Η λύση του Κυπριακού και κάποιοι γραφικοί δημοσιογράφοι

Τόσο ο Νίκος Αναστασιάδης όσο και ο Μουσταφά Ακιντζί έχουν ενώπιόν τους σοβαρές δημοσκοπήσεις που καταδεικνύουν ότι ποσοστό πέραν 90% των πολιτών αναμένουν, επιθυμούν ή και επιδιώκουν λύση του Κυπριακού μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Ο κόσμος γενικώς έχει μπουχτίσει. Ειδικότερα οι Ε/Κ πρόσφυγες είναι αγανακτισμένοι γιατί εδώ και 41 χρόνια δεν γνωρίζουν τι θα γίνει με τα σπίτια και τις περιουσίες τους. Θα επιστρέψουν, θα αποζημιωθούν, θα τα ανταλλάξουν; Ακόμα χιλιάδες Τουρκοκύπριοι κατοικούν εγκλωβισμένοι σε ε/κ σπίτια στον βορρά και αναρωτιούνται: είναι δικά μου ή όχι; Να τα επιδιορθώσω, να τα ανακαινίσω ή όχι; Οι Τ/Κ της Μόρφου επίσης έχουν ένα ακόμα δίλημμα: Πού να θάψουν τους νεκρούς τους; Στη Μόρφου ή στη Λευκωσία; Μέχρι πρόσφατα τους έφερναν στη Λευκωσία, αφού η συντριπτική πλειοψηφία των Τ/Κ στη Μόρφου το 2004 ψήφισαν η πόλη να επιστραφεί στους Ε/Κ Μορφίτες.

Ο χρόνος

Με λίγα λόγια όλοι αναγνωρίζουν τις επιπτώσεις, τις αγκυλώσεις και τις επιπλοκές που επιφέρει ο χρόνος και αν δεν με πιστεύετε, ας ερωτηθούν οι δύο διαπραγματευτές οι οποίοι αυτή τη στιγμή προσπαθούν να βρουν λύση στην επίλυση του περιουσιακού. Μέχρι στιγμής έχουν δημιουργήσει 24 κατηγορίες περιουσιών και κάτω από την κάθε μία καταγράφουν δεκάδες κριτήρια για το πώς η περιουσία αυτή θα τύχει διαχείρισης. Ακόμα και να συμφωνήσουν στις εκκλήσεις κάποιων πολιτών ότι η καλύτερη λύση είναι ο κάθε Κύπριος να επιστρέψει στο σπίτι του όπως ήταν το 1974, σας διαβεβαιώ ότι δεν θα έβρισκαν λογαριασμό για πολλούς λόγους: Λόγους που έχουν να κάνουν με την εξεύρεση εργασίας των πολιτών, σχολείων για τα παιδιά τους, κοινωνικής συναναστροφής, αίσθησης ασφάλειας κ.λπ. Λόγους που παραπέμπουν δηλαδή στη θέση ότι μια κοινωνία δεν λειτουργεί μέσα από σπίτια και χωράφια μόνον, αλλά κυρίως μέσα από την καθημερινή οργανωμένη διαβίωση των ανθρώπων. Οι ρίζες, με λίγα λόγια, δεν διαμορφώνονται από τη μια μέρα στην άλλη αλλά μέσα από τον χρόνο. Δυστυχώς όλα αυτά τα χρόνια ήμασταν ακίνητοι από τον χρόνο, ασυγκίνητοι. Ήμασταν ανίκητοι αλλά χάσαμε κι οι δυο:

• Στον νότο σήμερα υπάρχουν μερικές δεκάδες χιλιάδες Ε/Κ πρόσφυγες που μέσα από προγράμματα αυτοστέγασης έκτισαν τα σπίτια τους πάνω σε τ/κ γη. Αυτοί οι άνθρωποι είναι έτοιμοι σήμερα να παραδώσουν τα σπίτια τους και να μεταβούν στον βορρά στα σπίτια των γονιών τους, αν τους επιτραπεί; Κάποιοι από αυτούς λένε ναι, οι περισσότεροι θέλουν ανταλλαγή ή αποζημιώσεις.
•  Στον βορρά υπάρχουν μερικές χιλιάδες Τ/Κ Λεμεσιανοί (ίδρυσαν μάλιστα και δική τους τράπεζα, καθότι οι Λεμεσιανοί είναι παντού και πάντοτε τοπικιστές). Όταν τους ρωτάς, όμως, αν θέλουν να επιστρέψουν στη Λεμεσό στον γνωστό τουρκομαχαλά, ελάχιστοι κουνούν το κεφάλι τους καταφατικά. Θέλουν ανταλλαγή ή αποζημίωση, επειδή, όπως λένε, φοβούνται να επιστρέψουν.

Αυτό στην πράξη τι σημαίνει; Ότι όταν λέμε επανένωση εννοούμε κατά κύριο λόγο τη δημιουργία ενός κράτους με μια κυβέρνηση, ένα νόμισμα, ένα εθνικό ύμνο και μια σημαία ... και βλέπουμε; Αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, επανένωση μετά από 41 χρόνια διαχωρισμού, αυτό ακριβώς σημαίνει σήμερα. Αυτό σημαίνει ακόμα και για περιοχές που θα επιστραφούν υπό ε/κ διοίκηση, αφού ελάχιστοι Ε/Κ θα είναι σε θέση να ξηλώσουν άμεσα τις ζωές τους για να μεταβούν στο κατεστραμμένο Βαρώσι, στη Μόρφου, σε κάποια χωριά της Μεσαορίας ή της Καρπασίας. Αυτό θα γίνει σταδιακά.

Αυτό ίσως που μπορεί να γίνει πιο άμεσα είναι αυτό που δεν αναμένεται: Δηλαδή ένας Ε/Κ να αγοράσει εξοχικό στην Κερύνεια ή ένας Τ/Κ στην Πάφο ασκώντας τα δικαιώματά του ως Ευρωπαίος πολίτης σε μια ευρωπαϊκή επικράτεια στην οποία θα μετατραπεί ολόκληρη η Κύπρος.

