Συστημική βλακεία

Συζητούσα πρόσφατα με ένα φίλο δημοσιογράφο από την Ολλανδία για τη διαφθορά. «Και στην Ολλανδία υπάρχει διαφθορά», παραδέχτηκε, «ωστόσο αυτή δεν είναι συστημική. Δεν καταλύει το κράτος». Προσπάθησα να κατανοήσω τι εννοούσε, μιας και αντιλήφθηκα ότι πέρα από το ολλανδικό μοντέλο που είχε υπόψη του, είχε διαβάσει και την έκθεση της Alvarez & Marsal για την Κύπρο.

Για παράδειγμα, είπε, στην Ολλανδία δεν θα βρεις εύκολα τραπεζίτη ο οποίος θα πάρει τα λεφτά των καταθετών του για να δίνει ανεμοδάνεια (ύστερα από παρεμβάσεις κομμάτων και εν γένει πολιτικών) σε επιχειρηματίες χωρίς εξασφαλίσεις. Δεν είναι επίσης δυνατόν να βρεις επικεφαλής τραπεζικού οργανισμού ο οποίος να περνά αποφάσεις από την τράπεζά του για δανειοδότηση της ίδιας της επιχείρησής του με συνοπτικές διαδικασίες. Δεν θα βρεις υπουργούς να ενοικιάζουν ακίνητα στο κράτος. Δεν θα βρεις Προέδρους να διαθέτουν δικηγορικά γραφεία και να κάνουν πράξεις με επιχειρήσεις και ηγεσίες άλλων τριτοκοσμικών χωρών. Μου είπε και άλλα πολλά:

·        Για παράδειγμα, η συντριπτική πλειοψηφία των Ολλανδών πληρώνουν τους φόρους τους, παρά το ότι αυτοί φθάνουν κοντά στο 50% των απολαβών τους. Γιατί το κάνουν; Διότι δεν θεωρούν ότι το κράτος τούς κλέβει. Αντιθέτως, με τη φορολογία που πληρώνουν μπορούν να απολαμβάνουν πραγματικά δωρεάν παιδεία, υγεία και πολιτισμό.

·        Πληρώνουν γιατί γνωρίζουν ότι θα έχουν καλές συγκοινωνίες, σοβαρά σώματα ασφαλείας και μια αξιόπιστη δημόσια υπηρεσία, η οποία λειτουργεί για να λύνει προβλήματα και όχι για να δημιουργεί πρόσθετα. Στην Κύπρο, κλέβουμε το κράτος μας, επειδή το θεωρούμε μεγαλύτερο κλέφτη από μας.

Παρόμοιες εντυπώσεις έχω από ταξίδια μου στη Δανία, στην Αγγλία και στη Σουηδία. Ο κόσμος σέβεται το κράτος παρότι είναι πολύ πιο αυστηρός με τους πολιτικούς του. Ένας υπουργός π.χ. στην Αγγλία έχασε τη θέση του γιατί χρέωσε  τα ρούχα του καθαριστηρίου του στα δημόσια ταμεία. Άλλος υπουργός διαπομπεύθηκε γιατί παραβίασε το όριο ταχύτητας. Ένας υπουργός παραιτήθηκε γιατί γκρεμίστηκε ένα γεφύρι της δεκαετίας του 1940. Σε μας οι πολιτικοί ανατινάζουν τη χώρα και δεν λένε ούτε συγγνώμη.

Σε σοβαρές χώρες του εξωτερικού οι πολιτικοί εν ολίγοις αναμένεται να προσπαθούν να λειτουργούν ως πρότυπα καλού και αγαθού πολίτη. Χωρίς να ισχυρίζομαι ότι δεν υπάρχουν εξαιρέσεις, οι πολιτικοί σε δημοκρατικές χώρες αισθάνονται ότι αναλαμβάνουν ένα αξίωμα για να υπηρετήσουν τον κόσμο. Συνήθως εισέρχονται στον χώρο αυτό ευκατάστατοι και φεύγουν ευκατάστατοι. Δεν χρησιμοποιούν το λειτούργημά τους για να πλουτίσουν. Δεν κυκλοφορούν με λιμουζίνες για να κάνουν show. Δεν περνούν τα Σαββατοκύριακά τους σε γάμους και κυρίως δεν διαμαρτύρονται ότι αμείβονται με πολύ λίγα τα οποία (sic) δεν τους φθάνουν για τα φακελάκια που δίνουν σε νεόνυμφους, τους οποίους τις περισσότερες φορές δεν γνωρίζουν.

Σε αυτές τις χώρες επίσης υπάρχουν και σοβαρά ΜΜΕ τα οποία συνήθως δεν χαρίζονται σε τέτοια μασκαραλίκια. Κάνουν αυστηρή κριτική στους πολιτικούς και τα κόμματα, δεν εξευτελίζονται για μια διαφήμιση, απεναντίας θεσμικά στηρίζονται από την Πολιτεία για να μπορούν να κάνουν τη δουλειά τους.

Οι εγγυητές

Σε σοβαρές και δημοκρατικές χώρες, όμως, υπάρχει εγγυητής του πολιτεύματος και του κράτους δικαίου. Με βάση το Σύνταγμα τον ρόλο αυτό πρέπει να έχει η Τρίτη εξουσία. Τα δικαστήρια και η Νομική υπηρεσία οφείλουν να προσάγουν υπόπτους και να αποδίδουν δικαιοσύνη. Στις υπό αναφορά χώρες αυτή η διαδικασία θεωρείται αυτονόητη. Στην Κύπρο τα δικαστήρια χρειάζονται χρόνια να αποδώσουν δικαιοσύνη, επιτρέποντας την ανομία. Η Νομική υπηρεσία, παρά το ότι η χώρα μας έχει χρεοκοπήσει λόγω διαφθοράς, δεν έχει καταφέρει να προσαγάγει κανένα ενώπιον του δικαστηρίου. Όπως είπε ο Τζον Μόρτιμερ «δεν χρειάζεται εξυπνάδα ο νομικός. Απλώς κοινή λογική και καθαρά νύχια». Ή αν θέλουμε να δούμε τι έγινε στη γειτονιά μας «καθαρά χέρια». Πρόκειται για τη γνωστή επιχείρηση που οδήγησε στη διάλυση της Πρώτης Ιταλικής Δημοκρατίας το 1992, όταν μια ομάδα δικαστικών υπό τον Αντόνιο ντι Πιέτρο άρχισε να ερευνά υποθέσεις σκανδάλων. Βρήκαν τότε τον μπελά τους ο πρωθυπουργός Μπετίνο Κράξι που αυτοεξορίστηκε, και ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι που υποφέρει μέχρι σήμερα.

Γιατί απευθύνομαι κυρίως στους δικαστικούς; Διότι είναι οι μόνοι που μπορούν να κάνουν ανεξάρτητα τη δουλειά τους με αξιοπρέπεια. Μπορεί να διορίστηκαν από τους πολιτικούς, αλλά δεν μπορούν να τους παύσουν. Μπορούν, αν υπάρχει έστω μια μικρή ομάδα στη Νομική υπηρεσία και τα δικαστήρια που πιστεύουν σε αυτή τη χώρα, να αναλάβουν τις ευθύνες τους; Οι περισσότεροι πολιτικοί μας είναι χωμένοι στον βούρκο. Αυτοί οι λίγοι που απέμειναν δίνουν άνισο αγώνα. Τα ΜΜΕ ελέγχονται στην πλειονότητά τους από διαπλεκόμενους εκδότες και έχουν ως λειτουργούς τους άτομα  που φοβούνται ότι θα απολυθούν ανά πάσα στιγμή. Οι ελάχιστοι που φωνάζουν μάλλον ηχούν γραφικοί. Η αστυνομία είναι κομματοκρατούμενη και στελεχωμένη από αγράμματους οι οποίοι δεν μπορούν να χωρίσουν δυο γαϊδάρων άχυρο. Οι τίμιοι αστυνομικοί είναι παραπεταμένοι. Η δημόσια υπηρεσία έχει καταφέρει να εγκλωβίσει την πνευματική ελίτ της χώρας σε μια διελκυστίνδα προαγωγών, καριέρας και αδιαφορίας για τα κοινά. Λίγοι τολμούν να οχυρωθούν πίσω από τον νόμο και να κάνουν σωστά τη δουλειά τους.

Επανέρχομαι στην Ολλανδία. Ξέρεις, μου λέει ο συνομιλητής μου, γιατί στη χώρα μου υπάρχει μικρότερη συστημική (δηλαδή κρατική) διαφθορά; Είναι θέμα πιθανοτήτων. Αυτός που θα διαπράξει αδίκημα ξέρει ότι υπάρχει ένα ποσοστό ποσοστό  50% να συλληφθεί και να δικασθεί. Στην Κύπρο, αν κρίνουμε από την κατάσταση που επικρατεί, το ποσοστό αυτό είναι μηδενικό. Έχει καταστραφεί μια ολόκληρη χώρα, έχει καταλυθεί το κράτος, έχει εξαθλιωθεί ένας λαός και δεν προσήχθη ούτε ένας ενώπιον του δικαστηρίου. Και όχι μόνο αυτό. Οι υφιστάμενοι θεσμοί αυτού του κράτους προσπαθούν να σώσουν όλους αυτούς που μας κατέστρεψαν. Εν ολίγοις αυτή η χώρα, πέρα από συστημική διαφθορά, παράγει απλόχερα και συστημική βλακεία.

Τα μαθηματικά του Εθνικού Συμβουλίου

Τελικά ποιος θα αποφασίζει στο Κυπριακό; Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, που τον Φεβρουάριο του 2013 εξελέγη από το 58% του κυπριακού λαού, το Εθνικό Συμβούλιο με ομόφωνες αποφάσεις, ή το 75% των κομμάτων που συναποτελούν το Εθνικό, με βάση τα ποσοστά που πήραν στις βουλευτικές του 2011, θα μπορούν να επιβάλλουν τις αποφάσεις τους στον Πρόεδρο; Βεβαίως στην Κύπρο ως γνωστόν νομίζουμε ότι ελέγχουμε τα πάντα και μπορούμε να αποφασίζουμε για τα πάντα. Παραγνωρίζοντας ότι η λύση ή μη λύση του προβλήματός μας ίσως επηρεάζει εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο και ακόμα στην ΕΕ, της οποίας η Κύπρος είναι πλήρες μέλος. Αγνοώντας προφανώς ότι ίσως επηρεάζει τις σχέσεις και τις ισορροπίες στο ΝΑΤΟ. Αγνοώντας ότι είμαστε μέλος της ευρωζώνης, η οποία το 2014 μπαίνει σε διαδικασία ομοσπονδοποίησης, αγνοώντας ακόμα ότι για τα επόμενα 3 χρόνια τις σοβαρές αποφάσεις στην Κύπρο δεν παίρνουμε εμείς αλλά η τρόικα. Αυτά βέβαια είναι advanced μαθηματικά για το Εθνικό Συμβούλιο.

