο διά των συμφωνιών του 1960. Όμως οι Τ/Κ αποχώρησαν και κλείστηκαν στους θύλακες. Επιτυγχάνοντας με αυτό τον τρόπο μια πρώτη διχοτόμηση της Κύπρου. Το 1974 η Κυπριακή Δημοκρατία ήταν το μοναδικό αναγνωρισμένο κράτος, ωστόσο το 1977 ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος αποδέχθηκε διπεριφερειακή ομοσπονδία η οποία διά του σχεδίου Γκάλι έγινε επίσημα διζωνική. Το θέμα, κάποιοι υποστηρίζουν, είναι νομικό. Στην πραγματικότητα είναι πολιτικό και εδράζεται στην αδυναμία των δύο κοινοτήτων να λύσουν τα προβλήματά τους.

 

Ας είμαστε ρεαλιστές. Με την τ/κ κοινότητα συνυπήρξαμε οι Ε/Κ από το 1571. Επί οθωμανικής κατοχής για 307 χρόνια επιβιώσαμε ως υποτελείς Ρωμιοί με τους Τ/Κ να λειτουργούν ως άρχουσα τάξη. Επί Αγγλοκρατίας το 1878 και για 82 χρόνια διαβιώσαμε ως υπήκοοι της Μεγάλης Βρετανίας, χωρίς καμιά από τις δύο κοινότητες να μπορεί να κυβερνά. Πολιτικά στο πλαίσιο ενός κράτους και μιας κυβέρνησης συνυπήρξαμε ως εταίροι με τους Τουρκοκύπριους μόνο από το 1960 έως το 1963. Με λίγα λόγια τα τελευταία 450 χρόνια συμβίωσής μας σε αυτό τον γεωγραφικό χώρο, δηλαδή από το 1571 έως και το 2021, επιχειρήσαμε να συνεργαστούμε πολιτικά μόνο για 3 χρόνια και δεν τα καταφέραμε.

Υπάρχει βεβαίως και το αφήγημα ότι σε επίπεδο λαού οι σχέσεις Ε/Κ – Τ/Κ υπήρξαν πάντα αρμονικές. Σε επίπεδο απλών ανθρώπων αυτή η θέση έχει τη βάση της. Σε επίπεδο ηγεσίας και ελίτ ε/κ και τ/κ η αλήθεια είναι άλλη. Με εξαίρεση μερικές ψηφοφορίες στο Νομοθετικό Συμβούλιο επί Αγγλοκρατίας και κάποια συνεργασία συντεχνιών στις μεγάλες απεργίες του 1948, ο κανόνας ήταν η αντιπαράθεση μεταξύ Ένωσης και Ταξίμ, μεταξύ ελληνικού και τουρκικού εθνικισμού.

 

Αν λοιπόν θέλουμε να καταλήξουμε σε μια δημοκρατική λύση στην Κύπρο, οφείλουμε να αποδεχτούμε τα αυτονόητα. Το 1960 κανένας δεν ρώτησε τις δύο κοινότητες αν ήθελαν να ζήσουν μαζί. Για να είμαστε και δίκαιοι τότε οι Τ/Κ μπορεί να μην λογίζονταν καν κοινότητα. Κοινότητα τους έκανε ο Τούρκος ΥΠΕΞ Φατίν Ροστού Ζορλού όταν υπερίσχυσε κατά κράτος του Έλληνα ΥΠΕΞ Ευάγγελου Αβέρωφ στη Ζυρίχη το 1959 εξισώνοντας το 20% των Τ/ Κ με το 80% των Ε/Κ. Κοινότητα με πολιτική ισότητα τους έκανε ο Μακάριος όταν απέρριψε ενωρίτερα το σχέδιο Χάρτινγκ (1956) το οποίο έδινε αυτοκυβέρνηση στους Ε/Κ και καθεστώς μουσουλμάνων Δυτικής Θράκης στους Τ/Κ. Εφόσον οι Τ/Κ με βρετανικό δάκτυλο αναγνωρίστηκαν ως συνιδρυτές του νέου κράτους, η μόνη υποχώρηση που έκαναν, όπως έγραψε σε άρθρο του στην εφημερίδα “Nacak” (Hatchet) στις 27 Αυγούστου 1960 ο Ραούφ Ντενκτάς με τίτλο “How was the arrival of Turkish soldiers to Cyprus achieved?”, ήταν να αποδεχτούν το νέο κράτος να μην ονομάζεται “Ελληνοτουρκική Ομοσπονδία της Κύπρου”, αλλά Κυπριακή Δημοκρατία, και πήραν ως αντάλλαγμα πέρα από τα εγγυητικά δικαιώματα και την κάθοδο των 650 Τούρκων στρατιωτών στην Κύπρο. Με λίγα λόγια, πάντα ομοσπονδία λογιζόταν η Κύπρος, τουλάχιστον για τους Τ/Κ, δεν μπόρεσαν ωστόσο να την επιβάλουν γιατί δεν είχαν έδαφος υπό τον έλεγχό τους. Όταν βέβαια οι αφελείς Ελληνοκύπριοι το αντελήφθησαν ήγειραν θέμα αλλαγής του Συντάγματος. Με το αφήγημά μας πάντα να κινείται σε ρηχά νερά. Ξεχάσαμε τότε το αφήγημα ότι είμαστε ένας λαός, αλλά δράσαμε ως “Ελληνοκύπριοι δημοκράτες”, καταγγέλλοντας τα 13 σημεία. Όταν δεν το αποδέχτηκαν οι Τουρκοκύπριοι μιλούσαμε για Τουρκανταρσία! Ας μην αναφερθούμε στη συνέχεια στην κάθοδο Ελληνικής Μεραρχίας, στη σφαγή της Κοφίνου και στο πραξικόπημα του 1974. Επιτρέποντας με όλους αυτούς του τρόπους στην Τουρκία να εισβάλει στην Κύπρο, προσφέροντας ντε φάκτο στους Τ/Κ μια ενιαία εδαφική επικράτεια, υποστηρίζοντας στη συνέχεια με απύθμενο θράσος και υποκρισία ότι ήλθε στην Κύπρο για να αποκαταστήσει τη συνταγματική τάξη.

Αν σήμερα, εν έτει 2021, και εφόσον καταπιούμε όσα κάποιες ανόητες ηγεσίες μάς κληροδότησαν, θέλουμε μια δημοκρατική λύση η κάθε κοινότητα πρέπει να εισέλθει στη λύση διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας αυτοβούλως αλλά και να έχει δικαίωμα να αποχωρεί με δημοκρατική και βελούδινη διαδικασία αν κρίνει κάτι τέτοιο, αναλαμβάνοντας και τις ευθύνες της.

Με την ίδια εποικοδομητική ασάφεια που ιδρύθηκε από τον λαό ή τις 2 κοινότητες η Κυπριακή Δημοκρατία, με την ίδια ασάφεια που οι δύο κοινότητες βαφτίστηκαν συνιστώντα κρατίδια το 2004, σήμερα το ίδιο constructive ambiguity μπορεί να μετεξελίξει το κράτος του 1960 σε πραγματικά ομοσπονδιακό.

Από την άλλη, αν η ιστορική και πολιτική καχυποψία των Τ/Κ επιβάλλει κατά την άποψή τους να έχουν δικαίωμα απόσχισης, πόσο μεγαλύτερη καχυποψία πρέπει να έχουν οι Ε/Κ απέναντι στη στρατιωτική ισχύ της Τουρκίας η οποία φέρεται επιπλέον από το 1960 να λειτουργεί και να ασκείται υπό μορφή “νόμιμων” εγγυητικών δικαιωμάτων; Με την πρώτη συνταγματική κρίση τον Δεκέμβριο του 1963 η Τουρκία αντέδρασε εξοπλίζοντας τους Τ/Κ, το δε 1964 βομβάρδισε την Τηλλυρία. Το 1974 εισέβαλε διά των όπλων στην Κύπρο προσφυγοποιώντας 150.000 Ε/Κ. Σήμερα διά της πυγμής ελέγχει το status quo στην πράσινη γραμμή, διά των πολεμικών της πλοίων παραβιάζει την ΑΟΖ και επιπλέον επιχειρεί άνοιγμα του Βαρωσιού. Αφορμές, είναι η αλήθεια, δόθηκαν στην Τουρκία (π.χ. πραξικόπημα χούντας) ωστόσο ουδέποτε -λόγω ακριβώς των εγγυητικών της δικαιωμάτων- έδωσε προτεραιότητα σε έναν διάλογο, απεναντίας επιχείρησε να επιβάλει τη θέλησή της διά των όπλων.

Το σίγουρο είναι ότι κανένας Κύπριος δεν είναι διατεθειμένος να ανεχθεί ξανά κρίσεις τύπου 1963-64 και εισβολές τύπου 1974 γιατί κάποιοι Μακάριοι, Κιουτσιούκ, Ντενκτάς και Παπαδόπουλοι δεν μπορούν να συνεργαστούν ή επειδή η Τουρκία επιμένει να συμπεριφέρεται ως μια χώρα που ασκεί διπλωματία διά των όπλων. Εντός της ΕΕ οι ελπίδες να λειτουργήσει μια αποκεντρωμένη ομοσπονδία εξάλλου είναι περισσότερες από το να καταρρεύσει. Κι αν καταρρεύσει είδαμε -πάντα εντός ΕΕ- πώς αντιμετωπίστηκαν προθέσεις αποσχίσεων τύπου Καταλωνίας, Βελγίου και Λομβαρδίας. Συνεκδοχικά μια λύση εντός της ΕΕ είναι το λελογισμένο ρίσκο που μπορούμε να πάρουμε.

Εν κατακλείδι, το πραγματικό πάρε-δώσε σήμερα στο Κυπριακό είναι μια συμφωνία ακύρωσης των φόβων των δύο κοινοτήτων. Οι μεν Τ/Κ να ανακτήσουν την πολιτική ισότητα που είχαν από το 1960 στο πλαίσιο ενός διζωνικού ομοσπονδιακού κράτους, οι δε Ε/Κ να καταργήσουν τις εγγυήσεις του 1960 που αποτέλεσαν την κακοδαιμονία ολόκληρης της χώρας. Από εκεί και πέρα, όπως μου έλεγε ο Αλέκος Μαρκίδης, “αυτό που χρειαζόμαστε είναι 100 νουνεχείς Κύπριους με πραγματική πολιτική βούληση και όραμα για να θέσουμε σε λειτουργία ένα πραγματικά δημοκρατικό κράτος”.

Αν κρίνω από τον δημόσιο διάλογο ένθεν και ένθεν του οδοφράγματος, ούτε πολιτική βούληση υπάρχει ούτε και πολλοί διαθέτουν το όραμα να κτίσουν την Κύπρο του μέλλοντός μας. Οι περισσότεροι ασχολούνται με τα πίτουρα του παρελθόντος.