Ο ρεαλισμός

Έχοντας υπόψη την πιο πάνω ρεαλιστική αποτίμηση, που καταγράφεται καθημερινά μέσα από συζητήσεις αλλά και από δημοσκοπήσεις, αναρωτιέται κανείς τι περιμένουν οι πολιτικές ηγεσίες των Ε/Κ και των Τ/Κ; Οι συνομιλίες εδώ και 10 μέρες έχουν παγώσει. Έως και τις αρχές Οκτωβρίου οι δύο ηγέτες θα βρίσκονται στη Νέα Υόρκη για να υπονομεύουν ο ένας τον άλλο σε ξένους ηγέτες και κέντρα αποφάσεων, δεν θα συναντηθούν μεταξύ τους, ενώ λόγω τουρκικών εκλογών ο κανονικός ρυθμός των συνομιλιών θα επανέλθει τον Νοέμβριο. Με λίγα λόγια η ε/κ ηγεσία, ως η ηγεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας, επιχειρεί να ενδυναμώσει την κρατική μας υπόσταση, ενώ η τ/κ να την αποδυναμώσει αναβαθμίζοντας το ψευδοκράτος. Στο παρελθόν όσο καιρό δεν το έκαναν αυτό οι ηγέτες, συνομιλούσαν μεταξύ τους για να μην τους επιρριφθεί η ευθύνη της αποτυχίας. Αυτή την τακτική είχαμε την ελπίδα ότι οι κύριοι Αναστασιάδης και Ακιντζί, θα την απέφευγαν.

Θα πρέπει βέβαια να ομολογήσουμε ότι προσπαθούν περισσότερο από οποιουσδήποτε άλλους, αλλά η προσπάθειά τους δεν είναι αρκούντως επιτυχής.

• Η τ/κ πλευρά λόγω εκλογών στην Τουρκία πάγωσε τις συνομιλίες για ένα δίμηνο, για να διαπιστώσει τις νέες ισορροπίες και να δει πώς θα πορευθεί. Κάποιοι λένε ότι φοβήθηκε τις αντιδράσεις των γκρίζων λύκων.
• Η ε/κ πλευρά κινδυνεύει με τη νέα χρονιά να παγιδευθεί μέσα στη ρητορική των βουλευτικών εκλογών και στον φανατισμό των μικρών κομμάτων του Κέντρου. Σκεφτείτε τι θα γίνει αν αμοληθούν 500 υποψήφιοι στους καφενέδες.

Το μομέντουμ υπήρχε και θα υπάρχει ακόμα για λίγο. Αν οι δύο ηγέτες δεν το εκμεταλλευθούν, τότε πάμε για νέα άτυπα χρονοδιαγράμματα, όπως ακούγεται, για του χρόνου τέτοιο καιρό. Αλλά και πάλιν τα ίδια θα έχουμε. Του χρόνου τέτοιο καιρό ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα πρέπει να μεταβεί στη Νέα Υόρκη να υπερασπισθεί την υπόσταση της αναγνωρισμένης Κυπριακής Δημοκρατίας. Ο δε Τ/Κ ηγέτης επίσης θα μεταβεί στη Νέα Υόρκη να προασπισθεί τα δίκαια των Τ/Κ. Ανακυκλώνοντας τα ίδια και τα ίδια εδώ και δεκαετίες. Επιτρέποντας να περνά ο χρόνος, να εμπεδώνονται η διαίρεση και τα τετελεσμένα. Επιτρέποντας να υπερισχύουν οι εθνικιστές, οι φοβικοί και αυτοί που δεν μπορούν να φαντασθούν μια όμορφη χώρα τα επόμενα 20 χρόνια. Με αποτέλεσμα κάποιοι γραφικοί  τύποι, σαν του λόγου μου, να αναμένουν ότι σε αυτή τη χώρα θα βρεθούν κάποιοι στιβαροί ηγέτες οι οποίοι επιτέλους θα αναλάβουν τις ευθύνες τους έναντι του κυπριακού λαού.     

Σε ποια σημεία θα κριθεί το Κυπριακό;

Στο Κυπριακό όλα έχουν συζητηθεί, σε σημείο που καμιά πλευρά πλέον δεν μπορεί να εκπλήξει την άλλη. Η συνάντηση ωστόσο του Νίκου Αναστασιάδη και του Μουσταφά Ακιντζί την ερχόμενη Τρίτη, σε συνδυασμό με τη δεύτερη συνάντηση που θα ακολουθήσει στις 15 Σεπτεμβρίου, κρίνονται ως καθοριστικές σε ό,τι αφορά κάποια κομβικά σημεία και επί της ουσίας και επί της διαδικασίας. Ποιο είναι το ζητούμενο από αυτές τις συναντήσεις;

• Πρώτον, θα διαφανεί κατά πόσον όσα έχουν συζητήσει οι δύο πλευρές στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων θα αποτυπωθούν τελικά στο κείμενο της συμφωνίας με μαύρο μελάνι και ανεπιστρεπτί θα θεωρηθούν ως συγκλίσεις.
• Δεύτερον, θα κριθεί εκ των πιο πάνω κατά πόσον το Κυπριακό μπαίνει σε οριστική τροχιά λύσης, δίνοντας έτσι το δικαίωμα στα Ηνωμένα Έθνη να αρχίσουν να μπαίνουν στη λογική του χρόνου των δημοψηφισμάτων.
• Τρίτον, θα δρομολογηθούν νέες ζυμώσεις, κυρίως μεταξύ της ε/κ κοινότητας, η οποία την άνοιξη του 2016 θα πρέπει να προχωρήσει σε βουλευτικές εκλογές. Αναλόγως των εξελίξεων θα κριθεί πότε και υπό ποια μορφή θα διεξαχθούν αυτές οι εκλογές.