 Η δική μας εικόνα

Ας κινηθούμε λοιπόν στη λογική της απλής αριθμητικής. Ο ίδιος ο Νίκος Αναστασιάδης, για να είναι απόλυτα πειστικός ότι έχει απεμπολήσει το σχέδιο Ανάν το οποίο στήριξε μόνος κι έρημος το 2004, δεσμεύτηκε να διορίσει διαπραγματευτή και επιπλέον να δημιουργήσει μια νέα διαδικασία συναίνεσης σε ό,τι αφορά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων στο Εθνικό. Οι σχετικές αποφάσεις λήφθηκαν την περασμένη Τρίτη.

·        Διορίστηκε ως διαπραγματευτής ο πρέσβης Ανδρέας Μαυρογιάννης, ο οποίος θα πλαισιώνεται από ομάδα συμβούλων τους οποίους θα προτείνουν τα κόμματα, ενώ θα παραμείνουν και οι επιτροπές κατά τομέα Κυπριακού που λειτούργησαν επί διακυβέρνησης Χριστόφια.

·        Ο Πρόεδρος θα προεδρεύει του Εθνικού Συμβουλίου, αλλά θα δεσμεύεται από αποφάσεις της πλειοψηφίας του 75%. Εάν διαφωνεί, μπορεί να καταφεύγει σε δημοψήφισμα για να αποφασίζει κατευθείαν ο λαός.

Σε μια χώρα όπου υπάρχουν πολιτικοί με σύνεση και υπευθυνότητα, σε μια χώρα που η επιστημονική ανάλυση έχει κυρίαρχο ρόλο στη λήψη αποφάσεων, σε μια χώρα τέλος που λαός και πολιτεία κινούνται με βάση τις αρχές του ρεαλισμού, η πιο πάνω λύση ίσως θα ήταν τέλεια. Επειδή όμως όλοι ζούμε στην Κύπρο που όλοι γνωρίζουμε, οφείλουμε να συνεχίσουμε τις πράξεις αριθμητικής.

Το 75% του Εθνικού

Σύμφωνα με τις αποφάσεις της περασμένης Τρίτης, ο κ. Πρόεδρος θα είναι υποχρεωμένος να υλοποιεί τις ντιρεκτίβες του Εθνικού Συμβουλίου που θα λαμβάνονται με πλειοψηφία 75%. Η δύναμη των κομμάτων καθορίζεται ως γνωστόν με βάση τα ποσοστά που πήραν στις βουλευτικές εκλογές του 2011. Ας θυμηθούμε τα ποσοστά αυτά: 1. ΔΗΣΥ 34,28% 2. ΑΚΕΛ 32,67% 3. ΔΗΚΟ 15,76% 4. ΕΔΕΚ 8,93% 5. ΕΥΡΩΚΟ 3,88% 6. ΟΙΚΟΛΟΓΟΙ 2,21%. Με βάση τα πιο πάνω νούμερα συνάγεται ότι για να επιβληθεί κάποια απόφαση στο Κυπριακό στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας χρειάζεται συνεργασία ΔΗΣΥ και ΑΚΕΛ με ένα εκ των ΔΗΚΟ και ΕΔΕΚ. Σε διαφορετική περίπτωση την τελική ευθύνη των αποφάσεων θα την έχει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Με δεδομένο ότι το πιο πάνω σενάριο φαίνεται εξαιρετικά δύσκολο, καθίσταται κατανοητό ότι η απόφαση για δεσμευτικές αποφάσεις του 75% για τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας λήφθηκε μάλλον για επικοινωνιακούς λόγους παρά ουσιαστικούς. Τα μαθηματικά του Εθνικού δεν ευνοούν κανέναν παρά μόνο τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Εν ολίγοις, τι είχες Γιάννη μου; Ό,τι είχα πάντα. Συζήτηση όμως να γίνεται!

Οι επιτροπές

Στο Εθνικό συμφωνήθηκε επίσης να παραμείνουν οι επιτροπές οι οποίες συστάθηκαν επί προηγούμενων προέδρων για διαπραγμάτευση και επεξεργασία των διαφόρων κεφαλαίων του Κυπριακού. Συγκεκριμένα, επί προεδρίας Χριστόφια λειτουργούσαν 6 επιτροπές. Διακυβέρνησης και Διαμοιρασμού της Εξουσίας, Ευρωπαϊκής Ένωσης, Οικονομικών, Εδαφικού, Περιουσιακού, και της επιτροπής για θέματα Ασφάλειας. Το έργο αυτών των επιτροπών εμφανίστηκε ενώπιον των ηγετών των δύο πλευρών, συζητήθηκε και καταγράφηκε στο έγγραφο των συγκλίσεων Ντάουνερ. Ένα 77σέλιδο έγγραφο, το οποίο όμως δεν αγγίζει τα καυτά θέματα της ασφάλειας, δεν δίνει οριστική λύση στο περιουσιακό, το εδαφικό και τις εγγυήσεις. Εξαντλεί όμως από την άλλη τη σχολαστικότητά του για να εξηγήσει πώς πρέπει να λειτουργεί η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου και πώς μέσα από υποκαταστήματα στον Βορρά και τον Νότο θα ελέγχεται το τραπεζικό σύστημα. Θέσεις βέβαια ξεπερασμένες, εάν λάβει κανείς υπόψη ότι επί Κυπριακής Προεδρίας της ΕΕ λήφθηκε απόφαση για άσκηση κεντρικής εποπτείας από την ΕΚΤ σε ολόκληρο το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα της ευρωζώνης.

Σχέδιο εξ υπαρχής;

Βέβαια υπάρχει και το ενδεχόμενο ο κ. Πρόεδρος να υλοποιήσει την προεκλογική του δέσμευση για συγγραφή ενός νέου σχεδίου το οποίο θα κατατεθεί στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Εν τοιαύτη περιπτώσει θα πρέπει να αναμένεται η κατάθεση παρόμοιου σχεδίου και από την άλλη πλευρά, οπότε η κάθε πλευρά μπορεί εξ υπαρχής να θέσει νέα θέματα στο τραπέζι, εγκαταλείποντας τις τυχόν οδυνηρές παραχωρήσεις που έγιναν τα τελευταία δέκα χρόνια συνομιλιών. Στην πράξη μια τέτοια διαδικασία δεν μπορεί να υπάρξει. Οι συγκλίσεις Ντάουνερ, ακόμα και το σχέδιο Ανάν 5, όπως δήλωσε ο Τάσσος Παπαδόπουλος, δεν θα κατεβούν από το τραπέζι, αφού σε κάποια θέματα έχουν τη χρησιμότητά τους. Αυτό που θα επιχειρηθεί αυτήν τη φορά είναι να εμβολιασθεί ο διάλογος με περισσότερο ευρωπαϊκό πνεύμα και να εμποτισθεί η λειτουργία του νέου κράτος με τα νέα δεδομένα που δημιούργησε στην Κύπρο η είσοδος της Κύπρου στην ευρωζώνη το 2008. Κυρίως για τους Τ/Κ αυτή η διαδικασία αναμένεται να προκαλέσει σοκ, γιατί θα υποχρεωθούν να κάνουν τεράστια άλματα σε ελάχιστο χρόνο.

Τουρκία

Θα ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις;

Κάποιοι αναμένουν ότι τον ερχόμενο Οκτώβριο θα ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις, οι οποίες μάλιστα θα είναι ταχύρρυθμες. Προς αυτή την κατεύθυνση κινείται ο ΟΗΕ, οι Αμερικανοί, αλλά και σημαντικά στελέχη της Κομισιόν στην ΕΕ. Το ζητούμενο βέβαια, σύμφωνα με διπλωματική πηγή, δεν είναι κατά πόσον θα ανταποκριθεί η ε/κ πλευρά ή η τ/κ. Αυτό που προκαλεί κάποιες σκέψεις είναι κατά πόσον θα είναι έτοιμος ο Ταγίπ Ερντογάν να προχωρήσει σε αποφάσεις και να δώσει το πράσινο φως για ουσιαστικές συζητήσεις. Ο προβληματισμός απορρέει από το τρωθέν προφίλ του Τούρκου πρωθυπουργού από τα γεγονότα στην πλατεία Ταξίμ, τα οποία έχουν φέρει ένα πολύ σημαντικό μέρος της κοινής γνώμης της Τουρκίας εναντίον του. Ο φόβος έγκειται στο ότι ίσως κάποιες δυνάμεις και κόμματα στην Τουρκία αναγάγουν ανάμεσα στα άλλα και το Κυπριακό σε όπλο εναντίον του Ταγίπ Ερντογάν, προκαλώντας προβλήματα στην υλοποίηση των υποσχέσεων που μέχρι στιγμής έχει δώσει ότι η Τουρκία είναι έτοιμη για σοβαρό διάλογο. Τεράστιας σημασίας είναι επίσης οι εξελίξεις στη Συρία, αλλά κυρίως στην Αίγυπτο. Η εκπαραθύρωση του Μόρσι και η επανεμπλοκή του στρατού στα της Αιγύπτου ξύπνησε μνήμες και στην Τουρκία, με τους μετριοπαθείς του ΑΚΠ να κακίζουν τον Ερντογάν για την εμμονή του να περάσει την ισλαμική του ατζέντα. Βεβαίως μέχρι στιγμής τα μηνύματα από την Άγκυρα σε όλους τους εμπλεκόμενους εξακολουθούν να είναι θετικά για το Κυπριακό, διότι η χώρα προσβλέπει στην υψηλή ατζέντα για την περιοχή, παρότι δεν κρύβει τις ανησυχίες της στο εσωτερικό.

Διεθνές περιβάλλον

Κλειδί οι ΗΠΑ

Ρόλο στον καθορισμό των νέων ισορροπιών του Κυπριακού μετά από 10 χρόνια απραξίας διαδραματίζουν αυτήν την περίοδο οι Ηνωμένες Πολιτείες με βάση τόσο τις παλαιότερες δημόσιες δηλώσεις του ΥΠΕΞ Τζον Κέρι, όσο και της υποψήφιας υφυπουργού Εξωτερικών Βικτώριας Νούλαντ. Απαντώντας ενώπιον του Κογκρέσου σε ερώτηση της γερουσιαστού Τζιν Σιαχίν για την Κύπρο, η κ. Νούλαντ επανέλαβε: «Πιστεύω ότι τώρα υπάρχει ευκαιρία. Οι καταστάσεις», είπε, «κι οι συμπεριφορές αλλάζουν, όχι απλώς εντός της Κύπρου, αλλά επίσης και στην Ελλάδα και την Τουρκία, και πρέπει να κεφαλαιοποιήσουμε πάνω σ’ αυτό».
Η κυρία Νούλαντ αναφέρθηκε και στο φυσικό αέριο ανοιχτά των ακτών της Κύπρου, το οποίο αποκάλεσε «ισχυρότατο κίνητρο για να αποκτήσουμε τη λύση που επιθυμούμε, η οποία είναι μια διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία, εντός της οποίας μπορούν να μοιραστούν τα οφέλη». Εδώ πρέπει να υπενθυμίσουμε και μια δήλωση της κ. Νούλαντ ενόσω υπηρετούσε ως εκπρόσωπος Τύπου του Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Δήλωσε πρόσφατα ότι οι ΗΠΑ υποστηρίζουν (supports) το δικαίωμα της Κύπρου να εκμεταλλευθεί τα ενεργειακά της κοιτάσματα. Η λέξη «στηρίζουν» αντί π.χ. αναγνωρίζουν έχει τη σημασία της και προστίθεται σε κινήσεις επί επιχειρηματικού πεδίου. Όπως π.χ. η πρόσφατη υπογραφή στην παρουσία του Αμερικανού και του Ισραηλινού πρέσβη του Μνημονίου Συναντίληψης για την κατασκευή τερματικού στο Βασιλικό. Πρόκειται για μια εναρμόνιση λόγων και έργων που εγγυούνται την οικονομική ανάπτυξη στην Κύπρο την επόμενη πεντηκονταετία, σύμφωνα με πολιτικούς αναλυτές.