Γιατί η λύση του Κυπριακού θέλει τόλμη και γοητεία;

 Από τη σύσκεψη των Αθηνών το 1974 στα ίδια αδιέξοδα του 2020 

Του Διονύση Διονυσίου 

Κάποιοι στην Κύπρο, και δεν μιλώ μόνο για τους πολιτικούς αλλά και για κάθε πολίτη αυτής της χώρας, κάνουν πώς δεν γνωρίζουν πού βρισκόμαστε στο Κυπριακό. Σε μεγάλο βαθμό ισχύει το φαινόμενο του στρουθοκαμηλισμού. Ο στρουθοκάμηλος χώνει το κεφάλι του στην άμμο και αφήνει το τεράστιο κορμί του εκτός, νομίζοντας ότι επειδή δεν βλέπει αυτός, δεν τον βλέπουν και αυτοί που τον κυνηγούν. 

Οι πολιτικοί 

Ενημερώνοντας το λήμμα «Εισβολή 1974» στην εγκυκλοπαίδεια www.polignosi.com ξαναθυμήθηκα εκείνη την κρίσιμη Πανεθνική Σύσκεψη στην Αθήνα από τις 30-1η Δεκεμβρίου 1974 λίγο πριν την επιστροφή του Προέδρου Μακαρίου στην Κύπρο. Κάποια αποσπάσματά της δημοσιεύθηκαν στον Τύπο στην Κύπρο και επίσης τα πλήρη πρακτικά της βρίσκονται στο Αρχείο Καραμανλή. Η σύσκεψη είχε ως σκοπό την ανασκόπηση της κατάστασης 5 μήνες μετά την εισβολή για να προχωρήσει στη λήψη στρατηγικών αποφάσεων. Σε αυτή τη σύσκεψη ήταν όλοι παρόντες: Ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο ΥΠΕΞ Ευάγγελος Αβέρωφ, ο Πρόεδρος Μακάριος, ο Γλαύκος Κληρίδης, ο Σπύρος Κυπριανού, ο Τάσσος Παπαδόπουλος, ο πρέσβης Μιχάλης Δούντας, ο Δημήτρης Μπίτσιος και άλλοι. 

Η ανασκόπηση

Ας θυμηθούμε πώς έβλεπαν τα πράγματα οι βασικοί πρωταγωνιστές πριν ακριβώς 46 χρόνια, έχοντας εκ των υστέρων το προνόμιο να κρίνουμε τις σκέψεις και τις αποφάσεις τους: 

Μακάριος: «Είμεθα υποχρεωμένοι να αρχίσωμεν από μίαν πραγματικότητα την οποίαν δεν δυνάμεθα να παραγνωρίσωμεν. Οι Τούρκοι κατέχουν το 40% της νήσου. Δεν μπορούμεν να τους εκδιώξωμεν διά των όπλων. Δεν συμμερίζομαι μερικάς απόψεις αι οποίαι εκφράζονται εν Ελλάδι και εν Κύπρω, ότι δηλαδή η Ελλάς θα ηδύνατο ίσως αργότερον διά πολέμου να εκδιώξη εκ της Κύπρου τους Τούρκους».

Καραμανλής: «Εάν υπήρχε δυνατότης θα το επεδιώκαμεν. Αλλά δυστυχώς είναι απραγματοποίητον λόγω των γεωγραφικών δεδομένων. Σας αποκαλύπτω ότι εις τας 14 Αυγούστου απεφασίσαμεν την κήρυξιν του πολέμου κατά της Τουρκίας και αναθέσαμεν εις το Επιτελείον την πραγματοποίησιν του εγχειρήματος. Κατόπιν όμως των συστάσεων του Επιτελείου εις τας 21 Αυγούστου το σχέδιον εματαιώθη».

Αβέρωφ: «Εις τας 14 Αυγούστου ο Πρόεδρος έλαβε την απόφασιν. Εγώ διεφώνησα. Ο Πρόεδρος επέμεινε να στείλωμεν μίαν μεραρχίαν εις την Κύπρον. Εζητήσαμεν από τους Άγγλους αεροπορικήν κάλυψιν. Οι Άγγλοι απέρριψαν το αίτημά μας. Κατόπιν τούτου, ο Πρόεδρος εισηγήθη να επιβώμεν εκείνος (ο κ. Καραμανλής) και εγώ της νηοπομπής και να πάμε στην Κύπρο. Βέβαιοι ότι οι Τούρκοι δεν θα μας εβομβάρδιζαν, εφόσον θα εκάναμεν γνωστόν ότι ο κ. Καραμανλής θα επέβαινε της νηοπομπής. Τελικώς όμως επείσθημεν περί του ματαίου της επιχειρήσεως» (σελ. 21-22).

Ο άχρηστος ΟΗΕ και οι ΗΠΑ 

Καθολική υπήρξε επίσης η διαπίστωση ότι ελάχιστα θα μπορούσε να αναμένει η Κύπρος από τον ΟΗΕ:

Κληρίδης: «Θα ήθελα να προσθέσω ότι δεν πρέπει να δίδεται η εντύπωσις, εις τον κυπριακόν λαόν, ότι το Κυπριακόν μπορεί να λυθή μέσω των Ηνωμένων Εθνών. Αυτό δημιουργεί ψευδαισθήσεις».

Καραμανλής: «Λύσιν δεν δίδουν, απλώς δημιουργούν ένα κλίμα ευνοϊκόν». 

Κληρίδης: «Αλλά δεν βλέπω τους ισχυρούς να υλοποιούν το κλίμα αυτό. Χαρακτηριστικόν είναι το μήνυμα το οποίον απέστειλε ο Κίσινγκερ αμέσως μετά την δημοσίευσιν του ανακοινωθέντος της [αμερικανοσοβιετικής] Διασκέψεως Κορυφής του Βλαδιβοστόκ, ότι το Κυπριακόν δεν συνεζητήθη εις το Βλαδιβοστόκ και ότι απλώς περιελήφθη εις το ανακοινωθέν διά λόγους εντυπώσεων» (σελ. 29-30). 

Οι ΗΠΑ

Λιγότερο ομόφωνες ήταν οι εκτιμήσεις όσον αφορά τον καθοριστικό ρόλο των ΗΠΑ. Το εντυπωσιακό είναι ότι στις καλές υπηρεσίες της Ουάσινγκτον φαίνεται να εναποθέτουν κάθε ελπίδα εκείνοι ακριβώς που έχουν καταγραφεί στη συλλογική συνείδηση ως οι πιο αντι-Αμερικανοί. Με πρώτο και καλύτερο, τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο ο οποίος από το 1964 φλέρταρε με τη Μόσχα.

Μακάριος: «Είμαι βέβαιος ότι [οι Τούρκοι] δεν σκέπτονται την τουρκοποίησιν των 40%. Δεν επιστρέφουν όμως αμέσως το πλεονάζον του πραγματικού σχεδίου των, διά λόγους διαπραγματευτικούς. Θα ήτο ευχής έργον να επιστραφή η επί πλέον περιοχή χωρίς δεσμεύσεις και ανταλλάγματα εκ μέρους ημών. Ο Κίσινγκερ ήλπιζε εις ωρισμένας παραχωρήσεις άνευ ανταλλαγμάτων. Αλλά αι παραχωρήσεις αύται δεν ήσαν σοβαραί. Το γεγονός ότι σήμερον δεν υπάρχει τουρκική κυβέρνησις είναι και αυτό εις βάρος μας. Δυστυχώς δύο φορές εδοκίμασεν ο Κίσινγκερ να πάει στην Τουρκία, αλλά δεν υπήρχε κυβέρνησις» (σελ. 25).

Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και ο Τάσσος Παπαδόπουλος: «Έχω την εντύπωσιν ότι η κυριωτέρα μας ελπίς είναι η άσκησις πιέσεως επί της Τουρκίας υπό άλλων δυνάμεων και δη υπό της Αμερικής» (σελ. 47).

Ο Κληρίδης, αντίθετα, εμφανίζεται περισσότερο σκεπτικιστής: «Οσον αφορά τον αμερικανικόν παράγοντα, το μάξιμουμ που μπορεί να προσφέρει είναι να κρατήσει τώρα τους Τούρκους να μην κινηθούν. Αλλά η λύσις την οποίαν ευνοεί είναι αι δύο ζώναι ή δύο περιοχαί τουρκικαί, εκ των οποίων η μία προς βορράν μεγάλη. Οι Βρετανοί είναι σαφώς υπέρ διχοτομικού σχεδίου. Ο ρωσικός παράγων δεν είναι διατεθειμένος να κινηθή δυναμικώς διά να εκδιώξη τους Τούρκους, και δεν επιδεικνύει διάθεσιν να αναμειχθή εις τα εσωτερικά μας» (σελ. 28).

Διαπραγμάτευση ή όχι; 

Το κρίσιμο ερώτημα αφορούσε, φυσικά, την πιθανότητα βελτίωσης της κατάστασης μέσα από διαπραγματεύσεις. Ο Κληρίδης ενημερώνει τους συνομιλητές του ότι «οι Τούρκοι δεν δέχονται καμίαν μορφήν λύσεως η οποία να έχει την μορφήν ενιαίου κράτους», αλλά «επιμένουν επί γεωγραφικής ομοσπονδίας». Εκτιμά, μάλιστα, ότι «δεν αποκλείεται να δεχθούν μίαν μεγάλην περιοχήν εις τα βόρεια με άνοιγμα προς την θάλασσαν και δύο ή τρία καντόνια αλλαχού» (σελ. 12). 

Μακάριος: «Τίθεται λοιπόν σήμερον το ερώτημα: Να δεχθώμεν γεωγραφικήν ομοσπονδία; Και ποίον ποσοστόν μπορούμεν να επιτύχωμεν; Εάν οι Τούρκοι πρόκειται να μας επιστρέψουν μόνον το 10% των όσων κατέλαβον και ημείς να υπογράψωμεν, τότε είναι προτιμότερον να έχουν το 40% χωρίς να υπογράψωμεν» (σελ. 22).

Κληρίδης: «Νομίζω ότι η παράτασις της σημερινής καταστάσεως, χωρίς λύσιν, θα είναι καταστρεπτική. Όσον αφορά το θέμα που έθεσε ο Μακαριώτατος, κατά πόσον θα πρέπει να δεχθώμεν την «αρχήν» [της ομοσπονδίας] χωρίς να έχομεν συγκεκριμένας προτάσεις, νομίζω ότι διά να γίνει διάλογος μπορούμεν να δεχθούμε την αρχή υπό ωρισμένας προϋποθέσεις». 

Δούντας: «Όσον αφορά την ακολουθητέαν στρατηγικήν, νομίζω ότι μπορεί να γίνη αποδοχή επί διερευνητικής βάσεως» (σελ. 30-31).