Τα τρέχοντα

    Στη συνάντηση της Τρίτης οι δύο ηγέτες θα ασχοληθούν με τρέχοντα θέματα ουσίας και θα δώσουν εντολή στους διαπραγματευτές να αποτυπώσουν ή όχι κάποιες τελικές συγκλίσεις που αφορούν κάποια κρίσιμα κεφάλαια του προβλήματος. Από τα κεφάλαια αυτά θα κριθεί κατά πόσον η συζήτηση του Κυπριακού γυρίζει σελίδα, μπαίνοντας πλέον στην τελική ευθεία, την κατάληξη της οποίας οριοθέτησε ήδη ο Μουσταφά Ακιντζί σε δηλώσεις του τη βδομάδα που πέρασε, κάνοντας λόγο για δημοψηφίσματα περί τα μέσα Μαΐου 2016. Ποιες είναι οι καυτές πατάτες στα χέρια των ηγετών;

• Θέμα πληθυσμού: Οι δύο ηγέτες θα κληθούν να κλειδώσουν τα πληθυσμιακά ποσοστά των δύο κοινοτήτων, με την ε/κ πλευρά να επιμένει στο 82:18 και την τ/κ βασικά να προτάσσει το προϊόν των δύο τελευταίων απογραφών που ανεβάζουν τους «νόμιμους» πολίτες στο Βορρά γύρω στις 280.000. Αν γίνει αποδεκτός αυτός ο πληθυσμός, σε συνδυασμό με τις 734.000 που ζουν στον Νότο, τότε η πληθυσμιακή αναλογία καθορίζεται στο 72:28, κάτι που δεν είναι δυνατόν να γίνει αποδεκτό από την ε/κ πλευρά. Αντιθέτως, ένας λογικός συμβιβασμός στο 80:20, που αντανακλά και ιστορικά την αναλογία πληθυσμού στην Κύπρο, μάλλον ανάβει πράσινο σε συμφωνία. Αυτό στην πράξη σημαίνει πώς η τ/κ κοινότητα θα δηλώσει επισήμως ως πολίτες της Ομοσπονδιακής Κύπρου έναν πληθυσμό που θα κινείται πέριξ των 180.000-190.000 χιλιάδων. Σε αυτόν τον αριθμό σαφέστατα περιλαμβάνονται και γύρω στις 40.000-50.000 Τούρκοι ή άλλης εθνικότητας άτομα που έχουν παντρευτεί με Τουρκοκύπριο ή Τουρκοκύπρια, ή έχουν γεννηθεί στην Κύπρο. Όλοι οι υπόλοιποι κάτοικοι στον Βορρά θα δηλωθούν ως αδειούχοι ξένοι εργάτες, ενώ όσοι είναι παράνομοι πρέπει να αποχωρήσουν. Όπως γίνεται αντιληπτό, το κλείδωμα των νόμιμων πληθυσμών στον Βορρά και τον Νότο έχει άμεση και καταλυτική σχέση με το περιουσιακό, αφού οι μη νόμιμοι πολίτες που ζουν στην Κύπρο δεν θα έχουν κανένα δικαίωμα σε ό,τι αφορά την κατοχή και χρήση ε/κ και τ/κ υποστατικών. Βεβαίως οι αριθμοί αυτοί ίσως διαφοροποιηθούν προς τα πάνω για τους Τ/Κ, αναλόγως του ποιον πληθυσμό θα δηλώσει και η Κυπριακή Δημοκρατία στο πλαίσιο της τελικής συμφωνίας. Αν ο ε/κ πληθυσμός π.χ., συμπεριλαμβανομένων και των κοινοτικών, κλειδώσει σε αριθμούς πάνω από 800.000, τότε η τ/κ κοινότητα θα μπορούσε να κινηθεί πληθυσμιακά στις 200/220.000 κατοίκους.
• Θέμα ονόματος της ομοσπονδίας: η ε/κ πλευρά σαφέστατα και προτιμά το Ομοσπονδιακή Κυπριακή Δημοκρατία (Federal Republic of Cyprus) η οποία αποτελεί και τη λογική συνέχεια του κράτους που Ε/Κ και Τ/Κ από κοινού ίδρυσαν το 1960. Δεν είναι εξάλλου καθόλου τυχαία η δήλωση του Νίκου Αναστασιάδη ενώπιον των αποδήμων ότι η Κυπριακή Δημοκρατία δεν είναι ε/κ αλλά έχει ως συνιδρυτές και τους Τ/Κ. Η τ/κ πλευρά κατ’ αρχάς δεν έδειξε να διαφωνεί, αλλά αυτό θα διαφανεί από τη συνάντηση της Τρίτης, με δεδομένο ότι υπάρχουν ήδη αντιδράσεις από εθνικιστικούς κύκλους στα κατεχόμενα οι οποίοι επιθυμούν όνομα το οποίο να μην παραπέμπει σε Κυπριακή Δημοκρατία. Η τ/κ πλευρά ίσως επιμείνει στο "Ενωμένη Κύπρος" (United Cyprus).
• Θέμα δημοσίων υπαλλήλων: η αναλογία Ε/Κ και Τ/Κ δημοσίων υπαλλήλων θα κυμανθεί κοντά στο 70:30, όπως ίσχυε στη Ζυρίχη, αν και η τ/κ πλευρά ζητά ποσοστά ελαφρώς μεγαλύτερα. Αυτό θα εξαρτηθεί από υποχωρήσεις της σε άλλα θέματα.
• Θέμα αξιωματούχων: ο διορισμός υπουργών και άλλων ανεξάρτητων αξιωματούχων θα εδράζεται και στην αναλογία πληθυσμού αλλά και στη χρονική διάρκεια των θητειών. Η ομοσπονδιακή δομή, εκτός των δύο συμπροέδρων, θα έχει κοντά στα 5 ομοσπονδιακά υπουργεία αλλά και τους ανεξάρτητους αξιωματούχους (διοικητής Κεντρικής, επίτροπος ΕΕ, γενικός και βοηθός γενικός εισαγγελέας, γενικός ελεγκτής). Οι Ε/Κ αξιωματούχοι θα υπηρετούν 2 θητείες και οι Τ/Κ 1 θητεία. Υπάρχει επίσης σκέψη εκτός από τον υπουργό Εξωτερικών να δημιουργηθεί και θέση υπουργού ή υφυπουργού Ευρωπαϊκών Υποθέσεων, θέσεις οι οποίες δεν θα μπορούν να πληρώνονται από άτομα της ίδιας κοινότητας.