Βεβαίως αυτές οι δηλώσεις ποσώς υπονοούν ότι οι Αμερικανοί βάζουν όλα τα αβγά σε ένα καλάθι. Από τη μια οι συνεχείς δημόσιες δηλώσεις εκ μέρους του Στέιτ Ντιπάρτμεντ δεν βγάζουν τους Τ/Κ έξω από τα οφέλη της αξιοποίησης των υδρογονανθράκων με τη λύση του Κυπριακού, ενώ την ίδια στιγμή παρασκηνιακά προτείνουν τόσο στην Κύπρο όσο και στο Ισραήλ να μελετήσουν το ενδεχόμενο μέρος του φυσικού αερίου της Λεβαντίνης να διοχετευθεί μέσω αγωγού προς την Τουρκία και την ΕΕ. Αυτήν τη λογική φαίνεται να έχει αποδεχθεί το Ισραήλ μέσω της απόφασης της Κνεσέτ να επιτρέψει εξαγωγές φυσικού αερίου από τη χώρα. Σε τέτοιο ενδεχόμενο το αέριο θα διοχετευθεί στην Ευρώπη μέσω του αγωγού TAP, ο οποίος από το 2019 θα λειτουργεί με αζέρικο φυσικό αέριο που θα περνά από την Τουρκία και την Ελλάδα. Αυτό, σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες μας, ήταν και το κυρίαρχο θέμα στις συζητήσεις των ΥΠΕΞ Βενιζέλου και Νταβούτογλου στη συνάντηση που είχαν την Παρασκευή στην Άγκυρα και μέσω αυτού παρεισέφρησε δυναμικά στη συζήτησή τους το Κυπριακό και η επιδιωκόμενη λύση του.

Τόσο για τους Αμερικανούς όσο και τους Ευρωπαίους αυτή η λύση φαίνεται λογική και ρεαλιστική. Λύνει το Κυπριακό και ίσως και το Παλαιστινιακό. Διασφαλίζει τεράστια οικονομικά οφέλη στον λαό της Κύπρου μέσω του τερματικού και βγάζει τη χώρα από την οικονομική κρίση. Διασφαλίζει την τ/κ κοινότητα και τέλος ωφελεί σημαντικά και την Τουρκία και την Ελλάδα, οι οποίες θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν τις ενεργειακές τους ανάγκες βασιζόμενες σε φθηνότερο προϊόν όπως είναι το φυσικό αέριο, σε αντίθεση με το πετρέλαιο. Βεβαίως τα κόμματα στην Κύπρο έχουν έναν δικό τους τρόπο να αναλύουν τα δεδομένα και σίγουρα είναι σε θέση να ανατρέψουν αυτό το σκηνικό. Την ίδια στιγμή όμως θα πρέπει να συνυπολογίσουν ότι ίσως ανατραπεί και το ενεργειακό σκηνικό που στήνεται αυτήν τη στιγμή προς όφελος και της Κύπρου. Ένα σκηνικό που δεν εξαντλείται στο τερματικό και σε έναν αγωγό. Σε περίπτωση επίλυσης του Κυπριακού, η χώρα μας θα είναι η μόνη χώρα στην Ανατολική Μεσόγειο η οποία δεν θα έχει πρόβλημα με κανέναν από τους γείτονές της. Στα επόμενα χρόνια, εν ολίγοις, μέσω Κύπρου θα μπορούσε να λειτουργεί ένα σύστημα αγωγών για μεταφορά του ισραηλινού, του λιβανικού και αιγυπτιακού φυσικού αερίου, μετατρέποντας τη χώρα μας σε ένα τεράστιο ενεργειακό ΧΑΠ. Εκτός κι αν, για ακόμα μία φορά, δεν πάρουμε χαμπάρι.

Το 2004, για όσους δεν εθελοτυφλούν, είχε στηθεί ένα παρόμοιο σκηνικό. Ένα σκηνικό λύσης του Κυπριακού με ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ και εκκίνηση ενταξιακών διαπραγματεύσεων για την Τουρκία. Η ε/κ πλευρά τότε, με βάση τη διεθνή κοινότητα, είχε παραβιάσει τους κανόνες του παιχνιδιού, και αν σήμερα είναι υπερβολικά σκληρή μαζί της αυτό έχει να κάνει και με το 2004. Με λίγα λόγια, αν κρίνουμε από τις κινήσεις των Αμερικανών, σήμερα επιδιώκουν μιαν επανάληψη του 2004, και μάλιστα υπό καλύτερα γεωπολιτικά δεδομένα, λόγω φυσικού αερίου. Θέλουν εξομάλυνση στην περιοχή προς όφελος όλων. Αν ήθελαν να βοηθήσουν μόνο την Τουρκία, όπως όλοι νομίζουν, δεν θα επέτρεπαν στη Noble να ξεκινήσει εξορύξεις στην ΑΟΖ της Κύπρου. Δεν θα απέτρεπαν την Τουρκία να προβεί σε θερμό επεισόδιο, δεν θα στήριζαν στην κυρίαρχη επιλογή μας για τερματικό στην Κύπρο. Την ίδια στιγμή όμως θέλουν να δώσουν και στην Τουρκία, κι αυτό δεν είναι παράλογο, εφόσον συναινέσει σε μια σωστή λύση του Κυπριακού. Αυτό δεν σημαίνει ότι κατ’ ανάγκην θα επιχειρήσουν να μας γονατίσουν, όπως κάποιοι Κύπριοι ηγέτες δηλώνουν νυχθημερόν, επειδή βρισκόμαστε σε κρίση. Αν ήθελαν να το κάνουν, εδώ και 39 χρόνια υπήρχαν ευκολότεροι τρόποι. Μετά από τριάντα εννιά χρόνια αδιέξοδης σκέψης στο Κυπριακό, έφτασε η στιγμή να σκεφτούμε εναλλακτικά.

Η ηλεκτρική προεδρική καρέκλα

Μπορούν τα υφιστάμενα κόμματα και πολιτικές παρατάξεις να οδηγήσουν την Κύπρο έξω από την κρίση; Το τρέχον πολιτικό προσωπικό της χώρας μας ανά πάσα στιγμή δείχνει έτοιμο να δώσει καταφατική  απάντηση. Αναλόγως της ιδεολογικής απόκλισης του κάθε πολιτικού σχηματισμού η απάντηση είναι έτοιμη και διατυπώνεται με περισσή αυτοπεποίθηση. Δυστυχώς η ζωή διαψεύδει τους πολιτικούς και γεμίζει απόγνωση τους απλούς ψηφοφόρους. Με αποτέλεσμα σε κάθε εκλογική αναμέτρηση να λιγοστεύουν και τα κόμματα να φθίνουν. Ο σκεπτικισμός υπό ανωνύμου του γράφοντος είναι εύλογα αποτυπωμένος στον τοίχο: «Αν οι εκλογές άλλαζαν τον κόσμο θα ήταν παράνομες».

Η θέση αυτή βεβαίως, όσα ψήγματα αληθείας κι αν έχει, δεν οδηγεί πουθενά υπό την έννοια ότι αν καταλυθεί το δημοκρατικό σύστημα οι εναλλακτικές λύσεις που δοκιμάστηκαν, ιστορικά δεν έχουν δικαιωθεί. Είμαστε λοιπόν υποχρεωμένοι να επιμένουμε στα κόμματα, όσο κι αν αυτά μας απογοητεύουν, υποδεικνύοντας την ανάγκη βελτίωσής τους. Αυτό ισχύει και για έναν πρόσθετο λόγο. Από τις συνεργασίες των κομμάτων προκύπτει η προεδρία της Δημοκρατίας, με το ύπατο αξίωμα της Κυπριακής Δημοκρατίας για ιστορικούς λόγους να είναι εξαιρετικά σημαντικό για την πορεία της χώρας.

Μια σύγκριση

Τι μας έχει αποδείξει η πολιτική ιστορία της Κύπρου τα τελευταία 25 τουλάχιστον χρόνια; Στο διάστημα αυτό είχαμε  τις προεδρίες  Βασιλείου, Κληρίδη, Παπαδόπουλου, Χριστόφια και σήμερα Αναστασιάδη. Τι σχέση έχουν οι προεδρίες αυτές μεταξύ τους; Θα μπορούσαν να ταξινομηθούν με βάση κάποια κριτήρια και να αξιολογηθούν με βάση τις επιδόσεις τους; Ο περιορισμένος χώρος της στήλης δεν προσφέρεται για τέτοιου είδους αναλύσεις, εμπειρικά όμως ομιλούντες, η εντύπωση που αποκόμισα ρωτώντας έναν  ΑΚΕλιστή είναι ότι η διακυβέρνηση Βασιλείου ήταν καλύτερη από την κυβέρνηση Χριστόφια. Παρά το γεγονός ότι μόνο τρεις μήνες έχει στην εξουσία, και ο συναγερμικός στον οποίο έθεσα το ίδιο ερώτημα δεν είχε δυσκολία να απαντήσει ότι η διακυβέρνηση Κληρίδη ήταν καλύτερη από αυτήν του Νίκου Αναστασιάδη.

Η εντύπωση που έχουν οι δύο πιο πάνω ψηφοφόροι εκ πρώτης όψεως φαίνεται ορθή. Τόσο η διακυβέρνηση Βασιλείου όσο και η διακυβέρνηση Κληρίδη, συναινούσης της δημιουργικής λήθης, κύλησαν ομαλά, αφού η Κύπρος βρισκόταν σε πορεία ανάπτυξης. Όλοι μιλούσαν τότε για «κυπριακό θαύμα», όρος βέβαια που έλκει την καταγωγή του από τη διακυβέρνηση Σπύρου Κυπριανού. Το κυρίαρχο θέμα και στις δύο διακυβερνήσεις ήταν το Κυπριακό, το οποίο οι πολιτικές ηγεσίες συζητούσαν νυχθημερόν, αλλά στην πραγματικότητα κι αυτό δεν μπορούσε να προχωρήσει λόγω της αδιαλλαξίας της Τουρκίας. Την ίδια στιγμή τα κόμματα σε μια ευημερούσα πολιτεία, την οποία έβαλε στις ράγες μια επιχειρηματική ελίτ, ασχολούνταν με διορισμούς, ρουσφέτια, αύξηση της κομματικής τους πελατείας, χωρίς να λείπουν και τα τυχερά από τη μοιρασιά των μιζών που προέκυπταν από τις συνεχείς αγορές οπλικών συστημάτων για τις ανάγκες του ενιαίου αμυντικού δόγματος σε συνεργασία με συνέλληνες μιζαδόρους εξ Αθηνών.