Αβέρωφ: «Θεωρώ καταστρεπτικήν την παράτασιν της σημερινής καταστάσεως. Όσον περισσότερον κυματίζει η τουρκική σημαία εις ένα μέρος, τόσον δυσκολώτερα θα μπορέσουμε να την υποστείλωμεν» (σελ. 35).

Κυπριανού: «Φοβούμαι ότι εάν δεχθώμεν την γεωγραφική ομοσπονδία, θα φύγει ο ελληνισμός της Κύπρου και θα καταληφθεί ολόκληρο το νησί από τους Τούρκους. [...]

Κληρίδης: «Και εάν διατηρήσουν οι Τούρκοι το 40% δεν κινδυνεύει να καταληφθή ολόκληρος η Κύπρος»; 

Καραμανλής: «Οι Τούρκοι δεν αποβλέπουν εις κατάκτησιν ολοκλήρου της νήσου. Εάν ήθελαν, θα την κατελάμβαναν. Από την διεξαχθείσαν συζήτησιν δεν διαπιστώνω σύμπτωσιν γνωμών όσον αφορά την εκτίμησιν της καταστάσεως. Στο νησί υπάρχει μια δραματική κατάστασις. [...] Αντιλαμβάνεσθε ότι με την πάροδον του χρόνου εξασθενεί η θέσις μας. Τουναντίον οι Τούρκοι ομιλούν από θέσεως ισχύος. Ο χρόνος τρέχει εις βάρος μας» (σελ. 37-9).

Αρκετά αισιόδοξος, όσον αφορά τις προοπτικές, αλλά και τα χρονικά περιθώρια επίλυσης του Κυπριακού, δήλωνε, τέλος, ο Τάσσος Παπαδόπουλος: «Δέχομαι την άποψιν του κ. Αβέρωφ ότι εάν κυματίση η τουρκική σημαία επί πολύ εις τα κατακτηθέντα κυπριακά εδάφη, θα είναι δύσκολον ύστερα να την κατεβάσουμε. Πιστεύω ότι θα παρέλθουν δύο έως τρεις μήνες πριν γίνει δεκτή από τους Τούρκους οιαδήποτε δική μας πρότασις. Σε τρεις μήνες όμως δεν μπορεί να μεταβληθή η κατάστασις. [...] Εφόσον ο Κίσινγκερ δεν έχει χάσει τας ελπίδας του δι' ένα πολυπεριφερειακόν ομοσπονδιακόν σύστημα, πώς θα το εγκαταλείψωμεν εμείς;» (σελ. 42-3).

Το πολιτικό κόστος

Με βάση τα πιο πάνω φαίνεται ότι οι Μακάριος - Κυπριανού και Τάσσος κινούνταν προς την κατεύθυνση της υιοθέτησης μιας σκληρής γραμμής. Όχι γιατί δεν αντιλαμβάνονταν την κατάσταση που επικρατούσε, αλλά διότι φοβούνταν να πουν κάποιες αλήθειες στον κυπριακό λαό: 

Μακάριος: «Εάν προβώμεν εις υποχωρήσεις από τούδε, και οι πρόσφυγες θα αντιδράσουν και οι Ελληνοκύπριοι γενικώτερον θα δυσαρεστηθούν. Διότι δικαίως θα είπουν ότι προέβην εις παραχωρήσεις πριν ακόμη έλθω εις επαφήν μαζί τους, και πριν διαπιστώσω προσωπικώς την κατάστασιν. [...] Δεν θα ήθελα να σημειωθούν προ της μεταβάσεώς μου εις Κύπρον επεισόδια. Τούτο θα δώσει αφορμήν ώστε να δικαιωθούν αυτοί που αντιδρούν εις την μετάβασίν μου στην Κύπρο» (σελ. 39-41).

Παπαδόπουλος Τάσσος: «Πιστεύω ότι αφ' ης στιγμής θα δεχθώμεν την αρχήν [της ομοσπονδίας], και κατά συνέπειαν θα αποδεχθώμεν ότι μεγάλο μέρος των προσφύγων δεν θα επιστρέψει εις τας εστίας του, τότε θα αντιμετωπίσωμεν κατακραυγήν εναντίον της κυπριακής κυβερνήσεως, κατακραυγήν εναντίον της ελληνικής κυβερνήσεως και φυγήν των δυναμικών στοιχείων της Κύπρου. Εάν οι Ελληνοκύπριοι αντιληφθούν ότι εν πάση περιπτώσει ένα μεγάλο τμήμα της Κύπρου θα γίνει τουρκικόν, τότε οι πρόσφυγες θα στραφούν εναντίον μας. Τότε η ΕΟΚΑ Β' και σημαντικόν τμήμα του ελληνικού πληθυσμού θα έχει ως σύνθημα την διπλήν ένωσιν. Και το σύνθημα αυτό θα έχει απήχησιν. Ίσως αυτό δεν είναι λογικόν, αλλ' εν πάση περιπτώσει το αίσθημα αυτό θα δημιουργηθεί».

Κληρίδης: «Δεν υπάρχει τέτοιο σύνθημα. Ίσως οι πρόσφυγες ανθέξουν λίγο, αλλά ύστερα θα στραφούν εναντίον μας» (σελ. 31).

Κληρίδης vs Μακάριος

Στην πραγματικότητα στην πανεθνική αυτή σύσκεψη υπήρχαν δύο ξεκάθαρες γραμμές. Η γραμμή Κληρίδη και η γραμμή Μακαρίου. Οι διάλογοι είναι όντως αποκαλυπτικοί: 

Κληρίδης: «Επαναλαμβάνω ότι πρέπει να συνειδητοποιήσωμεν την πραγματικότητα και να χαράξωμεν μίαν ρεαλιστικήν γραμμήν. Δεν με ανησυχεί τι θα πει η κοινή γνώμη στην Κύπρο. Πρέπει να γίνη μια θυσία. Ο άνθρωπος που θα υπογράψη αυτήν την λύσιν θα καταστραφή πολιτικώς, αλλά πρέπει να αναλάβη τας ευθύνας του. Εάν δεν καταλήξωμεν εις μίαν συμφωνίαν, δεν είμαι διατεθειμένος να συνεχίσω ως διαπραγματευτής. Άλλος πρέπει να αναλάβη αυτήν την διαπραγμάτευσιν. Εγώ δεν πιστεύω εις αυτήν την πολιτικήν».

Μπροστά στην τοποθέτηση αυτή του Γλαύκου Κληρίδη συζητήθηκαν διάφορες τακτικές κινήσεις στη διαπραγμάτευση, ωστόσο ο Πρόεδρος Μακάριος έκοψε τη συζήτηση: 

Μακάριος: «Διαφωνώ επί του καθορισμού δευτέρας και τρίτης γραμμής υποχωρήσεως. Διότι τότε θα πάμε απευθείας εις την τρίτην γραμμήν. [...] Προτιμώ οι Τούρκοι να κρατούν εναντίον της θελήσεώς μας το 40% παρά το 28% με την θέλησίν μας» (σελ. 48-49).

Η γραμμή Μακαρίου

Αργότερα το 1977 ο Πρόεδρος Μακάριος υπέγραψε τη συμφωνία υψηλού επιπέδου με τον Ντενκτάς που έκανε λόγο για ομοσπονδία αλλά ο γρήγορος θάνατός του δεν επέτρεψε να εμπεδωθεί αυτή η πολιτική.

Οι διάδοχοι του Σπύρος Κυπριανού με τη στήριξη στο Κυπριακό του Τάσσου Παπαδόπουλου, με το ΑΚΕΛ να αποδέχεται τις πολιτικές της Σοβιετικής Ένωσης και του Εζεκία Παπαιωάννου που θεωρούσε κάθε πρόταση λύσης Νατοϊκή, ακολούθησαν στην πραγματικότητα τη γραμμή Μακαρίου όπως αυτή διατυπώθηκε το 1974 και σίγουρα όχι τη στροφή Μακαρίου στις Συμφωνίες Κορυφής.

Ποια ήταν η γραμμή Μακαρίου; «Προτιμώ οι Τούρκοι να κρατούν εναντίον της θελήσεώς μας το 40% παρά το 28% με την θέλησίν μας». Ο συμβιβασμός που πέτυχε ο Μακάριος το 1977 για ομοσπονδία στην κυριολεξία πετάχθηκε την επόμενη δεκαετία στον κάλαθο των αχρήστων». 

Ο Βασιλείου

Μια πραγματική στροφή στη γραμμή Μακαρίου του 1977 επιχείρησε ο Γιώργος Βασιλείου, αποδεχόμενος το σχέδιο Γκάλι υιοθετώντας ανοικτά και ξεκάθαρα τη λύση ομοσπονδίας. Στη γραμμή αυτή πορεύτηκε και το ΑΚΕΛ το οποίο με κάθε τρόπο υπερτόνιζε ότι τη λύση ομοσπονδίας τη συμφώνησε ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος. 

Δυστυχώς ο Γλαύκος Κληρίδης για να εκλεγεί στην Προεδρία συμπορεύτηκε το 1993 με το ΔΗΚΟ, ακόμα και με τον Τάσσο, ξεχνώντας αυτά που είπε στην Πανεθνική το 1974. Οτι δηλαδή πρέπει να «να χαράξωμεν μίαν ρεαλιστικήν γραμμήν. Δεν με ανησυχεί τι θα πει η κοινή γνώμη στην Κύπρο. Πρέπει να γίνη μια θυσία. Ο άνθρωπος που θα υπογράψη αυτήν την λύσιν θα καταστραφή πολιτικώς, αλλά πρέπει να αναλάβη τας ευθύνας του».

Ο Γλαύκος Κληρίδης επανήλθε δυναμικά στη γραμμή του το 2003-4 όταν στήριξε το σχέδιο Ανάν. Ίσως εδώ κάποιος σημειώσει ότι ο Κληρίδης πέτυχε το 2004 ένα πολύ πιο πλήρες σχέδιο σε σχέση με το πλαίσιο Γκάλι. Πέτυχε ένα σχέδιο λύσης το οποίο θα μπορούσε να υλοποιηθεί με περισσότερη ασφάλεια για τους Ε/Κ εντός της Ευρώπης. Ο χρόνος βέβαια από την άλλη εμπέδωνε καταλυτικά τα τετελεσμένα της εισβολής. 

Τάσσος - Χριστόφιας

Τα επόμενα 10 χρόνια οι δύο επόμενοι Πρόεδροι δεν προχώρησαν σε λύση. Ο Τάσσος Παπαδόπουλος απέρριψε το σχέδιο Ανάν (ενώ οι Τ/Κ το υπερψήφισαν) ο Δημήτρης Χριστόφιας δεν τόλμησε να κλείσει την εσωτερική πτυχή στην παρουσία του Μπαν Κι μουν το 2010. Οι Τ/Κ και πάλιν διά του Ταλάτ ήταν έτοιμοι να υπογράψουν. Αυτές οι δύο αρνήσεις δυστυχώς μας κατατρέχουν μέχρι σήμερα, με την Τουρκία σταδιακά να εμπεδώνει τη θέση διεθνώς ότι οι Ε/Κ δεν θέλουν λύση.