Η ουσία

Βεβαίως υπάρχουν ακόμα πολύ πιο σοβαρά θέματα που ακόμα αναζητούν τις τελικές τους διατυπώσεις, όπως είναι το θέμα της εκτελεστικής εξουσίας, ο καθορισμός των τελικών κριτηρίων στο περιουσιακό, η κατάθεση χαρτών στο εδαφικό, οι εγγυήσεις και βεβαίως η μεταβατική περίοδος εφαρμογής της λύσης.

1. Εκτελεστική εξουσία. Το θέμα αυτό, παρότι θα μπορούσε να κλείσει, θα παραμείνει ανοικτό μέχρι την τελευταία στιγμή για να διασταυρωθεί στο πλαίσιο του πάρε-δώσε με το εδαφικό και τις εγγυήσεις. Μέσω της εκτελεστικής εξουσίας οι Τ/Κ επιδιώκουν να διασφαλίσουν την πολιτική τους ισότητα και στο τραπέζι υπάρχουν πολλές προτάσεις, χωρίς όμως να υπάρξει ακόμα τελική συμφωνία. Η ε/κ πλευρά κατέθεσε προτάσεις που ξεκινούν από μόνιμο Ε/Κ πρόεδρο και μόνιμο Τ/Κ αντιπρόεδρο με διακοσμητικούς ρόλους, σε συνδυασμό με κοινοβουλευτική δημοκρατία και πρωθυπουργό. Από τ/κ πλευράς έχει κατατεθεί η σύγκλιση Χριστόφια - Ταλάτ για εκ περιτροπής προεδρία, στάθμιση και διασταύρωση ψήφου, που μέχρι στιγμής φαίνεται να είναι και η επικρατέστερη. Μια τρίτη πρόταση κάνει λόγο για κοινό ψηφοδέλτιο Ε/Κ και Τ/Κ υποψηφίων για την προεδρία (common ticket) μέσα από κοινή ψηφοφορία, αλλά χωρίς στάθμιση, με όρο βέβαια ότι κανένας υποψήφιος δεν μπορεί να εκλέγεται αν δεν λαμβάνει τουλάχιστον ένα ποσοστό 25% από την κοινότητα από όπου προέρχεται. Τέλος έχει τεθεί στο τραπέζι και πρόταση για κοινή παγκύπρια ψηφοφορία για πρόεδρο και αντιπρόεδρο, χωρίς στάθμιση, ο οποίος θα εκλέγεται κατά πλειοψηφία από το σύνολο των κατοίκων της Κύπρου.

2. Περιουσιακό: όπως έχει ανακοινώσει την Πέμπτη ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, τα κριτήρια για το περιουσιακό έχουν ξεπεράσει τον διψήφιο αριθμό (24) και ίσως προκύψουν ακόμα περισσότερα στη συνέχεια. Κάποια από τα κριτήρια αυτά (π.χ. ότι δεν επιστρέφονται περιουσίες επί των οποίων έχουν περάσει δρόμοι, κτίστηκαν σχολεία, προσφυγικοί οικισμοί ή νοσοκομεία, αλλά αποζημιώνονται) τέθηκαν επί σχεδίου Ανάν το 2004. Κάποια προστέθηκαν στις συγκλίσεις Χριστόφια - Ταλάτ το 2008 (π.χ. αν επί της περιουσίας κάποιου κτίσθηκε ένα ξενοδοχείο θα μπορούσε έναντι της γης του να αποκτήσει ποσοστά και μετοχές) και κάποια επιβλήθηκαν εκ των πραγμάτων από την απόφαση Δημόπουλος το 2009, μέσω της οποίας αναγνωρίστηκαν δικαιώματα στον χρήστη των περιουσιών και θεσπίστηκε η επιτροπή περιουσιών στα κατεχόμενα, η οποία εξέτασε περιπτώσεις επιστροφής, ανταλλαγής και κυρίως αποζημιώσεων. Αυτό που προκύπτει μέσα από τις νέες συγκλίσεις Αναστασιάδη - Ακιντζί είναι ο καθολικός σεβασμός στο δικαίωμα ιδιοκτησίας Ε/Κ και Τ/Κ σε ολόκληρη την Κύπρο, αλλά και κάποια καυτά νέα κριτήρια τα οποία ίσως δοκιμάσουν τις "πατριωτικές" αντοχές κάποιων πολιτικών και πολιτών ενώπιον της επιτροπής περιουσιών που θα συσταθεί. Για παράδειγμα, κάθε εκτοπισθείς Ε/Κ είτε μετακινηθείς Τ/Κ από τις περιοχές που ζούσε πριν από το 1974 θα έχει δικαίωμα να ζητήσει να επιστρέψει στο σπίτι του (to claim home) αλλά υπό έναν όρο: ότι θα εγκατασταθεί σε αυτό σε εύλογο χρονικό διάστημα. Μόνο υπ' αυτή την προϋπόθεση θα μπορούσε να συζητηθεί σοβαρά το αίτημά του. Σε διαφορετική περίπτωση θα μπορεί να ζητήσει την περιουσία του (claim property) διεκδικώντας ανταλλαγή ή αποζημίωση. Αν κρίνουμε από δημοσκοπήσεις που έγιναν στο παρελθόν, οι Ε/Κ επιδεικνύουν μικρό ενδιαφέρον για επιστροφή στα σπίτια τους υπό τ/κ διοίκηση και σαφώς μεγαλύτερο στα εδάφη που θα επιστραφούν υπό ε/κ διοίκηση. Πάντως από ε/κ πλευράς -κι αυτό απασχόλησε τις δύο τελευταίες συζητήσεις των διαπραγματευτών- το ζητούμενο είναι το ξεκαθάρισμα "ποιος είναι ο ορισμός του χρήστη περιουσίας και τι έννομο συμφέρον μπορεί να έχει". Κάπου εδώ το περιουσιακό διασυνδέεται άμεσα με το θέμα της υπηκοότητας και των εποίκων και εν γένει του τελικού αριθμού των κατοίκων που θα έχει η Ομοσπονδιακή Κύπρος. Όσο περισσότεροι έποικοι αποκλειστούν από τον τελικό κατάλογο των πολιτών της Ομοσπονδιακής Κύπρου, τόσο λιγότερα προβλήματα θα υπάρχουν στο περιουσιακό και τανάπαλιν.