Το κρίσιμο 2004

Η ένταξή μας στην ΕΕ το 2004 δεν κατάφερε να μας απαλλάξει από την πολιτική νιρβάνα δεκαετιών, παρά την απαιτητική εναρμόνισή μας με το κοινοτικό κεκτημένο. Η διακυβέρνηση Τάσσου Παπαδόπουλου κινήθηκε μεν στους παλαιούς ρυθμούς, αλλά πρόλαβε να ολοκληρώσει τη θητεία της χωρίς ιδιαίτερους κραδασμούς, κερδίζοντας μάλιστα και τις εντυπώσεις γιατί μας έβαλε στο ευρώ. Ταυτόχρονα η μη λύση του Κυπριακού τότε δεν διατάραξε το οριακά βιώσιμο πολιτικό οικονομικό μοντέλο της χώρας. Απεναντίας το 2008 στην Κύπρο, με βάση το ευρωβαρόμετρο, νιώθαμε ολοκληρωμένοι και ακόμα ο πιο ευτυχισμένος λαός της Ευρώπης. Ωστόσο τα πρώτα προβληματικά δείγματα είχαν διαφανεί από την πενταετία αυτή, όπως αποκάλυψε πρόσφατα ο υπουργός Οικονομικών της κυβέρνησης Παπαδόπουλου Μιχάλης Σαρρής, μιλώντας ενώπιον της ερευνητικής επιτροπής. 

Ο δείκτης πολυπλοκότητας

Γιατί απέτυχε παταγωδώς η κυβέρνηση Χριστόφια οδηγώντας την Κύπρο στην πτώχευση; Γιατί προσελκύει κυρίως μεμψιμοιρίες αντί επαίνων μέχρι στιγμής η διακυβέρνηση Αναστασιάδη; Η απάντηση δεν θα είναι καθόλου δίκαιη εάν υποστηρίξουμε ότι οι κύριοι Χριστόφιας και Αναστασιάδης είναι κατώτεροι των κυρίων Βασιλείου, Κληρίδη και Τάσσου Παπαδόπουλου. Μια πιο δίκαιη απάντηση είναι ότι συναινούσης της οικονομικής κρίσης και μιας πιο απαιτητικής διακυβέρνησης που επιβάλλουν τα σύνθετα θέματα  εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το πεπαλαιωμένο πολιτικό οικονομικό μας σύστημα απέτυχε να ανταποκριθεί στην πολυπλοκότητα των προβλημάτων που κλήθηκε να αντιμετωπίσει.

Ας δούμε τα πράγματα λίγο πιο αναλυτικά:

• Το επιχειρηματικό μας μοντέλο απέτυχε κατά τους ειδικούς, διότι οι επενδύσεις μας δεν είχαν διάχυση σε αρκετούς τομείς. Μείναμε στον τουρισμό και στον χρηματοπιστωτικό τομέα, αποφεύγοντας να διεισδύσουμε στους τομείς της έρευνας, της τεχνολογίας και της καινοτομίας. Ειδικότερα στον τραπεζικό τομέα μια παραδοσιακή οικογενειοκρατούμενη παρέα επένδυσε τα χρήματα των Κυπρίων και των ξένων καταθετών σε έωλα έργα μετατρέποντας την κυπριακή οικονομία σε φούσκα. Την ίδια στιγμή η ίδια παρέα λόγω αρίθμητου, πλην πρόσκαιρου, πλούτου υπέταξε τις πολιτικές ηγεσίες στην Κύπρο μετατρέποντάς τις σε πιόνια.
• Τα κόμματα, παρά την ένταξή τους στους μεγάλους ιδεολογικούς σχηματισμούς στην Ευρώπη, παρέμειναν παραδοσιακά και αρχηγικά και κυρίως πελατειακά. Αντί να στελεχώνονται με νέους επιστήμονες και τεχνοκράτες για να ανταποκριθούν στην πολυπλοκότητα των καιρών, επέλεγαν τα στελέχη τους με την πελατειακή λογική ότι ο καλύτερος πολιτικός είναι αυτός που πάει σε περισσότερους γάμους τα Σαββατοκύριακα και μπορεί να βολεύει λόγω προσβάσεων στην ΕΕΥ και την ΕΔΥ περισσότερους κομματικούς πελάτες στο Δημόσιο. Έτσι σταδιακά οπαδοί των κομμάτων έμειναν οι κομματικοί πελάτες, οι οποίοι επέβαλλαν τους  ηγέτες που είχαν τα μέσα να τους ικανοποιήσουν. Τα τραγικά αποτελέσματα της ανεπάρκειας των κομματικών μηχανισμών τα είδαμε πρόσφατα στη Βουλή: Όταν οι βουλευτές ψήφιζαν χωρίς να γνωρίζουν τι ψήφιζαν. Όταν ρωτούσαν εκ των υστέρων τι είναι ο ΕLA, ο ESM και τα  Spreads. Όταν αντί προτάσεων έψαχναν σωτήρες στο πρόσωπο του «ξανθού γένους», όταν έτρεχαν από πίσω τον Αρχιεπίσκοπο να βρει επενδύσεις για τη χώρα μέσω… άλλων αρχιερέων.
• Από αυτούς τους ηγέτες κάποιοι πρέπει να επιλεγούν στη θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας, κάποιοι να γίνουν υπουργοί και κάποιοι να πλαισιώσουν τα επιτελεία της προεδρίας. Στη δεκαετία του 1990, με την οικονομία στον αυτόματο πιλότο, αφού με τον πάτο που πιάσαμε μετά την εισβολή μόνο πάνω θα μπορούσε να πάει (οικοδόμηση συνοικισμών, ξενοδοχειακών μονάδων, ανάπτυξη τουρισμού, «επωφελείς» τραγωδίες στον Λίβανο και στη Σερβία, κάθοδος Ρώσων) οι Κύπριοι Πρόεδροι και τα επιτελεία τους μάλλον αντιμετωπίζονταν ως Μεσσίες. Δεν υπήρχαν λανθασμένες αποφάσεις; Σαφέστατα υπήρχαν. Ο δημόσιος προϋπολογισμός μεγάλωνε μέσα από συνεχείς προσλήψεις και αυξήσεις μισθών, μέσα από σπάταλα έργα, μέσα από εξωφρενικούς αμυντικούς εξοπλισμούς. Αλλά όταν έχεις μια οικονομία που τρέχει με 4 και 6% ανάπτυξη, αυτά δεν φαίνονται έγκαιρα. Την ίδια στιγμή στα κόμματα υπερίσχυσε ο λαϊκισμός με την προώθηση ενός αχαλίνωτου ευδαιμονισμού που προσαρμόστηκε και στον πατριωτισμό κάποιων υπό μορφή συνθημάτων του τύπου «κάθε σπίτι και κάστρο», που σταδιακά έγινε «κάθε έπαυλη και κάστρο» και «κάθε μερσεντές και θωρακισμένο». Εν ολίγοις ο θεσμός του Προέδρου μέχρι το 2008 στην Κύπρο παρέμενε σχεδόν αλώβητος.

Χριστόφιας

Όλα αυτά μέχρι  τη θητεία Χριστόφια, την οποία  η τραγική συγκυρία της κρίσης κατέλαβε εξ απίνης. Πολιτικά ρακένδυτη, ιδεολογικά αποπροσανατολισμένη, τεχνοκρατικά και επιστημονικά υποστελεχωμένη. Το Μαρί, στο οποίο κολλήσαμε όλοι εκείνο το φοβερό καλοκαίρι, με βάση την πιο πάνω περιγραφή θα μπορούσε να συμβεί σε όλους τους Προέδρους. Ήταν ένα θέμα αναλογικά μικρής πολυπλοκότητας το οποίο η κυβέρνηση Χριστόφια απέτυχε να λύσει. Πώς μπορούσαν στη συνέχεια οι παραδοσιακοί συντεχνιακοί του κόμματος και τα καλά παιδιά της ΕΔΟΝ να αντιληφθούν το βάθος και το εύρος των προβλημάτων που είχε να αντιμετωπίσει η Κύπρος; Ήταν πολύ πιο εύκολο να καταφύγουν στη μη λήψη δύσκολων αποφάσεων και κυρίως σε συνωμοσιολογίες του τύπου «θέλουν να μας καταστρέψουν οικονομικά για να μας επιβάλουν λύση στο Κυπριακό», θέση στην οποία προσχώρησε σταδιακά ολόκληρη η κυπριακή κοινωνία.  

Ποιο ήταν το μεγαλύτερο επίτευγμα της διακυβέρνησης Χριστόφια; Το ότι λόγω κρίσης κατάφερε να απομυθοποιήσει το αξίωμα του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, αποκαλύπτοντας παράπλευρα και την ανεπάρκεια του πολιτικού  συστήματος της χώρας, κάτι που αφήνει τον Αναστασιάδη χωρίς πλέον καμιά ασπίδα προστασίας. Επί της προεδρίας του εξαντλήθηκαν  ολοκληρωτικά τα περιθώρια ανοχής του κυπριακού λαού προς τους πολιτικούς. Οι πολιτικοί πλέον για τον μέσο Κύπριο δεν διαφέρουν από τους υδραυλικούς. Αν δεν κάνουν καλά τη δουλειά τους πρέπει να φεύγουν.

Ο προεδρικός θώκος

Η καρέκλα της κυπριακής προεδρίας, όπως αποδείχθηκε πλέον τα τελευταία 5 χρόνια, είναι ηλεκτρική. Δεν προσφέρεται για ξάπλες, ούτε για την γλουτιαία χώρα δήθεν χαρισματικών προσωπικοτήτων. Η Κύπρος παρότι μικρή έχει τεράστια προβλήματα τα οποία είναι ευρωπαϊκά και παγκόσμια και πλέον καλείται να κινείται σε πολιτικές θάλασσες με επικίνδυνους υφάλους και σε τρικυμίες πολλών Μποφόρ. Ακόμα και σε χώρες οι οποίες χαρακτηρίζονται υπερδυνάμεις η προεδρία στελεχώνεται με το καλύτερο δυνατό πλήρωμα για να μπορέσει να ανταποκριθεί στους δύσκολους καιρούς που ζούμε. Η κυπριακή προεδρία πρέπει εν ολίγοις να ανταποκριθεί στην πολυπλοκότητα της εποχής. Όποιος θεωρεί ότι είναι χαρισματικός και ότι με ένα νεύμα του εφευρίσκονται λύσεις, μάλλον είναι άτομο με χαμηλή νοημοσύνη.

Δεν μπορεί πλέον ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας να στηρίζεται σε συνεργάτες υφιστάμενούς του. Πρέπει να είναι πρώτος μεταξύ ίσων. Πρέπει να ακούει και να μαθαίνει και ακόμα να δέχεται κριτική  από επιστήμονες οι οποίοι ξέρουν περισσότερα από αυτόν. Πρέπει να καλεί δίπλα του ανθρώπους που είναι καλύτεροι από τον ίδιο σε τομείς που δεν γνωρίζει, αφού δεν  είναι παντογνώστης για να γνωρίζει.