Ο Αναστασιάδης

Τελικά το 2013 ήρθε η στιγμή η ε/κ πλευρά να πάρει τη ρεβάνς. Εξέλεξε τον Νίκο Αναστασιάδη ο οποίος το 2004 αποδεδειγμένα ήθελε λύση, ήταν ο πολιτικός ο οποίος κληρονόμησε τον ρεαλισμό του Γλαύκου Κληρίδη, οπότε μπορούσε να βγάλει την Κύπρο από το αδιέξοδο. 

Με βάση ωστόσο τη μέχρι στιγμής πολιτική που ακολουθεί φαίνεται ότι έχει ανακρούσει πρύμναν. Από τον Κληρίδη δεν φαίνεται να κράτησε κάτι, πλην ίσως της ανακολουθίας του το 1993 όταν δηλαδή πέταξε στον κάλαθο των αχρήστων το σχέδιο Γκάλι για να εκλεγεί. 

Μετά μάλιστα τη διάσκεψη του Κραν Μοντανά το 2017 ο Νίκος Αναστασιάδης μάλλον επιστρέφει και αυτός στη γραμμή Μακαρίου του 1974: «Προτιμώ οι Τούρκοι να κρατούν εναντίον της θελήσεώς μας το 40% παρά το 28% με την θέλησίν μας». 

Τι πρέπει να κάνουμε; 

Αν σταθούμε στα συμπεράσματα της Πανεθνικής εκείνης σύσκεψης μετά την εισβολή του 1974 και συνυπολογίσουμε τον χρόνο που διέρρευσε, τις νίκες και τις ήττες μας από τότε, σε ποια συμπεράσματα μπορούμε να καταλήξουμε:

1. Σε αυτό που είπε ο Μακάριος ότι δεν μπορούμε με πόλεμο να ανατρέψουμε την εισβολή, Μετά από 46 χρόνια η θέση αυτή ηχεί ως ρεαλιστική. 

2. Σε αυτό που είπε ο Κληρίδης ότι κάποιος πολιτικός πρέπει να αναλάβει την ευθύνη κι ας καταστραφεί λέγοντας την αλήθεια στον λαό ότι η μοναδική λύση είναι ο συμβιβασμός. Αυτή την αλήθεια δεν βρέθηκε ακόμα πολιτικός να την ασπαστεί μέχρι τέλους. 

3. Σε αυτό που έπραξε ο Γιώργος Βασιλείου αναγνωρίζοντας επίσημα και θαρραλέα το 1988 ότι η μοναδική λύση που υπάρχει στο τραπέζι είναι η ομοσπονδία. Όλοι πιπιλάνε τη λύση ομοσπονδίας αλλά κανένας δεν τολμά να κάνει το βήμα παρακάτω. 

4. Οφείλουμε να επενδύσουμε στην καλή οικονομία και το βιοτικό επίπεδο του λαού μας, επιθετικά. Μετά το 1974 σαφέστατα πετύχαμε πολύ περισσότερα ως ε/κ κοινότητα σε σχέση με την τ/κ Κοινότητα. Θα πρέπει να εκμεταλλευθούμε αυτή την οικονομική κατάσταση στέλνοντας μήνυμα επανένωσης στους Τ/Κ με αξιοπιστία. Ότι μπορούμε χωρίς ξένους πάτρωνες.

5. Η ένταξή μας στην ΕΕ ήταν μεγάλη νίκη και θα μπορούσε να ανατρέψει σοβαρά κάποια από τα τετελεσμένα της εισβολής. Χωρίς την ένταξη και των Τ/Κ στην Ευρώπη, αυτή η πολιτική έδειξε ότι δεν έχει ανάλογο αντίκρισμα. 

 

Δυστυχώς οι διαφωνίες του 1974 παραμένουν ακόμα διαφωνίες του 2020. Η Τουρκία μετά το 2004 όταν κατάφερε (δίκαια ή άδικα) να αποσείσει από πάνω της την εισβολή και την κύρια ευθύνη για το αδιέξοδο, έχει αποθρασυνθεί και προχωρεί στο επόμενό της βήμα. Που φαίνεται να είναι τα δύο κράτη και ο γεωπολιτικός έλεγχος ολόκληρης της Κύπρου. Ανοίγει την Αμμόχωστο, ελέγχει τη θάλασσα γύρω από την Κύπρο, εξαφανίζει την τουρκοκυπριακή κοινότητα διά των εποίκων, οδηγεί σε αποαναγνώριση την Κυπριακή Δημοκρατία.

Η ρήση του Μακαρίου «Προτιμώ οι Τούρκοι να κρατούν εναντίον της θελήσεώς μας το 40% παρά το 28% με την θέλησίν μας», που εδραζόταν στην ψευδαίσθηση ότι το status quo θα παρέμενε απαρασάλευτο, έχει τα τελευταία χρόνια υπερκεραστεί. Βρισκόμαστε σε αδιέξοδο. Αν η Τουρκία ανοίξει την Αμμόχωστο κανένας πλέον Ε/Κ πολιτικός δεν μπορεί να συζητήσει ξανά το Κυπριακό. Εν ολίγοις τους επόμενους λίγους μήνες οι Ε/Κ θα κληθούν να αποφασίσουν λύνοντας τον γόρδιο δεσμό:

Είτε λύση ομοσπονδίας, είτε δύο κράτη. Αν έχουμε μια ηγεσία με αυτοπεποίθηση θα υιοθετήσει τη θαρραλέα πολιτική Βασιλείου - Κληρίδη για έναν συμβιβασμό. Που απαιτεί αναγνώριση της πολιτικής ισότητας των Τ/Κ και μια στρατηγική συμφωνία εφαρμογής της τελικής λύσης τους επόμενους μήνες που θα οδηγήσει σε εδαφικές αναπροσαρμογές και τερματισμό του μονομερούς δικαιώματος επέμβασης της Τουρκίας στην Κύπρο. Υπό τις συνθήκες θα ήταν σωστότερο, στο τέλος και όχι στην αρχή αυτού του χρονοδιαγράμματος να γίνουν τα δημοψηφίσματα, για να διαπιστώσουμε επί του εδάφους ότι θα υλοποιηθούν τα συμφωνηθέντα. Σε διαφορετική περίπτωση κι αν υπάρξουν ξανά ΟΧΙ στα δημοψηφίσματα να οδηγηθούμε συντεταγμένα και συμφωνημένα στη λύση δύο κρατών. Με λίγα λόγια ας αποφασίσουμε τη λύση του Κυπριακού εκ του αποτελέσματος των συμφωνιών και δημοκρατικά διά της ψήφου μας. 

Το όραμα για μια ευρωπαϊκή ομοσπονδιακή Κύπρο, που θα λειτουργεί ως οικονομικό κέντρο στην Ανατολική Μεσόγειο έχοντας ως συμμάχους και φίλους την Τουρκία, την Ελλάδα την Αίγυπτο, το Ισραήλ, το Λίβανο, τη Συρία και εν γένει τις χώρες της Μέσης Ανατολής είναι εκεί, αλλά για τους πολιτικούς που διαθέτουν τόλμη και γοητεία. Όσοι επιμένουν να παραμένουν στην Πανεθνική Διάσκεψη του Νοεμβρίου του 1974 και στην άποψη που τότε επικράτησε, χάνουν τη μεγάλη εικόνα κρυβόμενοι πίσω από νομικισμούς, μάταιες επικλήσεις του διεθνούς δικαίου και ετσιθελισμούς, οδηγούν αυτή τη χώρα στην καταστροφή. Όσοι διά των ενεργειών αυτών συντηρούν τη διατήρηση του status quo, συνειδητά επιλέγουν η Κύπρος σταδιακά να περιέλθει υπό τον στρατηγικό έλεγχο της Τουρκίας. 

 

Το εργαλείο του Θεού

 Αν υπάρχει Θεός, οι περισσότεροι συμφωνούν ότι είναι ένας. Αν ζητήσουμε συστάσεις για τον χαρακτήρα του Θεού, αντιλαμβανόμαστε ότι όλοι τον θεωρούν ως μια δύναμη καλού. Ο Θεός των χριστιανών είναι οικτίρμων και ελεήμων. Είναι παντοδύναμος και πανάγαθος. Ο Θεός των μουσουλμάνων είναι Αρ-Ραχμάν, δηλαδή ο πιο φιλεύσπλαχνος, είναι Αρ-Ραχίμ, δηλαδή ο πιο συμπονετικός, είναι Αλ-Μαλίκ, δηλαδή απόλυτος Κύριος, είναι επίσης Αλ-Κουντούς, δηλαδή ο πιο ιερός. 

Αν όμως αυτός είναι ο Θεός που οι άνθρωποι πιστεύουν και του αποδίδουν όλες αυτές τις καλές ιδιότητες τίθεται ένα ερώτημα: Γιατί στο όνομά του διαπράττονται οι μεγαλύτερες ατιμίες, τα χειρότερα εγκλήματα, γιατί εξ ονόματός του αναλήφθηκαν όλοι σχεδόν οι πόλεμοι στον 21ο αιώνα;

Μάλλον η απάντηση είναι απλή:  Το σίγουρο και επιστημονικά εξακριβωμένο είναι ότι ο Θεός έχει μετατραπεί σε εργαλείο στα χέρια αυτών που διατείνονται ότι τον εκπροσωπούν. Πώς αλλιώς να εξηγηθεί όταν τα βασικά θεολογικά αναγνώσματα όλων των θρησκειών μιλούν για αγάπη, αλλά στα χέρια των εκπροσώπων του Θεού μετατρέπονται σε εργαλεία διαχωρισμού και μίσους μεταξύ των απλών ανθρώπων; Στην πραγματικότητα οι προτεραιότητες των ιερατείων δεν είναι να μεταφέρουν τον Παράδεισο στις ζωές των ανθρώπων, αλλά να διαχειριστούν την Κόλαση. Όλες οι θρησκείες στα χέρια των ιερατείων έχουν μετατραπεί σε ένα παντοδύναμο εργαλείο άσκησης πολιτικής εξουσίας στη Γη. 

«Πώς έχει εργαλειοποιηθεί ο Θεός;», θα μπορούσε να διερωτηθεί κάποιος. 