3. Εδαφικό: στο κεφάλαιο αυτό έχουν κατατεθεί μέχρι στιγμής κριτήρια, αλλά ο χάρτης του σχεδίου Ανάν δίνει έναν γενικό μπούσουλα για το πού θα μπορούσαν να οδηγηθούν τα πράγματα, χωρίς αυτό να είναι απόλυτο. Κύρια έμφαση στο εδαφικό δεν είναι τόσο τα ποσοστά όσο η επιστροφή περιοχών όπου θα μπορέσουν να επιστρέψουν όσο το δυνατόν περισσότεροι Ε/Κ πρόσφυγες. Στο τραπέζι των συνομιλιών έχει χυθεί μέχρι στιγμής πολλή φαιά ουσία για τις λεγόμενες περιοχές ειδικού καθεστώτος που αφορούν συμπαγείς γεωγραφικές περιοχές (Καρπασία, Κόκκινα, Λουρουτζίνα, Λεύκα) αλλά και αρχαιολογικά μνημεία και θρησκευτικούς τόπους λατρείας και περιουσίες που ανήκουν στην Εκκλησία και το Εβκάφ. Πάντως και ομιλούντες πάντοτε με βάση το νέο πνεύμα των συνομιλιών, οι χάρτες δεν θα οριοθετούν καθαρές φυλετικά περιοχές αλλά ο κάθε Κύπριος υπό κάποιες συνθήκες (οικονομικές, συναισθηματικές κλπ.) θα έχει δικαίωμα να επιλέξει τον τόπο διαβίωσής του.

4. Εγγυήσεις: το θέμα αυτό συμφωνήθηκε ότι θα συζητηθεί στο τέλος. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν γίνεται καμιά προεργασία, κυρίως από πλευράς Έσπεν Μπαρθ Άιντε, Κομισιόν και Ηνωμένων Εθνών. Ο κ. Άιντε συζήτησε το θέμα με όλες τις εγγυήτριες δυνάμεις του 1960, είχε επαφές με τους Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ και τη Φεντερίκα Μογκερίνι και τους Αμερικανούς. Μέχρι στιγμής είναι σαφές ότι Ελλάδα και Βρετανία δεν επιθυμούν συνέχιση των εγγυήσεων, με την Τουρκία να επιμένει περί του αντιθέτου, επικαλούμενη την ανασφάλεια που αισθάνονται οι Τ/Κ. Οι Τ/Κ επισήμως διά του εκπροσώπου του κ. Ακιντζί Μπουρτζού Μπαρίς δήλωσαν ότι οι εγγυήσεις δεν είναι ταμπού, ενώ και η Τουρκία διά του κ. Τσαβούσογλου δήλωσε ότι το θέμα των εγγυήσεων θα εξαρτηθεί από τη θέληση των Τ/Κ. Για την ε/κ πλευρά, όπως καταδεικνύει σειρά δημοσκοπήσεων, η επικρατέστερη προτίμηση είναι να υπάρξουν εγγυήσεις -αν κριθεί ότι χρειάζονται- από πλευράς Ευρωπαϊκής Ένωσης σε συνδυασμό με τα Ηνωμένα Έθνη. Το κεφάλαιο ΝΑΤΟ προ των αντιδράσεων του ΑΚΕΛ μάλλον έκλεισε επισήμως μετά και τη συνέντευξη Κασουλίδη την περασμένη Κυριακή στον "Φ", παραμένει ωστόσο το ερώτημα αν η Ομοσπονδιακή Κύπρος θα έχει σώματα ασφαλείας και ποια θα είναι αυτά. Άτυπα στο πλαίσιο του διαλόγου από ε/κ πλευράς διατυπώνεται η θέση περί της δημιουργίας ενός ευρωπαϊκού συστήματος ασφαλείας στη Νοτιανατολική Μεσόγειο για την αντιμετώπιση ασύμμετρων απειλών, με τη συμμετοχή Ελλάδας, Κύπρου, Τουρκίας, Βρετανίας και ίσως και Ιταλίας, το οποίο σε συνεργασία με τον ΟΗΕ και την ΕΕ θα εγγυηθεί την τάξη και την ασφάλεια στην ταραγμένη αυτή περιοχή. Σε αυτό το υποσύστημα σοβαρές συνέργειες, λόγω του ενεργειακού σχεδιασμού στην περιοχή, μπορεί να έχει το Ισραήλ, η Αίγυπτος αλλά και ο Λίβανος. Από πλευράς Τ/Κ πάντως, αν κρίνουμε από την πρόσφατη συνέντευξη του Μεχμέτ Αλί Ταλάτ στην «Κ», θα δοθεί μέχρι τέλους η μάχη για εγγυήσεις της Τουρκίας, τουλάχιστον στην τ/κ συνιστώσα πολιτεία, έστω και με κάποια χρονοδιαγράμματα.

5 Οικονομία: στο κεφάλαιο αυτό σχεδόν ξεκαθάρισαν τα πάντα. Για να ξεκινήσουμε από τα δύσκολα, έχει αποφασισθεί ότι τα χρέη των δύο συνιστωσών πολιτειών δεν θα μεταφερθούν στον κοινό ομοσπονδιακό προϋπολογισμό. Με λίγα λόγια η ε/κ πλευρά θα αναλάβει τα χρέη των 18 περίπου δισ. που έχει συνάψει μέσω του μνημονίου, ενώ τα χρέη των Τουρκοκυπρίων (γύρω στα 8 δισ.) θα επωμισθούν οι ίδιοι, ευελπιστώντας, σύμφωνα με τ/κ πηγή, ότι αυτά θα χαριστούν από την Τουρκία. Η κεντρική κυβέρνηση θα εισπράττει όλα τα έσοδα από τους άμεσους και έμμεσους φόρους και θα τα κατανέμει, αναλόγως της εισφοράς της κάθε πολιτείας, στα τοπικά της όργανα. Οι Τ/Κ λόγω χαμηλότερων εισοδημάτων θα επωφεληθούν από τον προϋπολογισμό αναπτύξεως, ο οποίος θα κυμανθεί στο 6% του συνόλου. Μέχρι να ανέβει το βιοτικό τους επίπεδο στο 80% των Ε/Κ, θα λαμβάνουν τα 5/6 από αυτόν τον προϋπολογισμό. Η Ομοσπονδιακή Κύπρος θα ξεκινήσει από την πρώτη μέρα λειτουργίας με μία Κεντρική Τράπεζα και το ευρώ ως κοινό της νόμισμα.