Η σημερινή κυβέρνηση Αναστασιάδη είναι αλήθεια ότι ξεκίνησε έχοντας στο προεκλογικό της πρόγραμμα πολλές τέτοιες ιδέες. Πριν προλάβει να τις υλοποιήσει, μας πρόλαβαν τα δύο Γιούρογκρουπ τα οποία απογοήτευσαν και αποσυντόνισαν τον Πρόεδρο, ο οποίος αναγκαστικά προσέγγισε αυτή την τεράστια πρόκληση με τη λογική «ο φίλος τον φίλον ού λείπει». Προηγήθηκε επίσης η σύνθεση ενός Υπουργικού Συμβουλίου η οποία έγινε με τις παλιές κομματικές συνταγές. Ποτέ δεν είναι όμως αργά για αλλαγή πλεύσης και αυτό για δύο επιπρόσθετους λόγους. Πρώτον τα προβλήματα της χώρας μεγαλώνουν. Δεύτερον η ανοχή των πολιτών έχει στερέψει.     

Αχαπαροσύνης Εγκώμιον

Δεν έχουμε πάρει χαμπάρι το μέγεθος της αχαπαροσύνης μας. Με την ψευδαίσθηση ότι χαμπαριάζουμε τα πάντα, εμείς οι μέσοι Κύπριοι άχαπαρ, διακινούμαστε στον ρουν μιας ιστορίας για την οποία δεν έχουμε πάρει χαμπάρι πού μας οδηγεί. Εξού το επίθετο αχάπαρος δεν αποτελεί προσωνύμιο που μπορεί να μονοπωλεί ο Δημήτρης Χριστόφιας, αλλά είναι ίδιον όλων μας. Μια περιήγηση στην απέραντη αχαπαροσύνη μας θα ήταν νομίζω αρκούντως χρήσιμη:

• Αχάπαροι, για παράδειγμα, είναι άτομα όπως εγώ, οι οποίοι αγοράζαμε μετοχές 10 λίρες το 1999 και περιμέναμε ότι θα γίνουν 20 για να πουλήσουμε και να ξοφλήσουμε τα χρέη μας. Τελικά τα χρέη μας διπλασιάστηκαν.
• Αχάπαροι ήταν επίσης κάποιοι τραπεζίτες που μας τα μάζεψαν τότε και άρχισαν να επενδύουν στη γη, η αξία της οποίας, όπως έλεγαν, πάει μόνο προς τα πάνω. Αφού αγόρασαν και το τελευταίο κάκκαφο χρηματοδοτώντας ταυτόχρονα και κάποιους τσιφλικάδες κυρίως στην Πάφο, είδαν το 2004 τη λύση του Κυπριακού ως απειλή, επειδή οι πρόσφυγες θα έπαιρναν πίσω τη γη τους και θα έπεφταν οι τιμές των δικών τους κτημάτων στον Νότο. Έτσι έστελναν μέσα σε μαύρες σακούλες χρήματα για την δήθεν πατριωτική καμπάνια του «όχι».
• Αχάπαρος ήταν και ο μακαρίτης ο Τάσσος Παπαδόπουλος. Ο οποίος αφού αποδέχτηκε χρονοδιαγράμματα και επιδιαιτησίες, στη συνέχεια πήγε στο Μπούργκενστοκ και έκανε τον αχάπαρο για ό,τι είχε συμφωνήσει. Ήρθε στην Κύπρο, έριξε ένα γοερό κλάμα και όλοι οι αχάπαροι ψήφισαν «όχι».
• Αχάπαροι ήταν και όλοι αυτοί που στη συνέχεια νόμισαν ότι μπήκαμε στην ΕΕ και ότι γελάσαμε τους Ευρωπαίους, όπως ο μεγαλοαχάπαρος Αρχιεπίσκοπος Κύπρου είπε και δημοσίως λίγο αργότερα. Νομίζαμε, οι αχάπαροι, ότι θα φορτώσουμε στην ΕΕ μια χώρα 80 εκατ. όπως η Τουρκία κι εμείς στην αχάπαρη νιρβάνα μας θα καθόμασταν εδώ να ξεπλένουμε χρήματα, να ευημερούμε και να κάνουμε αντικατοχικό αγώνα στον αιώνα τον άπαντα, οδηγώντας θωρακισμένες Μερσεντές και πολύστροφα Φεράρι.
• Αχάπαροι ήταν αυτοί που τα έβαλαν με τον Δημήτρη Χριστόφια το 2008 όταν επανεκκίνησε το Κυπριακό με τον Ταλάτ. Η αχαπαροσύνη μας δεν μας επέτρεψε να δούμε τα πλεονεκτήματα της διασταυρούμενης ψήφου σε συνδυασμό με την εκ περιτροπής προεδρία η οποία βελτίωνε κατά πολύ ακόμα και τη Ζυρίχη στην οποία όλοι ανεξαιρέτως κόπτονταν ότι ήθελαν να επιστρέψουν.
• Αχάπαροι ήταν αυτοί που δεν εκτίμησαν στη συνέχεια την υπόθεση Δημόπουλος, το 2010, ότι ήταν πολιτικό χαστούκι της ΕΕ η οποία αναγνώριζε την τουρκική επιτροπή αποζημιώσεων στα κατεχόμενα και έστελνε τους Ε/Κ πρόσφυγες να διαπραγματευθούν την περιουσία τους με τις κατοχικές δυνάμεις. Δεν κατάλαβαν ότι το Κυπριακό χωρίς Έλληνες ιδιοκτήτες στον Βορρά δεν υπάρχει πλέον… τέλειωσε αχάπαροι, με την πρόσφατη απόφαση του ΕΔΑΔ στην υπόθεση Μελεάγρου!
• Αχάπαροι ήταν όλοι αυτοί που δεν πήραν είδηση μετά τη φούσκα των μετοχών και της γης και επένδυσαν στη συνέχεια τις καταθέσεις τους σε αξιόγραφα για να παίρνουν επιτόκια 9%, ενώ τα επιτόκια στις σοβαρές τράπεζες της ΕΕ ήταν 0,5%.
• Αχάπαρος αποδείχτηκε ο Δημήτρης Χριστόφιας με την υπόθεση στο Μαρί όταν για 36 φορές ενώπιον της επιτροπής Πολυβίου είπε ότι δεν ξέρει, δεν μπορεί να απαντήσει.
• Αχάπαρος ήταν ακόμα ο Δημήτρης Χριστόφιας, όταν είδε την οικονομική κρίση το 2009 και είπε ότι μας προσπέρασε, όταν του είπαν να σουλουπώσει την οικονομία κι αυτός μοίραζε τσεκκούθκια, όταν ο ELA στη Λαϊκή ξεπερνούσε τα 9,6 δις κι αυτός δήλωσε σε όλα τα ευρωπαϊκά φόρα ότι είναι περήφανος κομουνιστής. Ο Αχάπαρος αυτός Πρόεδρος αντί να εκμεταλλευθεί το δώρο της Προεδρίας της ΕΕ υπογράφοντας μνημόνιο τον Ιούνιο του 2012 για να το διαχειρισθεί ευνοϊκά ως προεδρεύων της Ευρώπης υπέρ του λαού του (σκεφτείτε ότι το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ ήταν 1 τρις ευρώ κι αυτό θα το διαπραγματευόταν ο Δημήτρης Χριστόφιας με τους υπόλοιπους 26) εξάντλησε τη χάρη που είχε, ώστε να μην υπογράψει μνημόνιο επί της προεδρίας του, για να το φορτώσει υπό δυσμενέστερους όρους δήθεν στην επόμενη κυβέρνηση. Όμως, αχαπαρότατε τέως, σε μας το φόρτωσες το μνημόνιο και όχι στον Αναστασιάδη και στον συμπέθερό του, που τους πρόλαβε όλους.
• Καρά αχάπαροι επίσης ήταν και οι 56 βουλευτές οι οποίοι είτε διά του βροντερού τους «όχι», είτε διά της επιτήδειάς τους αποχής, απέρριψαν την πρώτη συμφωνία Αναστασιάδη με το Γιούρογκρουπ, πιστεύοντας εν τη αχαπαροσύνη τους ότι έτσι θα γκρεμίσουν τα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια και θα καταποντίσουν το ευρώ στα τάρταρα. Δεν κατάλαβαν οι αχάπαροι ότι το λάθος του Γιούρογκρουπ για κούρεμα καταθέσεων κάτω των 100 χιλιάδων έκανε την Κύπρο μερικώς συστημική, αφού άρχισαν να αντιδρούν οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι καταθέτες και ότι μας έδινε κάποιο χρόνο να διαχειριστούμε κάπως πιο ομαλά ένα σκληρό μνημόνιο. Είναι οι ίδιοι αχάπαροι του 2004 που αυτή τη φορά το 2013 είπαν για δεύτερη φορά ένα αχάπαρο βροντερό «όχι» και οδήγησαν την Κύπρο στην πτώχευση.
• Αχάπαροι τέλος είναι όλοι αυτοί (μεταξύ των οποίων και η κυβέρνηση Αναστασιάδη) που πιστεύουν ότι σε δυο-τρία χρόνια θα βγάλουμε το φυσικό αέριο και θα επιστρέψουμε στην ευημερία για να μπορέσουμε από θέσεως ισχύος να αγωνιζόμαστε και πάλιν εκ του ασφαλούς για… λύση του Κυπριακού. Αγαπητοί αχάπαροι, χωρίς λύση του Κυπριακού δεν θα βγάλουμε το αέριο. Κι αν το βγάλουμε υπό τις σημερινές συνθήκες, θα μας το φάνε οι τόκοι. Το αέριο θα φέρει ευημερία εάν λυθεί το Κυπριακό, εάν η Κύπρος μπει σε διαδικασία ανάπτυξης με τις δικές της δυνάμεις και σίγουρα με αλλαγή μοντέλου ανάπτυξης. Τότε το αέριο θα είναι ευλογία και όχι κατάρα.

Εν κατακλείδι, η αχαπαροσύνη όλων μας οδήγησε την Κύπρο, όπως εύγλωττα είπε και η γενική ελέγκτρια ενώπιον της τριμελούς ερευνητικής επιτροπής, στη διάλυση και την αποσύνθεση. Εάν συνεχίσουμε αχαπάρως κινούμενοι, τα βάσανα δυστυχώς είναι ακόμα πίσω μας.

Η κινεζοποίηση της Ευρώπης

Έχει μέλλον σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση; Η αμφισβήτηση εν μέσω οικονομικής κρίσης από τους ίδιους τους λαούς της όλο και φουντώνει. Σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο του 2013, μόνο το 63% των πολιτών της ΕΕ πιστεύει στην Ευρώπη, με τις χώρες του Νότου όλο και περισσότερο να απομακρύνονται από το ευρωπαϊκό όραμα. Στην έρευνα «Διατλαντικές Τάσεις 2012» -μια ετήσια δημοσκόπηση της κοινής γνώμης σε ΗΠΑ και Ευρώπη- διαπιστώνεται επίσης ότι οι Ευρωπαίοι είναι ένθερμοι υποστηρικτές του Αμερικανού Προέδρου Μπαράκ Ομπάμα, ενώ το 57% όσων συμμετείχαν στην έρευνα σε 12 ευρωπαϊκές χώρες (εντός και εκτός ευρωζώνης) είπαν ότι το ευρώ ήταν ή θα ήταν κακό για την οικονομία τους. Πέρσι το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 53%. Οι αριθμοί ούτως ή άλλως είναι αμείλικτοι. Η ευρωζώνη έστω οριακά βρίσκεται σε ύφεση και η ανεργία ξεπερνά το 12%, με την κόντρα Νοτίων και Βορείων να φουντώνει προκαλώντας διαλυτικά φαινόμενα. Στις ΗΠΑ η κόντρα Βορείων -Νοτίων, μετά από ένα μακρύ και αιματηρό εμφύλιο πόλεμο (1861-1865), κατέληξε στην ενίσχυση της αμερικανικής ομοσπονδίας. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το στοίχημα είναι ίσως διαφορετικό. Το 1989 ο στόχος που τέθηκε ήταν η μετεξέλιξη του γερμανικού μοντέλου ανάπτυξης σε μοντέλο για την οικοδόμηση της Ευρώπης. Σήμερα οι όροι αντιστράφηκαν. Η Ευρωπαϊκή Ένωση γερμανοποιείται. Το πρόβλημα όμως δεν είναι ευρωπαϊκό. Είναι παγκόσμιο.