* Αν δεν υπήρχε Αλλάχ, με ποια αφορμή ένας μουσουλμάνος θα έμπαινε σε ένα σχολείο στη Γαλλία και θα αποκεφάλιζε έναν καθηγητή γιατί προσέβαλε τον προφήτη του, τον Μωάμεθ; Με ποιον άλλο τρόπο θα ασκούσε επιρροή εξ αποστάσεως πάνω του κάποιος ιμάμης σε κάποια συνοικία της Βαγδάτης; 

* Αν δεν υπήρχε ο Μωάμεθ, με ποια δικαιολογία ένας άλλος μουσουλμάνος θα έμπαινε σε εκκλησία της Νίκαιας στη Γαλλία για να σκοτώσει τρεις ανθρώπους; Ποιος μουσουλμάνος θρησκευτικός ηγέτης ερμήνευσε το Κοράνι και αποφάσισε ότι όποιος προσβάλλει τον Μωάμεθ πρέπει να πεθαίνει; 

* Αν δεν υπήρχε Θεός στο όνομα του οποίου οι άνθρωποι δεν διαχωρίζονταν σε χριστιανούς και μουσουλμάνους, ο Άντερς Μπέρινγκ Μπρέιβικ πώς θα σκότωνε στις 22 Ιουλίου 2011 στη Νορβηγία 77 ανθρώπους γιατί πίστευε ότι η Ευρώπη είναι χριστιανική ήπειρος και πρέπει να καθαρίσει από τους μουσουλμάνους; Ποιος χριστιανός παπάς του μετέφερε τη νοσηρή ιδέα ότι οι μουσουλμάνοι είναι μια φάρα μολυσμένων; 

* Αν δεν υπήρχε Θεός τα συμπεράσματα της έκθεσης του EUMC (European Monitoring Center on Racism) δεν θα ήταν τόσο θλιβερά. Ότι πολλοί ευρωπαίοι μουσουλμάνοι υφίστανται διακριτική μεταχείριση στους τομείς της

απασχόλησης, της εκπαίδευσης και της στέγασης. Με την ανεργία π.χ. των μουσουλμάνων στην ΕΕ να είναι σχεδόν τριπλάσια από αυτή των χριστιανών.

Ο απόλυτος Θεός

Τείνω εν ολίγοις να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτός ο απόλυτα καλός Θεός δημιουργεί πολλές φορές διά των εκπροσώπων του απόλυτα κακούς ανθρώπους. 

Τείνω να συμφωνήσω με τον πάλαι ποτέ 11χρονο υιό μου, για την αυθάδεια του οποίου κλήθηκα εσπευσμένως στο Δημοτικό Σχολείο Στροβόλου για να μου υποδειχθεί ότι είναι προβληματικός, τουτέστιν είναι κλονισμένης πίστεως. Όπως μου εξηγήθηκε σε δραματικούς τόνους, κατά τη διάρκεια του μαθήματος των Θρησκευτικών έβγαλε τη γλώσσα του περίπατο, όταν η καλή δασκάλα μιλούσε για τις πίσσες της Κολάσεως, τα κοχλάζοντα καζάνια και τον διάβολο, δηλώνοντας ότι προτιμά τον Δία, την Ήρα, την Αφροδίτη και τον Ήφαιστο γιατί έμοιαζαν περισσότερο με μας τους ανθρώπους.

Το αρχαίο ανυπέρβλητο ελληνικό πνεύμα, όπως κατανοούμε όλοι μας, δεν εργαλειοποιούσε τους θεούς ως απόλυτα καλούς ή και κακούς. Τους προσάρμοζε στο ανθρώπινο μέτρο και όλοι μαζί προσπαθούσαν να το ξεπεράσουν ή όλοι μαζί να καταποντιστούν. Ο Πλάτων στην «Πολιτεία» του μιλώντας για τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών στον Αδείμαντο ψέγει αυτή την αντίληψη και τα βάζει και με τον Όμηρο: "Δεν πρέπει λοιπόν να δώσομε πίστη στον Όμηρο, ούτε σε κανέναν άλλον [379d] ποιητή, όταν ανόητα ξεστομίζει αυτή τη βλαστήμια για τους θεούς και λέγει πως τάχα υπάρχουν δυο πιθάρια στου Δία στο κατώφλι, γεμάτα το ένα με καλές, με κακές τ' άλλο μοίρες και ότι σ' όποιον ο Δίας ανακατώσει και δώσει κι από τα δυο πιθάρια, πότε δεξά θα του έρχουνται και πότε ζερβά πάλι, σ' όποιον όμως δώσει μονάχ' από το ένα, χωρίς ν' ανακατατώσει κι απ' το άλλο το πρώτο, αυτόν μια πείνα λυσσιακή παντού στη γη τον διώχτει [379e] κι ούτε πως ο Δίας μας είναι των καλών και των κακών ταμίας".

Ο Πλάτωνας τα βάζει και με τον Αισχύλο τονίζοντας ότι "ούτε ακόμη θ' αφήσομε τους νέους ν' ακούουν εκείνα που λέγει ο Αισχύλος, ότι τάχα ο θεός αφορμή βρίσκει σαν θέλει σύρριζα να ξεπατώσει σπίτι". 

Ο ηθικός Πλάτωνας ενοχλείτο από τη λαϊκή αυτή Θεολογία, αλλά πραγματικά δεν ξέρω τι θα έγραφε αν ζούσε και έβλεπε τον Πάπα Ουρβανό Β να κηρύσσει το 1095 την Α Σταυροφορία και να ζητά την κατάληψη της Ιερουσαλήμ και τα κεφάλια των μουσουλμάνων επί πίνακι. 

Είμαι σίγουρος ότι θα προτιμούσε οι μάζες να ασχολούνται με τον Δία και την Αθηνά παρά με Θεούς οι οποίοι παρουσιάζονταν ως απόλυτοι. Είμαι σίγουρος ότι θα κατανοούσε γιατί στην αρχαιότητα δεν γίνονταν θρησκευτικοί πόλεμοι αλλά αυτοί μας προέκυψαν όταν οι σύγχρονοι Θεοί κατέστησαν από τα κάθε λογής ιερατεία αλάνθαστοι και απόλυτα αρμόδιοι να αποφασίζουν περί ζωής και θανάτου. Είμαι σίγουρος ότι θα λάτρευε τον Προμηθέα που τα έβαλε τότε με τους θεούς για να βοηθήσει τους ανθρώπους προσφέροντάς τους τη φωτιά, σε αντίθεση με τους σημερινούς οπαδούς των θρησκειών που βάζουν φωτιές και καίνε συνανθρώπους τους, για να τιμήσουν τον Θεό τους. 

Ο Διαφωτισμός

Η Γαλλία είναι η χώρα που αποτέλεσε τον κινητήριο μοχλό του Διαφωτισμού. Ανακαλύπτοντας εξ υπαρχής την αρχαία ελληνική φιλοσοφία της απορίας που γεννά την αμφιβολία και την ερώτηση, και παραπέμπει στην έρευνα και την επιστήμη. Ο Διαφωτισμός έστειλε το μήνυμα ότι δεν υπάρχουν απόλυτες αλήθειες, οπότε η διαφωνία είναι απόλυτα αποδεκτή. Εξ ου και το απόφθεγμα του Βολταίρου "διαφωνώ με αυτό που λες, αλλά θα υπερασπίζομαι μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες". Για τους Γάλλους λοιπόν είναι αυτονόητο το δικαίωμα του κάθε σκιτσογράφου, του κάθε ζωγράφου και του κάθε συγγραφέα να γίνεται ακόμα και ιερόσυλος. 

Αυτή η νοοτροπία δεν είναι αυτονόητη σε λαούς που δεν έχουν αυτή την παιδεία. Λαούς ημιμαθείς, που η ημιμάθειά τους είναι χειρότερη από την αμάθειά τους. Λαοί όπως εμείς οι Έλληνες, οι Τούρκοι, οι Εβραίοι και διάφοροι άλλοι στη Χερσόνησο της Αραβίας που μπορεί να είναι και χειρότεροι. Το κύριο στοιχείο ενός ημιμαθούς είναι ο έωλος εγωισμός του. Θεωρεί ότι τα ξέρει όλα διά της επίκλησης στην αυθεντία, δηλαδή σε κάποιον στρατηγό του Θεού. Με εργαλείο τον Θεό, γνωρίζουν, πέραν πάσης αμφιβολίας, τι είναι το σωστό, τι είναι το λάθος, φτάνοντας στο σημείο του ανόητου τζιχαντιστή ο οποίος ελέω Θεού νόμιζε ότι έχει το δικαίωμα να αποκεφαλίζει συνανθρώπους του. 

Με λίγα λόγια, αν δεν υπήρχαν Θεοί και Δαίμονες μήπως θα μπορούσαμε ευκολότερα να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι; Ένα απλοϊκό ερώτημα θέτω. Το οποίο στις δυτικές κοινωνίες για να είμαστε δίκαιοι έχει τεθεί και έχει απαντηθεί από τον 18ο αιώνα. Εμείς στην Ανατολή εξακολουθούμε να περνάμε τον Γολγοθά της ανοησίας μας. 

 

Η Θρησκεία με αντίπαλο τον κορωνοϊό

ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ, 29/03/2020 (τελευταία ενημέρωση 16:44)

Μπορεί να μας προστατεύει ο Θεός από τον κορωνοϊό; Οι επιπτώσεις από την επιδημία εξακτινώνονται πλέον σε μήκος και σε πλάτος. Σε αντίθεση με άλλες, ωστόσο, αυτή ειδικά φαίνεται να έχει ένα πρωτόγνωρα ασυνήθιστο θύμα: την οργανωμένη πίστη των ανθρώπων, η οποία ασκεί μια από τις ισχυρότερες επιρροές στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Το θέμα, σε αντίθεση με άλλες εποχές, αγγίζει αυτή τη φορά και την ουσία της θρησκείας και συμπυκνώνεται για πολλούς ανθρώπους στο εναγώνιο μεταφυσικό ερώτημα που θέσαμε εξαρχής: Μπορεί να μας προστατεύει ο Θεός από τη …Θεομηνία;

Σε όλες τις μεγάλες καταστροφές που έπληξαν την ανθρωπότητα μέχρι πρόσφατα, φαίνεται να καταγράφεται ένα γνωστό πρότυπο συμπεριφοράς, σημειώνει σε άρθρο του ο Biju Dominic, διευθυντής της «Final Mile Consulting», η οποία ειδικεύεται στην αρχιτεκτονική της ανθρώπινης συμπεριφοράς. «Κάθε φορά που επισυμβαίνει μια καταστροφή, ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων καταφεύγει στη θρησκεία για να βρει ανακούφιση. Σύμφωνα με την εταιρεία δημοσκοπήσεων Gallup Research, από το 1960 και μετά, μόλις το 40% των Αμερικανών πίστευε ότι η θρησκεία ασκεί οποιαδήποτε επιρροή στη ζωή τους. Αυτό το

ποσοστό άλλαξε δραματικά μετά τα τρομοκρατικά κτυπήματα στους δίδυμους πύργους της Νέας Υόρκης. Στην επόμενη δημοσκόπηση, οι Αμερικανοί σε ποσοστό 71% δήλωσαν ότι αισθάνονται ότι η πίστη στη ζωή τους είναι αναγκαία».