6. Ανάπτυξη: έχει συμφωνηθεί και σύντομα θα ανακοινωθεί η δημιουργία μιας τεχνικής επιτροπής για την ανάπτυξη της Ομοσπονδιακής Κύπρου. Το όλο θέμα χειρίζεται ο Έσπεν Μπαρθ Άιντε. Ήδη έχει ζητηθεί από το IMF συνδρομή για την εκπόνηση μιας μελέτης για το μοντέλο ανάπτυξης της Κύπρου, με βάση τις κατευθυντήριες γραμμές της οποίας θα επιχειρηθεί η δημιουργία της νέας οικονομίας της χώρας. Το ζητούμενο βασικά είναι η προσέλκυση κεφαλαίων και επενδύσεων στην Κύπρο μέσω της διαδικασίας της μόχλευσης. Η χώρα μετά τη λύση θα μπορεί να παρουσιάζεται ως ένας ασφαλής επενδυτικός προορισμός με κυρίαρχη υποδομή ένα πολιτικό μοντέλο που θα προσιδιάζει σε αυτά της Σιγκαπούρης και της Ελβετίας, αλλά ταυτόχρονα θα λειτουργεί εντός της ΕΕ. Ήδη ο Έσπεν Μπαρθ Άιντε ως γραμματέας του World Economic Forum του Νταβός έχει πραγματοποιήσει δεκάδες συναντήσεις στις ΗΠΑ και στην ΕΕ με διάφορα επενδυτικά ταμεία τα οποία δείχνουν ζωηρό ενδιαφέρον να επενδύσουν στην Κύπρο, έχοντας ταυτόχρονα πρόσβαση στην τεράστια αγορά της Μέσης Ανατολής. Η προσέλκυση κεφαλαίων βέβαια θα μπορούσε να γίνει και μέσω της παραδοσιακής οδού των διμερών σχέσεων, αλλά δεν αποκλείεται και μια επιχείρηση συλλογής δωρεών για να προικοδοτηθεί η Ομοσπονδιακή Κύπρος, όπως επιχειρήθηκε το 2004.

7. Μεταβατική περίοδος: στο τραπέζι των συνομιλιών έχει συμφωνηθεί ότι θα υπάρξει μια δίμηνη ή τρίμηνη μεταβατική περίοδος κατά τη διάρκεια της οποίας θα αρχίσει να λειτουργεί το ομοσπονδιακό κράτος και οι θεσμοί του. Την ευθύνη στο διάστημα αυτό θα έχει μια μεταβατική επιτροπή την οποία θα διορίσουν οι δύο ηγέτες και η οποία θα αναλάβει τη διενέργεια εκλογών (προεδρικές, βουλευτικές), τον διορισμό των ανεξάρτητων αξιωματούχων της Ομοσπονδίας (διοικητής Κεντρικής Τράπεζας, γενικός και βοηθός γενικός εισαγγελέας, γενικός ελεγκτής, επικεφαλής αστυνομίας κλπ.) και εν γένει θα επιβλέψει την εφαρμογή της λύσης με βάση το ομοσπονδιακό Σύνταγμα. Την ίδια στιγμή βέβαια θα συντρέχουν και μια σειρά άλλα χρονοδιαγράμματα, όπως η επιστροφή εδαφών (π.χ. Βαρώσι) και η αποχώρηση του μεγαλύτερου μέρους των τουρκικών και ελληνικών στρατευμάτων που βρίσκονται στην Κύπρο.

Επικοινωνία της λύσης Από πλευράς Ηνωμένων θεωρείται ότι έχει διανυθεί αρκετός δρόμος και έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος στο τραπέζι των συνομιλιών, για αυτό και την περασμένη Παρασκευή έθεσαν σχεδόν επιτακτικά το θέμα να υπάρξει την Τρίτη μια εκτενής ανακοίνωση των δύο ηγετών σχετικά με την πρόοδο που έχει σημειωθεί έως τώρα. Τόσο η ε/κ όσο και η τ/κ πλευρά πάντως έδειξαν να είναι ακόμα επιφυλακτικές. Από την άλλη βέβαια η μη ανακοίνωση της όποιας προόδου επιτρέπει την παρερμηνεία και πολλές φορές οδηγεί σε παραπληροφόρηση γύρω από τις εξελίξεις. Λόγω της αποσπασματικής ενημέρωσης οι δύο ηγέτες δέχονται έντονες επιθέσεις από τα κόμματα της αντιπολίτευσης, επιθέσεις οι οποίες δημιουργούν σύγχυση σε μεγάλες ομάδες του πληθυσμού, που αναμένουν απτά αποτελέσματα ώστε να τοποθετηθούν. Βεβαίως εκ μέρους των δύο ηγετών εκφράζεται η λογική θέση ότι δεν είναι δυνατόν να ανακοινώνεται επιλεκτική πρόοδος από τη στιγμή που δεν έχουν κλείσει οριστικά κάποια μεγάλα κεφάλαια. Υπάρχει ωστόσο πλήρης αντίληψη του τάιμινγκ κυρίως από ε/κ πλευράς, αφού σε μερικές βδομάδες ουσιαστικά ξεκινά η προεκλογική περίοδος για τις βουλευτικές του 2016. Το θέμα μιας κοινής εκτεταμένης ανακοίνωσης των δύο ηγετών πάντως παραμένει ένα ισχυρό ενδεχόμενο και ίσως προκύψει κατά τη διάρκεια της συνάντησης των δύο ανδρών στις 15 Σεπτεμβρίου, νοουμένου ότι η επερχόμενη συνάντηση της Τρίτης θα αποδώσει καρπούς και θα επιβεβαιώσει την κρισιμότητά της. Η πολιτική σκέψη που καθοδηγεί τη διάθεση για διαφάνεια εδράζεται στο ότι αν οι κύριοι Αναστασιάδης και Ακιντζί δεν θέσουν επί τάπητος το πλαίσιο και δεν είναι σε θέση να δώσουν στην κοινή γνώμη την προοπτική της λύσης, η δυναμική του φόβου θα καθορίσει από μόνη της την ατζέντα, οδηγώντας για μία ακόμα φορά το Κυπριακό στις ατραπούς του λαϊκισμού και της κινδυνολογίας.