Την Ευρωπαϊκή Ένωση από το 1950 την ίδρυσαν και την μετεξέλιξαν πολιτικοί με όραμα και ιστορική γνώση. Οικοδομήθηκε στα ερείπια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου με στόχο να αποφευχθεί ξανά ένας πόλεμος. Προόδευε ως οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο (με την αρωγή του σχεδίου Μάρσαλ) εν μέσω Ψυχρού Πολέμου από το 1950 έως και το 1990. Κυρίως όμως λιπάνθηκε πολιτικά και πολιτισμικά από τις αρχές της ελληνορωμαϊκής σκέψης, την αγγλική Magna Carta (1215), την Αναγέννηση, τη Βιομηχανική Επανάσταση και τη γέννηση του συνδικαλισμού, τη Γαλλική Επανάσταση της Αδελφοσύνης και της Ισότητας, τη γένεση του Καπιταλισμού και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, αλλά και την αντίστοιχη κριτική του διαλεκτικού υλισμού και του Σοσιαλισμού.

Αυτό το λίπασμα ήταν αρκετό από το 1950 έως και το τέλος του 20ού αιώνα να συντηρεί μια Ευρώπη με συνεκτικά στοιχεία τον πολιτικό συμβιβασμό, την αλληλεγγύη και την οικονομική συνεργασία συντεταγμένη στις παραμέτρους μιας στοιχειώδους ηθικής. Ήταν η Ευρώπη του πολιτικού οράματος, με την οικονομική ανάπτυξη να επικουρεί την πολιτική και όχι το αντίθετο.

Η παγκοσμιοποίηση

Βεβαίως η τρομακτική ανάπτυξη της τεχνολογίας στις τελευταίες δεκαετίες του παρελθόντος αιώνα, η δημιουργία του πλανητικού χωριού, οι εκπληκτικές δυνατότητες των ανθρώπων για επικοινωνία πέρα από τα νοητά σύνορα των χωρών, επέδρασε καταλυτικά στις ισορροπίες και την ιεραρχία στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Αν το βιομηχανικό κεφάλαιο, όπως προέβλεψε αρχικά ο Μαρξ κατά τον 19ο αιώνα, άρχισε σταδιακά να επιβάλλεται επί της πολιτικής και κοινωνικής ζωής, το κεφάλαιο γενικά σήμερα έχει κερδίσει ολοκληρωτικά τη μάχη με την πολιτική και τους πολιτικούς. Μια μάχη την οποία επέλεξε να δώσει τα τελευταία χρόνια, όχι στις συντεταγμένες κοινωνίες της Δύσης όπου η παράδοση και η κουλτούρα των λαών θα μπορούσε να αποτελέσει σοβαρή τροχοπέδη, αλλά σε χώρες πολιτικά, ιδεολογικά και πολιτισμικά απορρυθμισμένες και αλλοτριωμένες, όπως η Κίνα, η Ινδία, η Βραζιλία, η Ινδονησία και η Τουρκία. Χώρες με τεράστιους πληθυσμούς, οπότε με φθηνό εργατικό δυναμικό. Χώρες με τεράστια ελλείμματα δημοκρατίας, οπότε με πολιτικούς χωρίς λαϊκό έλεγχο, έτοιμους να εξαγορασθούν αντί πινακίου φακής από τις κολοσσιαίες πολυεθνικές που αποζητούν το κέρδος και μόνο το κέρδος.
Η θέση του μακαρίτη Στιβ Τζομπς για την επιλογή της κατασκευής του iPhone στην Κίνα είναι αποκαλυπτική: Στην Κίνα, είπε, υπάρχουν εργάτες που εργάζονται 17 ώρες με χαμηλούς μισθούς, επιτρέποντας το κόστος κατασκευής του τηλεφώνου να πέφτει στα 8 δολάρια. Στις ΗΠΑ για να κατασκευασθεί χρειαζόταν 64 δολάρια. Παρότι το πωλούσε 700 δολάρια, προτιμούσε την Κίνα και για έναν άλλο λόγο. Δεν υπήρχαν απεργίες, ενώ οι εργάτες δούλευαν σε βάρδιες χωρίς παράπονα. Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Ernst & Young, σε 25 χρόνια, οι BRIC (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία και Κίνα) θα συγκαταλέγονται στις έξι μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου, η Ινδονησία στις δέκα μεγαλύτερες, ενώ η Νότιος Αφρική και η Νιγηρία στις 20 μεγαλύτερες. Η Τουρκία, το Μεξικό, η Νότιος Κορέα και η Σαουδική Αραβία θα έχουν και αυτές ανεβεί σημαντικά στην κατάταξη.

Ουδείς πρέπει να δυσανασχετεί για την ανάπτυξη των χωρών αυτών. Το ερώτημα που τίθεται είναι εάν με την ανάπτυξη που παρουσιάζουν θα αρχίσουν να ευημερούν ταυτόχρονα και οι λαοί τους. Το τραγικότερο ερώτημα βέβαια που τίθεται αφορά την Ευρώπη και τον δυτικό κόσμο. Θα καταφέρει η Δύση να προσφέρει το πολιτικό και οικονομικό της μοντέλο στις χώρες αυτές ή μήπως αργά, αλλά σταθερά, το μοντέλο των χωρών αυτών μεταφέρεται στη Δύση; Με την Ευρωπαϊκή Ένωση καθημερινά να εξασθενεί. Με την αντιπαράθεση των «εργατικών» Βορείων και των «τεμπέληδων» Νοτίων να τροφοδοτεί τον λαϊκιστικό σκεπτικισμό, ενθαρρύνοντας τον οικονομικό εθνικισμό, αντί της ολοκλήρωσης μεταξύ των ευρωπαϊκών οικονομιών; Μάλλον συμβαίνει το δεύτερο προς όφελος πολύ ελαχίστων ανθρώπων.

Ο παγκόσμιος πλούτος

Παρόλο που η παγκόσμια οικονομία κλυδωνίζεται από την κρίση, ο παγκόσμιος πλούτος συνεχίζει να αυξάνεται. Δυστυχώς όμως αυτή η αύξηση δεν αφορά όλους, αλλά μόνο ένα μικρό ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού.
Σύμφωνα με την έκθεση της Credit Suisse του 2012 ο παγκόσμιος πλούτος έφτασε πέρυσι σε επίπεδα ρεκόρ, αγγίζοντας τα 231 τρισεκατομμύρια δολάρια. Το 2010 ήταν 195 τρισεκατομμύρια δολάρια, δηλαδή παρουσίασε αύξηση σχεδόν 20%. Η πρόβλεψη είναι ότι θα αυξηθεί κατά 50% (θα φτάσει τα 345 τρισεκατομμύρια δολάρια) μέχρι το τέλος του 2016!
Το εντυπωσιακό γεγονός είναι ότι το 0,5% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει το 38,5% του συνολικού πλούτου, ενώ παράλληλα οι εκατομμυριούχοι και δισεκατομμυριούχοι αυξάνονται διαρκώς, τόσο σε αριθμό όσο και σε μέγεθος περιουσίας.
Ειδικότερα και με βάση πάντα τα στοιχεία της έκθεσης:
• To 0,5% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει το 38,5% του συνολικού πλούτου! Το 8,2% κατέχει επιπλέον 43,6% του πλούτου. Δηλαδή, περίπου το 9% κατέχει το 82% του πλούτου!
• Τα 2/3 του παγκόσμιου πληθυσμού αντιπροσωπεύει μόλις το 3,3% του πλούτου.
• Παρόλο που η Κίνα, η Ινδία, η Λατινική Αμερική και η Αφρική αντιπροσωπεύουν το 56% του παγκόσμιου πληθυσμού, εντούτοις κατέχουν μόλις το 16% του πλούτου. Η Ευρώπη κατέχει περίπου το 1/3.
• Στην Αμερική ζει το 21% των ανθρώπων που έχουν περιουσία μεγαλύτερη από 100.000 δολάρια. Στην Ιαπωνία βρίσκεται το 16%, στη Γερμανία το 7%, στην Ιταλία το 8%, και στην Κίνα το 6%.
• Το 2011, η Ευρώπη ξεπέρασε την Αμερική ως προς τον αριθμό των κατοίκων που κατέχουν περιουσία μεταξύ 1 και 50 εκατομμυρίων δολαρίων.
• Το μερίδιο της Κίνας αυξάνεται διαρκώς. Ο αριθμός των εκατομμυριούχων στην Κίνα αναμένεται να διπλασιαστεί έως το 2016.

Εν κατακλείδι η οικονομική κρίση δεν επισυμβαίνει επειδή όλοι γίνονται πιο φτωχοί. Από την κρίση αυτή οι πολλοί φτωχαίνουν και οι ελάχιστοι γίνονται πολύ πιο πλούσιοι. Συνεκδοχικά η κρίση ωφελεί τους πλούσιους.

Πώς αντιδρούμε;

Δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις. Σίγουρα δε όχι διά της αντιπαράθεσης του τύπου ιθαγενείς vs μετανάστες. Όχι διά της απαξίωσης των Κινέζων, των Ινδών και των Τούρκων εργατών.
Το πρόβλημα, είναι σαφές, το δημιουργούν λίγοι και κυρίως άπληστοι. Εκμεταλλευόμενοι την παγκοσμιοποίηση κατά το δοκούν και συμφέρον. Με τα ίδια όπλα όμως θα μπορούσαν να αντιδράσουν και οι φτωχοί, κι εδώ οι δυτικές κοινωνίες και οι λίγοι μη διεφθαρμένοι πολιτικοί έχουν ρόλο να επιτελέσουν λόγω της τεράστιας παράδοσης που έχει ο ευρωπαϊκός χώρος. Ένας χώρος όπου διακινήθηκαν μεγάλες ιδέες, δόθηκαν οι μεγάλες μάχες των εργαζομένων και για 50 χρόνια λειτούργησε το πείραμα μιας συγκριτικά αλληλέγγυας Ευρωπαϊκής Ένωσης, πρότυπο για τις υπόλοιπες περιοχές του πλανήτη. Αυτό το μοντέλο δεν πρέπει να χαθεί και οι Ευρωπαίοι πολίτες έχουν τεράστια ευθύνη να το διαφυλάξουν. Όχι μόνο για τους εαυτούς τους, όχι μόνο για τους Κινέζους, τους Ινδούς και τους Βραζιλιάνους εργαζόμενους, αλλά και για τα εκατομμύρια των κατοίκων της Αφρικής που ζουν υπό δυσμενέστερες ακόμα συνθήκες. Είναι αλήθεια ότι από την ευρωπαϊκή πολιτική ηγεσία δεν μπορεί να περιμένει κανείς πολλά σήμερα. Ο Μπαράκ Ομπάμα, αντίθετα, στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού δίνει μια μάχη πιο κοντά στα συμφέροντα του μέσου ανθρώπου, με την πλειοψηφία των Αμερικανών να τον στηρίζει. Θα μπορέσει; Αν πάντως αυτή η μάχη στον δυτικό κόσμο χαθεί, τότε η κινεζοποίηση της Ευρώπης, αλλά και του πλανήτη στο σύνολό του, είναι αναπόφευκτη.