Και το αντίθετο

Βεβαίως, ιστορικά υπάρχει και αντίστροφη πορεία σε ό,τι αφορά τη συμπεριφορά των ανθρώπων. Κατά τον 14ο αιώνα ενέσκηψε η γνωστή επιδημία της πανούκλας σε όλη την Ευρώπη. Κατά τις πρώτες μέρες της επιδημίας, όλοι οι θρησκευτικοί ηγέτες κατάφεραν να περάσουν το μήνυμα ότι επρόκειτο για θεομηνία (δηλαδή θυμό (μήνις) του Θεού), ότι δηλαδή η επιδημία είναι η τιμωρία για τον αμαρτωλό και έκλυτο βίο τους. Μαζεύτηκαν τότε, με προτροπή του ιερατείου, οι πιστοί στους ναούς σε μια επίδειξη μετάνοιας και προσευχής, χωρίς ωστόσο να υποχωρεί η επιδημία. Απεναντίας, ο λοιμός εκδηλώθηκε με μεγαλύτερη ένταση, προφανώς λόγω και των μαζικών συγκεντρώσεων στις εκκλησίες. Υπολογίζεται ότι από την επιδημία της πανούκλας, σε διάφορες φάσεις και περιοχές τις επόμενες δεκαετίες, ξεκληρίστηκαν γύρω στα 100 εκατ. άνθρωποι, δηλαδή γύρω στο 25% του τότε παγκόσμιου πληθυσμού. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τα επόμενα χρόνια να ξεσπάσει μια τεράστια αμφισβήτηση, με επίκεντρο κυρίως τη Γερμανία και αιχμή του δόρατος το Λούθηρο, εναντίον της ηγεσίας της Εκκλησίας, που έγινε γνωστή ως Μεταρρύθμιση. Το νέο δόγμα αυτών που επικράτησε έκτοτε να ονομάζονται Διαμαρτυρόμενοι (Προτεστάντες) είχε να κάνει με την αμφισβήτηση του αλάθητου του Πάπα και των Συνόδων του, και κυρίως το δικαίωμά του να μοιράζει επί πληρωμή συγχωροχάρτια στους αμαρτωλούς. Ακολούθησε ένας μακρύς και ανηλεής πόλεμος, ο λεγόμενος Τριακονταετής, με χιλιάδες θύματα. Πολιτική λύση στο θέμα δόθηκε με τη Συνθήκη της Βεστφαλίας το 1648. Μεταξύ άλλων, θα μπορούσε κάποιος να πει ότι ήταν και μια νίκη η οποία εμβολίαζε κάποια θρησκευτικά δόγματα με περισσότερο ορθολογισμό. Ήταν σίγουρα μια νίκη εναντίον των ιερατείων του Καθολικισμού, που δεν άγγιζε ωστόσο ακόμα το ίδιο τον Θεό, αφού η διαμάχη αυτή περιορίστηκε καθαρά σε θεολογικές διαφορές.

Η επιστήμη

Το θέμα της τιμωρίας του καλού Θεού, που όταν θυμώσει γίνεται ενίοτε και κακός, άρχισε να προβληματίζει, ίσως για πρώτη φορά, σοβαρά τους ανθρώπους το 19ο αιώνα κατά τη διάρκεια των επιδημιών της χολέρας και του Κίτρινου Πυρετού στη Νέα Υόρκη. Για πρώτη φορά η Θεομηνία (η οργή δηλαδή του Θεού) βρήκε απέναντί της την επιστήμη. Από τη μια, το ιερατείο της Εκκλησίας, κατά τη γνωστή συνταγή, άρχισε να μιλά και πάλιν και να ανανεώνει τη μυθολογία των 10 πληγών του Φαραώ ή του Κατακλυσμού, διά των οποίων ο Γιαχβέ τιμώρησε τους Αιγυπτίους ή τον Πλανήτη ολόκληρο καταδικάζοντας τον σε πνιγμό. Από την άλλη, η επιστημονική κοινότητα είχε αποδείξεις: Υστέρα από συστηματικές αναλύσεις αποδείχθηκε ότι τελικά δεν είχε βάλει το χέρι του ο Θεός, αλλά απλά ότι είχε μολυνθεί το δίκτυο υδατοπρομήθειας, στο Σόχο. Επιπλέον αποδείχθηκε ότι ο κίτρινος πυρετός μεταδίδεται από τα κουνούπια. Σήμερα γνωρίζουμε, χάρη στην επιστήμη, τις αιτίες διαφόρων επιδημιών, όπως της χολέρας, του τύφου ή της ευλογιάς, με αποτέλεσμα η επιστημονική θεώρηση των πραγμάτων να υπερτερεί έναντι της θεολογικής. Κυρίως γιατί μπορεί να προσφέρει θεραπείες, σε αντίθεση με το έλεος ή τον θυμό του Θεού που προάγουν οι πιστοί του Χριστιανισμού, του Μωαμεθανισμού, του Βουδισμού, αλλά και οι εκπρόσωποι άλλων θρησκειών, δίκην σιβυλλικού χρησμού, και κυρίως άνευ θεραπείας. Δηλαδή όταν έχουμε την υγεία μας ο Θεός μας αγαπά και μας προστατεύει, όταν ενσκήπτει λοιμός ο Θεός είναι θυμωμένος και θέλει να μας τιμωρήσει. Με αυτή την τακτική οι εκπρόσωποι της Εκκλησίας δεν πέφτουν ποτέ έξω. Πάντα είναι σωστοί, συντηρώντας την πανέξυπνη τακτική του ιερατείου όλων των παλαιότερων θρησκειών, και κυρίως της Αρχαίας Ελλάδας. Οι άνθρωποι, όταν περνούσαν καλά, οι 12 θεοί ήταν ικανοποιημένοι. Όταν προέκυπτε λοιμός, σεισμός, καταποντισμός, τότε το ιερατείο υπεδείκνυε ότι ο Δίας ήταν θυμωμένος και έριχνε κεραυνούς, ο Ποσειδώνας προκαλούσε τσουνάμια, η θεά Δήμητρα κατέστρεφε τη γεωργία, τα δέντρα και τα σπαρτά των απλών ανθρώπων.

Ο φιλόσοφος Επίκουρος (341-271 π.Χ.) είχε εντοπίσει και ξεδιαλύνει αυτή την αντίφαση από πολύ νωρίς. Όπως είπε, «είτε δεν υπάρχει αδικία στον κόσμο, είτε δεν υπάρχει Θεός!» Εν ολίγοις, αν υπάρχει Θεός, μόνο καλός μπορεί να είναι. Δεν μπορούν διάφοροι κληρικοί διάφορων δογμάτων να τον χρησιμοποιούν για να αυτοδικαιώνονται ως επί Γης προφήτες και αντιπρόσωποι του για καθετί καλό ή κακό μας συμβαίνει. Παρ’ όλα αυτά, το σχήμα του καλού θεού, ο οποίος από καλοσύνη γίνεται και τιμωρός για να μας συνεφέρει από την αμαρτία, ίσχυε και ισχύει μέχρι τις μέρες μας ως αφήγημα για τη μεγάλη πλειοψηφία των ευκολόπιστων, των απλών και αγαθών ανθρώπων. Οπότε το ερώτημα επανέρχεται: Μπορεί για μια ακόμα φορά η αμφιθυμία του Θεού να αντέξει με αξιοπιστία απέναντι στην πανδημία του κορωνοϊού; Η οποία έχει κλείσει στα σπίτια του πάνω από ενάμισι δις ανθρώπων, έχει εκατοντάδες χιλιάδες κρούσματα και χιλιάδες νεκρούς; Θα πειστούν και αυτή τη φορά ότι ο Θεός τους τιμωρεί γιατί δεν τήρησαν τις εντολές του;

Ο κορωνοϊός

Σήμερα η ανθρωπότητα διέρχεται από ένα ακόμα κομβικό σημείο σε ό,τι αφορά τη σημασία της θρησκείας και της ίδιας της ύπαρξης του Θεού στην καθημερινότητά της. Οδεύουμε σε μια νέα μεταρρύθμιση από διαμαρτυρόμενους πολίτες ή σε μια ολοκληρωτική επιστροφή στην αγκαλιά του Θεού και των εκπροσώπων του στη Γη;

Σαφέστατα και αιδεσιμότατος Timothy Cole της Εκκλησίας του Χριστού στην Ουάσιγκτον δεν μπορεί σήμερα να επικαλεστεί εύκολα την ευλογία του Θεού. Την 1η Μαρτίου 2020, σύμφωνα με το BBC, προέστη της θείας λειτουργίας στην Ουάσιγκτον ενώπιον 550 πιστών με τους οποίους μοιράστηκε τη θεία κοινωνία. Λίγες μέρες μετά διαπιστώθηκε ως ένα ακόμα κρούσμα του κορωνοϊού, με αποτέλεσμα τα μέλη του ποιμνίου να τεθούν σε αυτοπεριορισμό. Πριν μερικές μέρες, ένας ψάλτης σε μεγάλη εκκλησία του Δήμου της Λάρνακας διαπιστώθηκε ως φορέας του κορωνοϊού, με αποτέλεσμα οι δύο ιερείς του ναού να τεθούν σε καραντίνα. Στην Ελλάδα, τα πρώτα κρούσματα του κορωνοϊού μεταφέρθηκαν από πιστούς που μετέβησαν στην Ιερουσαλήμ, μεταξύ άλλων και για να προσκυνήσουν στον Πανάγιο Τάφο του Χριστού. Το δόγμα των Shincheonji στη Νότιο Κορέα καταγγέλθηκε για τη ραγδαία εξάπλωση του κορωνοϊού γιατί δεν έκλεισε έγκαιρα τους χώρους λατρείας του. Ήδη 9.000 μέλη αυτής της θρησκευτικής σέκτας έχουν προσβληθεί ή βρίσκονται σε αυστηρή καραντίνα, σε μια χώρα που μετρά αρκετές ακόμα χιλιάδες κρούσματα και 130 νεκρούς. Στο Ιράν, ο θρησκευτικός ηγέτης Ayatollah Hashem Bathayi Golpayegani πέθανε δύο μέρες μετά από θετικό τεστ που υπεβλήθη για κορωνοϊό. Στο Ιράν, με βάση το πρακτορείο IRNA, τουλάχιστον 12 ηγέτες της ανώτατης θρησκευτικής και πολιτικής ιεραρχίας της χώρας έχουν πεθάνει.