Η συζήτηση στο περιουσιακό. Το δικαίωμα του ιδιοκτήτη και του χρήστη

Το μοναστήρι του Αντιφωνητή στον Πενταδάκτυλο 

Διαφορές στη συζήτηση του περιουσιακού υπάρχουν, όμως αυτές διατυπώνονται σε ένα πολύ καλό κλίμα, ενώ δεδομένη θα πρέπει να θεωρείται η βούληση και των δύο πλευρών να τις υπερβούν. Εξάλλου οι βασικές θέσεις αρχής που διατύπωσε ο Έσπεν Μπαρθ Άιντε μετά τη συνάντηση της 29^ης Ιουλίου μεταξύ των δύο πλευρών δίνουν, σύμφωνα με διπλωματική πηγή, «ένα αδρό περίγραμμα για το πώς θα κινηθούν οι δύο πλευρές στη συνέχεια. Με βάση την ανακοίνωση Άιντε, τον πρώτο λόγο έχει ο ιδιοκτήτης όπως καθορίστηκε από την απόφαση του ΕΔΑΔ στην υπόθεση Τιτίνα Λοϊζίδου vs Turkey. Το δικαίωμα αυτό βέβαια δεν μπορεί να είναι απόλυτο και πάλιν με βάση την απόφαση στην υπόθεση Δημόπουλος vs Turkey, κυρίως εντός της υπό τ/κ διοίκηση συνιστώσας πολιτείας. Σε τι συμφωνούν όλοι; Ότι ξεκινάμε από το δικαίωμα του ιδιοκτήτη ως σταθερά και στη συνέχεια, με βάση κριτήρια, θα εξετασθούν τα όποια δικαιώματα απορρέουν και για τους χρήστες. Με λίγα λόγια «την επομένη της λύσης θα ισχύσουν τα δεδομένα του Κτηματολογίου της Κυπριακής Δημοκρατίας όπως αυτά ίσχυαν μέχρι την 19^η Ιουλίου 1974, δηλαδή την προηγούμενη της εισβολής». Η αποδοχή αυτή από τη μια σηματοδοτεί τη νομιμότητα του Κτηματολογίου της Κυπριακής Δημοκρατίας του 1960 και από την άλλη καταργεί τις μονομερείς ενέργειες του Ραούφ Ντενκτάς ο οποίος εξέδωσε και διένειμε τίτλους σε Τουρκοκύπριους στις κατεχόμενες περιοχές μετά το 1974. Οι Ε/Κ στο βόρειο κατεχόμενο μέρος της Κύπρου είναι ιδιοκτήτες 1.550.000 σκαλών γης, που αντιπροσωπεύει περίπου το 88% της ιδιωτικής γης. Το ίδιο βεβαίως θα ισχύσει και αντίστροφα. Δηλαδή όσοι Τ/Κ είχαν περιουσία στη νότια Κύπρο (γύρω στις 500 χιλιάδες σκάλες που αντιστοιχεί στο 14% της ιδιωτικής γης), ανεξαρτήτως πού και πώς αυτές διατέθηκαν από την κυπριακή κυβέρνηση, θα ανήκουν στους Τ/Κ ιδιοκτήτες τους.

Τα κριτήρια

Κάπου βέβαια εδώ θα προκύψουν τα κριτήρια με βάση τα οποία θα διευθετηθεί το τεράστιο πρόβλημα των περιουσιών. Από τη συζήτηση αρχών και κριτηρίων προκύπτουν διαχρονικά κάποιες σταθερές τις οποίες δεν μπορεί να παραβλέψει κανείς:

·        Η μεγάλη πλειοψηφία των Τ/Κ θέλουν να παραμείνουν στον βορρά για να λειτουργούν ως συμπαγής κοινωνία. Αυτό είναι ξεκάθαρο μέσα από δημοσκοπήσεις, αλλά και από τη συμφωνία Μακαρίου - Ντενκτάς όπου στην αναφορά για διπεριφερειακή ομοσπονδία αναφέρεται ρητά ότι η κάθε κοινότητα θα διοικεί την περιοχή της. Σε αυτό η τ/κ πλευρά είναι απόλυτη, ενώ φαίνεται να έχει χαλαρώσει στο δεύτερο κριτήριο της διζωνικότητας όπως την όριζε μέχρι πρόσφατα. Δηλαδή κατοχή και της πλειοψηφίας του εδάφους. Αυτό αν θα επιτευχθεί -μάλλον θεωρείται σίγουρο- θα επιτευχθεί μέσα από την ελεύθερη βούληση των Ε/Κ να αποζημιωθούν ή να ανταλλάξουν τις περιουσίες τους. Με βάση πάντα τις δημοσκοπήσεις, ελάχιστοι Ε/Κ ενδιαφέρονται να ζήσουν προς το παρόν υπό τ/κ διοίκηση.

·        Είναι ξεκάθαρο επίσης και επιβεβαιώνεται και σήμερα ότι στα υπό επιστροφή εδάφη στην ε/κ συνιστώσα πολιτεία θα έχει απόλυτο προβάδισμα ο ιδιοκτήτης της περιουσίας. Με λίγα λόγια στο Βαρώσι, στη Λύση, στην Κοντέα, στη Βατυλή, στον Γερόλακκο, τη Ζώδια και τη Μόρφου ο Ε/Κ ιδιοκτήτης την επομένη της λύσης μπορεί να επισκεφθεί το σπίτι του. Αν δεν κατοικείται από κάποιον, το ανακτά αμέσως, αν κατοικείται από κάποιον δικαιούται να ζητήσει ενοίκιο, δικαιούται να του το πωλήσει ή να του δώσει ένα εύλογο χρονικό διάστημα ούτως ώστε να μετακινηθεί αλλού. Αυτού του ωφελήματος/δικαιώματος  -με βάση τις συζητήσεις στο εδαφικό- θα τύχουν γύρω στις 80-90 χιλιάδες Ε/Κ πρόσφυγες.