Κύπρος και δρόμοι του φυσικού αερίου

Στη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου υπάρχουν, σύμφωνα με έρευνες του Ινστιτούτου Γεωλογικής Επισκόπησης (1) των Ηνωμένων Πολιτειών, τεράστιες ποσότητες φυσικού αερίου και περιορισμένες ποσότητες πετρελαίου. Σύμφωνα με τη συντονίστρια του Ινστιτούτου κ. Brenda Pierce, κατά τη διάρκεια έρευνας που διεξήχθη εντός του 2010, στην περιοχή εκτιμάται ότι υπάρχουν γύρω στα 400 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικό αέριο και μια ποσότητα κοντά στα 1,7 δισεκ. βαρέλια πετρέλαιο. Η ύπαρξη φυσικού αερίου αναμφισβήτητα ενισχύει τη γεωπολιτική σημασία της περιοχής. Σε τοπικό επίπεδο οι σχέσεις Κύπρου-Ισραήλ αναβαθμίζονται ραγδαία, η Τουρκία ενδιαφέρεται να αποκτήσει ρόλο και υπερδυνάμεις όπως οι ΗΠΑ και η Ρωσία διά των εταιρειών τους επιβεβαιώνουν το ρόλο τους στη διαμόρφωση της παγκόσμιας οικονομίας.

Εξακριβωμένες ποσότητες στην περιοχή μέσα από υποθαλάσσιες διατρήσεις διαθέτει το Ισραήλ στις περιοχές Ταμάρ και Λεβιάθαν που εκτιμούνται κοντά στα 25 τρις κυβικά πόδια φυσικό αέριο (2). Με βάση τρισδιάστατες σεισμικές αναλύσεις που εκπόνησε η αμερικανικών συμφερόντων εταιρεία Noble Energy, η Κυπριακή Δημοκρατία επίσης εκτιμάται ότι μπορεί να εξορύξει από το θαλάσσιο οικόπεδο 12 γύρω στα 15 τρις κυβικά πόδια φυσικό αέριο (3). Σύμφωνα με πληροφορίες, ενδιαφέρον για τον δεύτερο γύρο προσφορών για τα κυπριακά οικόπεδα έχει επιδείξει η ρωσική Gazprom (ενδιαφέρεται για 2-3 οικόπεδα) αλλά και η ισραηλινή Dor Alon, η οποία από το 1999 έχει συνάψει στρατηγική συνεργασία με τον αμερικανικό κολοσσό Texaco. Νοτιότερα η Αίγυπτος, με βάση στοιχεία του 2010, έχει αποδεδειγμένα κοιτάσματα φυσικού αερίου της τάξης των 78,3 τρις κυβικών ποδιών (4) που εντοπίζονται κυρίως στο Δέλτα του Νείλου. Η Αίγυπτος εξάγει γύρω στα 2,2 τρις κυβικά πόδια φυσικό αέριο το χρόνο. Στις ΑΟΖ του Λιβάνου και της Συρίας επίσης υπάρχουν καλές πιθανότητες για ύπαρξη σημαντικών κοιτασμάτων. Όπως ανακοινώθηκε την περασμένη Τετάρτη (24/8/2011) η βρετανική εταιρεία Cairn Energy Plc ενδιαφέρεται να διερευνήσει την περιοχή της ΑΟΖ του Λιβάνου, αλλά και της Κύπρου.

Η σημασία

Για να μπορέσει να αντιληφθεί κάποιος τη σημασία των κοιτασμάτων της Ανατολικής Μεσογείου θα ήταν καλό να δοθούν κάποια στοιχεία για τα παγκόσμια αποθέματα. Πρώτη στον πίνακα κατατάσσεται η Ρωσία με αποθέματα κοντά στα 643 τρις κυβικά πόδια στη Σιβηρία, ακολουθεί το Κατάρ με 600 τρις και η Σαουδική Αραβία στην περιοχή Rub Al Khali Basin με 426 τρις κυβικά πόδια. Σημαντικές ποσότητες διαθέτουν επίσης η Αλγερία, η Νορβηγία, η Ολλανδία και οι Ηνωμένες Πολιτείες.

Σύμφωνα με αμερικανική έρευνα (5) η χρήση του φυσικού αερίου στη βιομηχανία θα αυξηθεί σε ποσοστό 70% και αναμένεται έως το έτος 2025 η κατανάλωση να αγγίξει τα 156 τρις κυβικά πόδια το χρόνο. Η αύξηση αυτή οφείλεται σε ποσοστό 50% στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ και άλλες βαριές βιομηχανίες μπαίνουν σταθερά στη χρήση φυσικού αερίου.

Η ρωσική Gazprom, η μεγαλύτερη εταιρεία στον κόσμο με 15% μερίδιο στην παγκόσμια αγορά, προμηθεύει την Ευρώπη καθημερινά με ποσότητες φυσικού αερίου που κυμαίνονται ανάλογα με την εποχή από 18,2 σε 30 εκατομμύρια κυβικά πόδια. Στο τέλος του 2010 σύμφωνα με τον ετήσιο απολογισμό του προέδρου της Gazprom Αλεξέι Μίλερ (6) το μερίδιο αγοράς της εταιρείας στην Ευρώπη ήταν 23%, της Νορβηγίας 19%, της Αλγερίας 10% και του Κατάρ 6%. Η Gazprom είχε κέρδη που πλησίασαν το ένα δις δολάρια κατά τη διάρκεια του 2010.

Κύπρος και Ισραήλ

Τα μέχρι στιγμής αποθέματα της Κύπρου και του Ισραήλ στην περιοχή θεωρητικά θα μπορούσαν να έχουν μια αξία πέριξ των 150 δις, νοουμένου βέβαια ότι θα εξευρεθούν αγοραστές. Τα κέρδη των χωρών αυτών δεν μπορούν να διαφανούν εκ των προτέρων αφού εξαρτώνται πλήρως από τις συμφωνίες που έχουν υπογραφεί με τις εταιρείες εξόρυξης. Στη συγκεκριμένη περίπτωση και για τις δύο χώρες η εταιρεία που πραγματοποιεί τις εξορύξεις είναι η Noble Energy. Το Ισραήλ είχε αρχικά μια συμφωνία για είσπραξη του 32% των κερδών, αλλά πρόσφατα η Κνεσέτ μετά την ανεύρεση νέων κοιτασμάτων αποφάσισε να ανεβάσει το ποσοστό αυτό στο 64%. Στην Κύπρο η συμφωνία με τη Noble Energy δεν έχει δημοσιοποιηθεί, ενώ παρουσιάζεται και το αξιοπερίεργο οι επιτελείς της εταιρείας αυτής να συναντώνται μόνο με τον εκάστοτε υπουργό Εμπορίου, αλλά και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας! Σε ευρωπαϊκές χώρες όπως η Νορβηγία και η Αγγλία το ποσοστό επί των κερδών που καταλήγει στα ταμεία του κράτους είναι 85% και 70% αντίστοιχα. Παράλληλα, σε προηγμένες χώρες έχουν δημιουργηθεί επιστημονικοί και τεχνοκρατικοί φορείς για τη διαπραγμάτευση με τις πολυεθνικές εταιρείες εξορύξεων με στόχους όχι μόνο την επίτευξη καλύτερης οικονομικής συμφωνίας υπό καθεστώς διαφάνειας αλλά και για τη μεταφορά τεχνογνωσίας στη χώρα.

Εμπλεκόμενα

Στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου τα τελευταία χρόνια η γεωπολιτική ένταση έχει ανέβει κατακόρυφα. Κρίση στις σχέσεις Ισραήλ -Λιβάνου για τον καθορισμό της ΑΟΖ ενώ η Τουρκία απειλεί θεούς και δαίμονες ενόψει των πρώτων δοκιμών της Κυπριακής Δημοκρατίας στις αρχές Οκτωβρίου για εξακρίβωση των κοιτασμάτων και την εξόρυξη φυσικού αερίου από το οικόπεδο 12 στην αποκλειστική οικονομική της ζώνη.

Οι απειλές της Τουρκίας θυμίζουν τη στάση της κατά την περίοδο λίγο πριν την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ. Μιλά για δυναμικές αντιδράσεις και ταυτόχρονα εμφανίζεται ως ο υπερασπιστής των δικαίων και των δικαιωμάτων των Τ/Κ ως εγγυήτρια δύναμη. Αν κρίνουμε από τις διαρροές των wikileaks, η Τουρκία δρα αποτρεπτικά και για την ολοκλήρωση των συμφωνιών Κύπρου-Συρίας και Κύπρου-Λιβάνου για τον καθορισμό ΑΟΖ μεταξύ τους. Απειλεί επίσης πολυεθνικές εταιρείες να μην αναλάβουν εξορύξεις στα κυπριακά οικόπεδα.

Στην πραγματικότητα η Τουρκία αυτό που επιδιώκει δεν είναι μόνο τα συμφέροντα των Τ/Κ αλλά την εξυπηρέτηση και των δικών της γεωπολιτικών βλέψεων. Η χώρα εδώ και αρκετά χρόνια έχει μπει στο παιχνίδι των ενεργειακών αγωγών έχοντας καταστήσει τη μεσογειακή πόλη Τζεϊχάν σημαντικό ενεργειακό κέντρο μεταφοράς πετρελαίου στη διεθνή αγορά από τις πετρελαιοπηγές του Κιρκούκ και του Μπακού. Το 2009 ανακοινώθηκε ότι στο σύστημα θα προστεθεί και ο αγωγός Σαμψούντας -Τζεϊχάν ο οποίος θα μεταφέρει στην Ανατολική Μεσόγειο ρωσικό πετρέλαιο. Το τερματικό στο Τζεϊχάν ολοκληρώθηκε το 2006 και μέσω των εγκαταστάσεών του εξάγονται ετησίως 50 εκατ. τόνοι πετρέλαιο.