Οι καλές πρακτικές

Οι απανταχού Εκκλησίες, βλέποντας τον κίνδυνο να εκτεθούν ανεπανόρθωτα έχουν προσαρμοστεί, πλην ελαχίστων σκληροπυρηνικών, οι οποίοι ωστόσο έχουν ακόμα ισχυρά ερείσματα (σύμφωνα με δημοσκόπηση του «Πολίτη», αυτό το ποσοστό κυμαίνεται από 8-10%) μεταξύ των απλών ανθρώπων.

Για παράδειγμα, η Παπική Εκκλησία και το Βατικανό έκλεισαν τους ναούς και καλούν τους πιστούς να παρακολουθούν τις λειτουργίες από τηλεοράσεως και ραδιοφώνου. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης των Ορθοδόξων Χριστιανών Βαρθολομαίος, με ένα πολύ έξυπνο μήνυμα κάλεσε τους πιστούς να απέχουν από τον εκκλησιασμό, τονίζοντας ότι “αυτό που απειλείται αυτή την στιγμή δεν είναι η Πίστη αλλά οι Πιστοί”. Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρυσόστομος, ως άνθρωπος πρακτικός αλλά και με πολιτικό κριτήριο, με εγκύκλιό του ζήτησε οι πιστοί να μην υπερβαίνουν τους 10 ανά ναό και κάλεσε τους θρησκευόμενους να παρακολουθούν τις λειτουργίες από τηλεοράσεως. Στις ΗΠΑ, οι γνωστοί χαρισματικοί ιεροκήρυκες, οι γνωστοί Healers, οι οποίοι δηλώνουν ότι μπορούν να θεραπεύουν όλες τις ασθένειες μέσω της θρησκείας, κυριολεκτικά έχουν εξαφανιστεί. Μέχρι και στο ΙΡΑΝ, το ισχυρό θρησκευτικό δόγμα των Σιιτών έκλεισε τα τζαμιά. Τα τζαμιά έκλεισαν και οι Σουνίτες, αρχίζοντας από το προπύργιο του Μουσουλμανισμού, τη Μέκκα.

Γενικά οι μετριοπαθείς ιεράρχες προσαρμόζονται στον κορωνοϊό επενδύοντας τάχιστα στην τεχνολογία. Πέρα από την τηλεόραση και το ραδιόφωνο, στη μάχη της προσέλκυσης των πιστών στις ακολουθίες έχει μπει το You Tube, ενώ ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις προσαρμογές στα κινητά τηλέφωνα, με την Εκκλησία να επενδύει πλέον σε εκκλησιαστικά application και σε άλλες εφαρμογές μέσω ίντερνετ. Στην Κύπρο, το αρχικό πείραμα της τηλεόρασης φαίνεται να είναι επιτυχημένο. Την περασμένη Κυριακή από την τηλεόραση του ΡΙΚ 1, από τις 7 το πρωί, πάνω από 70.000 πιστοί παρακολούθησαν τη θεία λειτουργία, προσφέροντας στο κανάλι ένα γενικό τηλεμερίδιο 41%, με το ποσοστό των ηλικιωμένων να αγγίζει το 65%. Τέτοια νούμερα σε αυτή τη ζώνη δεν κατάγραψε ποτέ το ΡΙΚ στα χρόνια της λειτουργίας του.

Όλοι αυτοί οι επικεφαλής των Εκκλησιών δεν σκέφτονται αυτή τη στιγμή μόνο θεολογικά, αλλά και πολιτικά. Δεν επιθυμούν να χρεωθούν μέρος της πανδημίας. Γνωρίζουν ότι αν αγνοήσουν την πανδημία, αν δηλαδή οι ναοί τους μετατραπούν σε εστίες μόλυνσης, αν οι πιστοί τους κυκλοφορούν ως υγειονομικές βόμβες ανάμεσα στους υπόλοιπους πολίτες, τότε η Εκκλησία θα χρεωθεί τεράστιο κόστος. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο έχουν δεχθεί (πρωτόγνωρο για τα εκκλησιαστικά δεδομένα, κυρίως της Ορθόδοξης Εκκλησίας και των Μουσουλμανικών Δογμάτων) ότι την πρωτοβουλία των κινήσεων έχουν οι επιστήμονες και όχι οι εκπρόσωποι του Θεού στη Γη. Με λίγα λόγια, για να το θέσουμε εντελώς λαϊκά, όλοι αυτοί οι μετριοπαθείς αρχιερείς δίνουν μια τεράστια πολιτική και επικοινωνιακή μάχη: Να προστατεύουν την υπόληψη του Θεού μεταξύ των απλών ανθρώπων. Μήπως αυτή η στάση συνιστά μια ειλικρινή παραδοχή των ιεραρχών αυτών ότι πλέον ο ρόλος της Εκκλησίας αλλάζει; Ότι πλέον δεν μπορεί να έχει λόγο σε θέματα ζωής και θανάτου, περιοριζόμενη απλώς στην ηθική και κοινωνική  διαπαιδαγώγηση των απλών ανθρώπων;

Οι σκληροπυρηνικοί

Κάποιοι ιεράρχες, όπως οι δικοί μας Λεμεσού Αθανάσιος, Μόρφου Νεόφυτος, αλλά και ιεράρχες στην Ελλάδα, όπως ο Αμβρόσιος τέως Καλαβρύτων και ο μητροπολίτης Κυθήρων, αλλά και κάποιοι μουσουλμάνοι Αγιατολλάχ αντιδρούν και είναι πολύ κατανοητό γιατί αντιδρούν. Το όλο θέμα σε τελευταία ανάλυση είναι φιλοσοφικό, αλλά υπό τη δική τους οπτική, κυρίως θέμα επιβίωσης της θρησκείας ως δόγμα που ορίζει τη ζωή, τον θάνατο και τον μεταθάνατο.

Σε σχέση με τον κορωνοϊό, οι απαντήσεις της θρησκείας, σύμφωνα με τους σκληροπυρηνικούς ιεράρχες, πρέπει να είναι απόλυτα συγκεκριμένες:

* Ο Θεός προστατεύει τους πιστούς που είναι δημιουργήματά του. Στέλνει λοιπόν από καιρού εις καιρόν επιδημίες για να μας δοκιμάσει ή να μας τιμωρήσει.

* Αν μετανοήσουμε, αν γονατίσουμε και προσευχηθούμε, δεν έχουμε να φοβηθούμε τίποτα

* Η παρουσία στις εκκλησίες είναι επιβεβλημένη, διότι είναι ο Οίκος του Θεού ο οποίος μας προστατεύει και μας στηρίζει

* Η θεία κοινωνία είναι το αίμα και το σώμα του Χριστού. Η θεία κοινωνία δεν μεταδίδει μολυσματικούς ιούς, απεναντίας μας θεραπεύει από κάθε ασθένεια.

Αν καταρρεύσει η πίστη των ανθρώπων στα πιο πάνω, ορθώς διαπιστώνουν οι σκληροπυρηνικοί, τότε καταρρέει και το οικοδόμημα της Εκκλησίας, αποδυναμώνεται η παντοδυναμία του Θεού και βεβαίως οι εκπρόσωποί του στη Γη, δηλαδή οι ιεράρχες δεν μπορούν να ελέγχουν το ποίμνιο του. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, αν θέλουμε να επικεντρωθούμε σε Ελλάδα και  Κύπρο, ο μητροπολίτης Κυθήρων, ο Λεμεσού Αθανάσιος και ο Μόρφου Νεόφυτος επιμένουν με τόσο έντονο τρόπο στη διατήρηση της θρησκείας στο επίκεντρο της ζωής των ανθρώπων, χωρίς περιορισμούς στον εκκλησιασμό ή στη θεία κοινωνία. Αν ο Θεός δεν δίνει όλες τις λύσεις, αν τον Θεό τον αντικαταστήσουν οι γιατροί, οι λοιμωξιολόγοι και άλλοι επιστήμονες, οι οποίοι καθοδηγούν τους πολιτικούς πότε να κλείνουν και πότε να ανοίγουν τις εκκλησίες, τότε ποια είναι η θέση του Θεού στη ζωή μας και ποιος ο λόγος ύπαρξής του; Κι αν ο Θεός τελικά αποδειχθεί ανήμπορος, ποια η θέση των εκπροσώπων του στη Γη;

Το application

Από την άλλη, υπάρχει περίπτωση να εκλείψει η θρησκεία από τη ζωή των ανθρώπων; Η θρησκεία για τους απλούς ανθρώπους ίσως είναι αναγκαία. Οι απλοί άνθρωποι χωρίς μόρφωση και φιλοσοφικό υπόβαθρο πάντοτε θα απογοητεύονται από τους ηγέτες τους και τους συνανθρώπους τους. Πάντοτε θα είναι φοβισμένοι μπροστά στοn θάνατο αν δεν υπάρχει προοπτική μιας άλλης ζωής. Δεν δείχνουν ικανοί, για πολλά χρόνια ακόμα, να μπορούν να πιστέψουν στη συλλογική δύναμη μιας κοινωνίας που αναπτύσσεται ακολουθώντας τους νόμους της λογικής και της επιστήμης. Όπως είπε ο Κρισναμούρτι (1895-1986), «η πίστη στον Θεό είναι απλώς μια απόδραση από τη μονότονη, ανόητη και άσπλαχνη ζωή σας». Ο Μαρξ τη χαρακτήρισε το όπιο του λαού. Ακόμα και ο άθεος Βολταίρος, από τον 18ο αιώνα έγραψε ότι «ακόμα και αν γνωρίζουμε ότι ο Θεός δεν υπάρχει, είναι αναγκαίο να τον εφεύρουμε». Ο Βολταίρος πίστευε ότι οι απλοί και χωρίς μόρφωση άνθρωποι χρειάζονται κανόνες για να λειτουργούν. Διαφωνούσε ωστόσο ότι αυτούς τους κανόνες θα πρέπει να τους έχει μονοπώλιο η Εκκλησία.

Στις μέρες που ζούμε, ίσως ο κορωνοϊός κατάφερε να πετύχει αυτό που οραματιζόταν ο Βολταίρος και στην Ανατολή. Σε χώρες όπως η Ρωσία, η Ελλάδα, η Κύπρος, η Τουρκία, το Ιράν, η Σαουδική Αραβία, η Αίγυπτος που δεν γνώρισαν ποτέ τον Διαφωτισμό, η επιστήμη σήμερα κατάφερε να υποσκελίσει την Εκκλησία στερώντας της το μονοπώλιο. Τους κανόνες σήμερα ορίζουν οι επιστήμονες, γιατί μπορούν να δώσουν απαντήσεις και κυρίως λύσεις, εκπληρώνοντας αυτό που παλαιότερα είχε διατυπώσει ο Σωκράτης: «Για να μπορείς να έχεις γνώμη, οφείλεις πρώτα να έχεις γνώση»

Εν ολίγοις, για πρώτη φορά οι χώρες της Ανατολής εναρμονίστηκαν με τις χώρες της Δύσης. Σε όλες τις χώρες του κόσμου σήμερα,όταν λέμε ότι απαγορεύονται οι συναθροίσεις για λόγους υγείας, εννοούμε και τις συγκεντρώσεις των πιστών στις εκκλησίες. Στις δικές μας χώρες αυτό δεν ήταν αυτονόητο μέχρι προχθές.