·        Είναι ξεκάθαρο επίσης ότι σε περιοχές είτε νοτίως είτε βορείως, όπου έχουν γίνει δημόσιες επενδύσεις (δρόμοι, σχολεία, νοσοκομεία), αυτές θα απαλλοτριωθούν. Σαφέστατα επίσης θα απαλλοτριωθούν και όλοι οι συνοικισμοί που έχουν κτισθεί για τους Ε/Κ πρόσφυγες του 1974 επί τ/κ γης και θα τους αποδοθούν κανονικοί τίτλοι.

·        Τα προβλήματα, βέβαια, ξεκινούν εντός των ορίων της τ/κ συνιστώσας πολιτείας. Εκεί τα δικαιώματα του ιδιοκτήτη θα εξακολουθούν να υφίστανται, αλλά τα κριτήρια θα λαμβάνουν πολύ σοβαρά υπόψη και τα δικαιώματα του χρήστη. Για παράδειγμα αν ένας Ε/Κ ιδιοκτήτης με σπίτι στην Κερύνεια ζητήσει πίσω το σπίτι του, αυτό θα εξαρτηθεί από πολλές παραμέτρους. Αν ο χρήστης είναι Τ/Κ πρόσφυγας από την Πάφο, για παράδειγμα, δεν θα μπορεί να το ανακτήσει άμεσα. Θα πρέπει να διαπραγματευθεί μέσω της επιτροπής περιουσιών το νέο καθεστώς της περιουσίας αυτής. Δηλαδή μπορεί να το ανακτήσει, μπορεί να αποζημιωθεί, αλλά ιδιαίτερα αν ο Τ/Κ χρήστης έχει περιουσία στην Πάφο, μπορεί να το ανταλλάξει. Αν τώρα στο σπίτι του Ε/Κ στην Κερύνεια κάθεται ένας έποικος, ο οποίος δεν θα είναι πολίτης της νέας ομοσπονδιακής Κύπρου, τότε η πλάστιγγα γέρνει σαφώς υπέρ του ιδιοκτήτη. Το ίδιο ισχύει και για τον Τ/Κ ιδιοκτήτη ο οποίος πιθανόν να ζητήσει το σπίτι του στη Λεμεσό από Ε/Κ πρόσφυγα που βρίσκεται εγκατεστημένος εκεί. Δεν μπορεί να τον  διώξει εάν δεν το επιθυμεί, οπότε θα χρειαστεί να δοθούν άλλες θεραπείες, όπως η αποζημίωση και η ανταλλαγή.

Η συζήτηση, πάντως, των κριτηρίων δεν έχει ολοκληρωθεί πλήρως. Σε ό,τι αφορά τα κριτήρια, σύμφωνα πάντα με διπλωματική πηγή, θα υπάρξουν πολλές επιλογές για να μπορεί η επιτροπή περιουσιών να έχει μια κατεύθυνση ούτως ώστε να μπορεί να διεκπεραιώνει γρήγορα τις χιλιάδες υποθέσεις που θα προκύψουν. Τα πράγματα, σύμφωνα με πληροφόρηση από τα Ηνωμένα Εθνη, θα διευκολυνθούν αν πολλές περίπλοκες υποθέσεις ιδιοκτητών και χρηστών γίνει κατορθωτό να λυθούν μέσω ξένων επενδύσεων. Πολλοί είναι οι ξένοι επιχειρηματίες και ταμεία που θα ήθελαν να επενδύσουν στην επανενωμένη Κύπρο ανεβάζοντας στην πορεία και την αξία των ακινήτων προς όφελος όλων. Σε αυτό το κεφάλαιο εργάζεται με μεγάλο ζήλο ο Έσπεν Μπαρθ Άιντε. 

Η εκκλησιαστική περιουσία

    

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας με ιδιαίτερη προσήλωση επιχειρεί κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων να διατηρήσει το ειδικό καθεστώς που ίσχυε το 1960 για την εκκλησιαστική περιουσία. Το εγχείρημα δεν είναι εύκολο λόγω των τεράστιων εκτάσεων που διαθέτει η Εκκλησία. Αυτό που είναι μέχρι στιγμής σίγουρο είναι ότι επιστρέφονται στην Εκκλησία όλοι οι θρησκευτικοί χώροι με τον περιβάλλοντα χώρο τους. Αν τώρα ένα μοναστήρι που θα επιστραφεί διεκδικεί και μερικές χιλιάδες στρέμματα, εγείρεται ένας προβληματισμός. Πώς μπορεί να ισχύσει αυτό για την Εκκλησία, ενώ ο κάθε πολίτης χωριστά θα πρέπει να αντιμετωπίσει το ενδεχόμενο της τριπλής παραλλαγής, δηλαδή αποκατάσταση, ανταλλαγή, αποζημίωση; Από τ/κ πλευράς ο Μουσταφά Ακιντζί δείχνει περισσότερο να ενδιαφέρεται για θέματα οικιστικής και εν γένει κοινωνικής αποκατάστασης των Τ/Κ που θα μετακινηθούν από περιοχές οι οποίες θα περιέλθουν υπό ε/κ διοίκηση μετά τη λύση. Δεν απορρίπτει όμως το κεφάλαιο ειδικό καθεστώς τόσο για την Εκκλησία όσο και το Εβκάφ.

Φλασάκι

Ειδικά καθεστώτα

Υπό ειδικό καθεστώς, με βάση την πορεία των συνομιλιών, έχουν καθοριστεί πέρα από τους θρησκευτικούς χώρους λατρείας και όλοι οι αρχαιολογικοί χώροι. Αυτό σημαίνει στην πράξη ότι θα βρίσκονται υπό την εποπτεία της ομοσπονδίας και σίγουρα υπό την προστασία της ΟΥΝΕΣΚΟ ως μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. 

Η συζήτηση πάντως περί περιοχών με ειδικό καθεστώς βρίσκεται εν εξελίξει.