Τι ρόλος, λοιπόν, σήμερα απομένει στον Θεό και τους εκπροσώπους του στη Γη; Μάλλον να εκσυγχρονιστούν. Οι πιστοί σήμερα απολαμβάνουν τις λειτουργίες τους μέσα από την τηλεόραση, το ραδιόφωνο, το ίντερνετ, το You Tube και σύντομα από διάφορα άλλα «Application του Θεού». Και έχουν κάθε δικαίωμα να το κάνουν. Μετά από μερικούς μήνες σε καραντίνα, οι συνήθειες των ανθρώπων, σημειώνει ο Biju Dominic στο άρθρο του, ίσως βέβαια αλλάξουν: «Αυτό φοβούνται κάποιοι ιεράρχες. Αν η σχέση πιστού και Εκκλησίας περιοριστεί σε μια εξ αποστάσεως επαφή, τότε και η αφοσίωση του πιστού είναι δυνατόν να μεταλλαχθεί».

Ίσως η αφοσίωση αυτή να αποκτήσει σταδιακά παρόμοια σχέση με αυτήν που έχει κάθε συνδρομητής με την εφημερίδα του ή το site που εκτιμά. Γι’ αυτό ίσως και η Μητρόπολη Λεμεσού και η Ιερά Σύνοδος της Ελλάδας αντιδρούν. Ο Αρχιποιμένας Αθανάσιος γνωρίζει πάρα πολύ καλά προς τα πού μπορεί να εκτραπεί η κατάσταση. Γνωρίζει ότι η δύναμη της Εκκλησίας έγκειται στη δυνατότητά της να ηγείται ως βοσκός του ποιμνίου της, το οποίο κοντά της βρίσκει παρηγορία και νουθεσία. Ως ο ποιμήν ο καλός λοιπόν δεν μπορεί να εμπιστευθεί την τεχνολογία, την επιστήμη, ούτε καν το υπό κατασκευή Application του Θεού για την επιβίωσή της. Συνεχίζει, λοιπόν, να παίζει το πανάρχαιό της παιχνίδι. Ένα παιχνίδι βέβαια που εγκυμονεί πλέον τεράστιους κινδύνους για τα καλοκάγαθα και συμπαθητικά μέλη του Ποιμνίου της Εκκλησίας. Και για όλους εμάς τους υπόλοιπους.

Αντίο Νεβτζιχάν

Αντίο Νεβτζιχάν Ολουσιούμ. Θα μπορούσες να ήσουν η μητέρα μου, η μητέρα του Νίκου, του Μουσταφά, του Οζντίλ, του Κουντρέτ και του Αντρέα. Θα μπορούσες να ήσουν η μητέρα του κάθε πολίτη αυτής της πολύπαθης χώρας που αρνείται να μεγαλώσει, που αρνείται να ωριμάσει, που φοβάται να αναλάβει τις ευθύνες του. Πέθανες σε ηλικία 84 ετών Νεβτζιχάν, αλλά η φωτογραφία σου, με τον πόνο του θανάτου αποτυπωμένο στο πρόσωπό σου, με το παιδί σου ως ικέτης να ζητά το χέρι σου για παρηγοριά, με τις γειτόνισσές σου να σε κρατούν να μην σωριαστείς στο χώμα, έχει πλέον εντυπωθεί στο ιστορικό μας DNA. 

Δεν σε γνώρισα ποτέ, αλλά έχω την εντύπωση ότι σε ξέρω από τα γεννοφάσκια μου. Μοιάζεις σε όλες τις Κυπριώτισσες γυναίκες. Ευρωπαία και Μεσανατολίτισσα ταυτόχρονα. Μαύρα κορακίσια μακριά μαλλιά, μεγάλα όμορφα κυπριακά μάτια και ένα πρόσωπο χαρακωμένο από την απόγνωση ενός πρόωρου χαμού. Ένας ατέλειωτος πόνος που γίνεται συνταρακτικός στην παρουσία του ανήλικού σου παιδιού, του τότε μικρού Κουμπιλάι, που προσπαθούσε να συνειδητοποιήσει γιατί τα επόμενα χρόνια θα έπρεπε να ζήσει χωρίς πατέρα. Ένας πόνος που καθίσταται κραυγαλέος γιατί δεν ήξερες τι θα πεις στον Ερτζάλ, το τρίτο παιδί που κυοφορούσες, ο οποίος θα ερχόταν σε λίγους μήνες στο φως και δεν θα μπορούσε ποτέ να νιώσει ένα πατρικό χάδι. 

Χουσεΐν 
Διαλύθηκε η οικογένειά σου καλή μου Νεβτζιχάν. Έχασες τον άντρα σου Χουσεΐν Νιγιαζί Χασάν στις 19 Μαρτίου 1964, στα 33 σου χρόνια, καθώς δολοφονήθηκε από Ε/Κ στα Καζιβερά. Και αργότερα, τα δύο από τα τρία σου παιδιά μετανάστευσαν στην Αυστραλία. Έμεινες μόνο με τη φωτογραφία σου στα χέρια κάποιων ακραίων που σε μετέτρεψαν σε σύμβολο. Γιατί για να μπορούν να υπάρχουν, χρειάζονταν κι άλλες πολλές φωτογραφίες σαν τη δικιά σου. Μου θυμίζεις την Παναγιώτα από την Κώμη Κεπήρ. Τ/Κ δολοφόνησαν τον άντρα και τον γιο της στη Γαλάτεια. Μου θυμίζεις τη Σεμιλάι. Ε/Κ δολοφόνησαν τη μητέρα και τον πατέρα της στο Τρίκωμο. Μου θυμίζεις τη Μαρία. Τ/Κ δολοφόνησαν τη μητέρα, τον πατέρα, την αδελφή και τον αδελφό της στην Κυθρέα. Την Κιζέν, της οποίας σκότωσαν τον πατέρα στον Τακτακαλά, και την Κατερίνα της οποίας δολοφόνησαν τον αδελφό στη Μεσαορία. Μου θυμίζεις χιλιάδες πονεμένους Κύπριους σε αυτόν τον δύσμοιρο τόπο που δεν έφταιξαν σε τίποτα, αλλά πλήρωσαν και έχασαν τα πάντα. Όλες σύμβολα μιας προπαγάνδας αυτών που κατέστρεψαν και συνεχίζουν να καταστρέφουν αυτήν τη χώρα. Κανένας δεν σας ρώτησε αν θέλατε να πληρώσετε αυτό το τίμημα. 

Σύμβολο 

Κάποιοι Τ/Κ που δεν έμαθαν τίποτα ανέδειξαν τη φωτογραφία σου ως σύμβολο αντίστασής τους. Κάνουν λάθος. Αυτήν τη φωτογραφία την αναρτούμε κι εμείς οι Ελληνοκύπριοι, πολλές φορές επετειακά, για να θυμίσουμε τον ανείπωτο πόνο αυτής της χώρας από το 1964 και μετά. 
Οι περισσότεροι από μας δεν γνωρίζαμε αν ήσουν Τ/Κ ή Ε/Κ. Δεν είχε αυτό καμία σημασία. Πίστεψέ με. Πλέον δεν έχει καμία σημασία. Χορτάσαμε φανατισμό, εθνικισμό και πλέον ο φόβος μας είναι τόσο εξουθενωμένος και ανόητος που δεν παράγει επιθετικότητα. Αυτό που απομένει σήμερα είναι να εξοβελίσουμε τα συμφέροντα των λίγων που μας κυβερνούν και επίσης να θάψουμε τον απέραντο κυνισμό που μας διακατέχει. Ο οποίος εκδηλώνεται με εκείνο το βλακώδες ειρωνικό χαμόγελο όταν κάποιος αφελής σαν και μένα αρχίσει να μιλά για ειρήνη, αδελφοσύνη και πραγματική αγάπη σε αυτόν τον τόπο. Θα το ξαναπώ. Σε αυτόν τον τόπο χορτάσαμε αίμα, κουραστήκαμε να κουβαλάμε φλάμπουρα, βαρεθήκαμε να κτίζουμε μνημεία ηρώων μιας άλλης εποχής. Οι ήρωες που έχει ανάγκη σήμερα η Κύπρος δεν χρειάζεται να κρατούν όπλα, ούτε να κραδαίνουν γιαταγάνια. Στην κατάσταση που βρισκόμαστε ηρωισμός είναι να κτυπάς έναν άνθρωπο φιλικά στην πλάτη, να του σφίγγεις το χέρι με τιμιότητα και να μιλάς μαζί του για το παρόν και το μέλλον. 
Θέλουμε λοιπόν να κρατήσουμε για πάντα ζωντανή την εικόνα σου για να θυμόμαστε ποιοι ήμασταν στο παρελθόν. Αυτή ελπίζουμε πλέον να είναι η χρησιμότητά της. Γι' αυτό και δεν ανήκει σε κανέναν αυτή η φωτογραφία. Γι' αυτό και αυτή η φωτογραφία σου δεν προσφέρεται για προπαγάνδα. Η φωτογραφία αυτή του Άγγλου φωτορεπόρτερ και πολεμικού ανταποκριτή Ντον ΜακΚάλιν ήταν και είναι μια φωτογραφία που ανήκει σε όλη την Κύπρο. Δεν ανήκει σε καμία κοινότητα, σε καμία εθνότητα, σε καμία θρησκευτική ομάδα. Αν ο μεγάλος μας ζωγράφος Διαμαντής σε έναν πίνακα ζωγράφισε τον "Κόσμο της Κύπρου", με τον πίνακα αυτό να θεωρείται κλασικός γιατί μιλά στην ψυχή όλων των Κυπρίων, η φωτογραφία αυτή αντίστοιχα μπορεί να απεικονίζει τον "Πόνο της Κύπρου". Διεκδικούμε τη φωτογραφία σου Νεβτζιχάν, και επέτρεψέ μας το αυτό, ως μια φωτογραφία που ανήκει σε όλους μας. 
Για να θυμόμαστε αυτό που έγραψε κάποτε ο νομπελίστας ποιητής Γιώργος Σεφέρης: 
"Κύριε, βόηθα να θυμόμαστε πώς έγινε τούτο το φονικό? την αρπαγή, τον δόλο, την ιδιοτέλεια, το στέγνωμα της αγάπης?
Κύριε, βόηθα να τα ξεριζώσουμε...".


(Από το ποίημα του Γιώργου Σεφέρη "Σαλαμίνα της Κύπρος")