Η Τουρκία πέραν του πετρελαίου ενδιαφέρεται να μπει και στο μεγάλο παιχνίδι του φυσικού αερίου, οι δε φιλοδοξίες της κωδικοποιούνται στο όνομα της όπερας του Βέρντι, Nabucco (7). Πρόκειται για έναν αγωγό που θα έχει μήκος 3893 χιλιόμετρα ο οποίος θα ξεκινά από την πόλη Ahiboz της Αν. Τουρκίας και θα καταλήγει, μέσω Βουλγαρίας, Ρουμανίας και Ουγγαρίας στην πόλη Baumgarten της Αυστρίας. Στόχος να μεταφέρει 31 δις κυβικά μέτρα φυσικό αέριο στην Ευρώπη. Το έργο που αναμένεται να χρηματοδοτηθεί από τις κρατικές εταιρείες φυσικού αερίου της Τουρκίας, της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας, της Ουγγαρίας, της Αυστρίας και της Γερμανίας θα ξεκινήσει το 2013, αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία το 2017 και στηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το έργο, πάντως, που έχει ήδη πάρει μία αναστολή (προγραμματιζόταν να ξεκινήσει αρχικά το 2015) κυρίως από πλευράς Μόσχας θεωρείται απλώς ένα πυροτέχνημα της Τουρκίας. Σύμφωνα με τον Konstantin Simonov, διευθυντή του Ιδρύματος Ενεργειακής Ασφάλειας στη Ρωσία «η όλη προσπάθεια του κονσόρτσιουμ είναι έτοιμη να καταρρεύσει» (8). Η Ρωσία σαφέστατα βλέπει την όλη προσπάθεια ανταγωνιστικά αλλά εδράζει τα επιχειρήματά της και σε στέρεα δεδομένα. Ο Nabucco χρειάζεται τεράστιες ποσότητες φυσικού αερίου για να τεθεί σε λειτουργία, οι οποίες δεν υπάρχουν. Η Ρωσία έχει προαγοράσει όλες τις διαθέσιμες ποσότητες από το Ιράν και το Τουρκμενιστάν, ενώ το κόστος κατασκευής του που ανέρχεται στα 14 δις ευρώ θεωρείται απαγορευτικό σε περίοδο οικονομικής κρίσης. Η Τουρκία δίνει σκληρή μάχη να εξασφαλίσει τα κοιτάσματα στο Shakh-Denis field στο Αζερμπαϊτζάν τα οποία, ωστόσο, θα αρχίσουν να αντλούνται το 2017, αλλά κι αυτά τα αποθέματα δεν είναι σίγουρα για τους Τούρκους. Σύμφωνα με τις έως τώρα εκτιμήσεις, τα κοιτάσματα των Αζέρων όταν έλθουν στην επιφάνεια μπορούν να παρέχουν 16 δις κυβικά μέτρα φυσικό αέριο το χρόνο. Ακόμα κι αν τα εξασφαλίσει η Τουρκία είναι αδύνατο να καταστήσει βιώσιμο τον Nabucco ο οποίος θα κατασκευαστεί για να μεταφέρει 31 δις κυβικά μέτρα το χρόνο. Σύμφωνα με τον Konstantin Simonov, «δύο άλλα σχέδια φαίνονται πολύ πιο βιώσιμα για μεταφορά φυσικού αερίου από το Μπακού κι αυτά είναι α) το ITGI με συμμετοχή της εταιρείας Tureky, της Ελλάδας και της Ιταλίας και β) το TAP (Trans Adriatic Pipeline), το οποίο θα μεταφέρει φυσικό αέριο μέσω Αλβανίας στην Ελλάδα και την Ιταλία. Αυτοί οι δύο αγωγοί στην πραγματικότητα μπορούν να δημιουργήσουν έναν εναλλακτικό Νότιο Αγωγό αντί του πολυέξοδου Nabucco, σύμφωνα με άρθρο του Alexandrou Petersen στο euobserver, αφού μπορούν να λειτουργήσουν κερδοφόρα με 10 δις κυβικά μέτρα ετησίως, ποσότητα που θεωρείται δυνατό να εξευρεθεί.

Η Ρωσία βεβαίως ανεβάζει την πίεση στην Τουρκία έχοντας εξαγγείλει τον αγωγό South Stream μέσω της Μαύρης Θάλασσας, αλλά διεθνείς αναλυτές θεωρούν το πρότζεκτ αυτό ιδιαίτερα δαπανηρό λόγω της ανάγκης κατασκευής υποθαλάσσιων αγωγών, γεγονός που ίσως φέρει την Gazprom στα όρια ακόμα και της χρεοκοπίας.

Ξεχωριστό

Πώς επηρεάζει η Κύπρος;

Σε αυτό το τεράστιο γεωπολιτικό παιχνίδι που αφορά την παροχή φυσικού αερίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση ήρθαν να δώσουν πρόσθετο ενδιαφέρον οι πρόσφατες ανακαλύψεις κοιτασμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο από το Ισραήλ αλλά και οι πολλά υποσχόμενες προοπτικές που δίνουν οι έρευνες στην κυπριακή ΑΟΖ. Στο παιχνίδι λόγω εγγύτητας μπαίνουν και τα υπαρκτά αποθέματα της Αιγύπτου. Η πρόταση του Ισραήλ μάλιστα διά στόματος του υπουργού Εξωτερικών Λίμπερμαν για κατασκευή μεσογειακού αγωγού με τη συμμετοχή του Ισραήλ, της Κύπρου και της Ελλάδας για παροχή αερίου στην Ευρώπη προκάλεσε προβληματισμό. Το παιχνίδι στην περιοχή μέσω της εταιρείας Noble Energy προς το παρόν βρίσκεται σε αμερικανικά χέρια. Η Ρωσία αρχικά μη υπολογίζοντας το εύρος των κοιτασμάτων, αλλά και για καθαρά ανταγωνιστικούς λόγους έδειξε αδιαφορία (ούτε καν μπήκε στον κόπο του πρώτου γύρου προσφοροδότησης των θαλάσσιων οικοπέδων). Το ενδιαφέρον των Ρώσων αναζωπυρώθηκε (ήδη η Gazprom είχε δύο συναντήσεις στην Κύπρο με τον τέως υπουργό Εμπορίου Αντώνη Πασχαλίδη) κι αυτό, σύμφωνα με διπλωματική πηγή, λόγω των πρώτων ενθαρρυντικών αποτελεσμάτων στο οικόπεδο 12 αλλά και της διάθεσης εμπλοκής της Τουρκίας στην προσπάθεια εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Τουρκία με αφορμή το γνωστό της επιχείρημα περί δικαιωμάτων των Τ/Κ ζητά εκβιαστικά αναστολή της εξόρυξης φυσικού αερίου μέχρι τη λύση του Κυπριακού, μπλοκάροντας έτσι και οποιαδήποτε συνεργασία της Κύπρου με το Ισραήλ. Διά της επίλυσης του Κυπριακού η Τουρκία ίσως θα μπορούσε να βρει τα αποθέματα εκείνα που χρειάζεται για να καταστεί ο Nabucco βιώσιμος.

Το πρόβλημα που υπάρχει με τις συγκεκριμένες επιδιώξεις, σύμφωνα με κυβερνητική πηγή, «δεν είναι τα επιχειρηματικά σχέδια της Τουρκίας τα οποία είναι απολύτως κατανοητά, αλλά η επίλυση του Κυπριακού. Επιπλέον η Τουρκία έχει σοβαρότατα προβλήματα με το Ισραήλ. Εν ολίγοις πώς θα μπορούσε να αναπτύξει οικονομικές σχέσεις με τη μισή Κύπρο υπό κατοχή και χωρίς διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ λόγω των γνωστών επεισοδίων στη Γάζα με αφορμή το πλοίο Μαβί Μαρμαρά;».

Η Noble Energy έχοντας τη στήριξη του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών από τον περασμένο Φεβρουάριο αγνόησε τις απαιτήσεις των Τούρκων για αναστολή των εργασιών της στην περιοχή του οικοπέδου 12, ωστόσο αυτό δεν προδικάζει τίποτε για το μέλλον.

Το Κυπριακό και ο νέος καταλύτης

Για την Τουρκία ο Nabucco είναι ίσως η σημαντικότερη επένδυση στον τομέα της ενέργειας. Αναλογικά ομιλούντες το πρότζεκτ αυτό σε επίπεδο πολιτικής ανάλυσης αντιστοιχεί με την έναρξη ενταξιακών συνομιλιών της Τουρκίας με την ΕΕ. Οι Τούρκοι αναλυτές μάλιστα φροντίζουν να το διασυνδέουν με την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας τονίζοντας ότι η υλοποίησή του θα απελευθερώσει την ΕΕ από το μονοπώλιο της Ρωσίας στο φυσικό αέριο. Η Ευρώπη διά του Προέδρου της Κομισιόν κ. Μπαρόζο, αποδέχθηκε αυτή τη λογική συνεισφέροντας στη χρηματοδότησή του, άσχετο εάν στη συνέχεια για τους λόγους που αναπτύξαμε το πρότζεκτ φυτοζωεί.

Το 2004 η Κύπρος είχε την ευκαιρία να λύσει το Κυπριακό χρησιμοποιώντας τη δική της ένταξη αλλά κυρίως την ενταξιακή προοπτική της Τουρκίας ως καταλύτη. Ο Τάσσος Παπαδόπουλος τότε σκέφτηκε στενά κυπριακά και φοβικά και τον Δεκέμβριο του 2004 επέτρεψε στην Τουρκία να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις χωρίς να πάρει τίποτε. Σήμερα η Κύπρος έχει έναν νέο καταλύτη για τη λύση του Κυπριακού, υπό συνθήκες βέβαια πολύ πιο δυσμενείς. Πρώτον δεν γνωρίζουμε εάν θα κατασκευασθεί ο Nabucco, δεύτερον δεν γνωρίζουμε εάν η Τουρκία επιθυμεί να διασυνδέσει τη βιωσιμότητα του αγωγού αυτού με την επίλυση του Κυπριακού, τρίτον δεν είναι σαφές κατά πόσον το Ισραήλ αλλά και η Αίγυπτος επιθυμούν συνεργασία με τη χώρα αυτή, τέταρτον η εμπλοκή της Ρωσίας δυσχεραίνει φοβερά την κατάσταση.

Η Ρωσία διά της καθόδου της στη Μεσόγειο και της πιθανής συμμετοχής της στον δεύτερο γύρο προσφοροδότησης των οικοπέδων της κυπριακής ΑΟΖ, ενεργεί προληπτικά εναντίον της Τουρκίας την οποία βλέπει ανταγωνιστικά στον τομέα της εκμετάλλευσης του φυσικού αερίου. Η Ρωσία, σύμφωνα με διπλωματική πηγή, θα ήταν διατεθειμένη να εγκαταλείψει τον δικό της Νότιο Αγωγό (μέσω Μαύρης Θάλασσας) υποστηρίζοντας τον νοτιότερο κυπροϊσραηλινό αγωγό χρηματοδοτικά, αλλά και πολιτικά, με στόχο να «σκοτώσει» τον Nabucco. Σε τέτοια περίπτωση βέβαια οι σχέσεις Κύπρου με την Τουρκία ίσως παραμείνουν εσαεί προβληματικές και τεταμένες. Η παρουσία της Ρωσίας στην περιοχή σε συνδυασμό με τις αμερικανικές και ισραηλινές εταιρείες εξόρυξης εγγυώνται προς το παρόν ότι οι απειλές της Τουρκίας εναντίον της Κυπριακής Δημοκρατίας δεν μπορούν να έχουν κανένα αντίκρισμα.

Κάποιοι ίσως πανηγυρίζουν γι’ αυτό. Θα πρέπει, ωστόσο, να συνυπολογίζουν στους πανηγυρισμούς τους ότι ο ενεργειακός αποκλεισμός της Τουρκίας από την Ανατολική Μεσόγειο σημαίνει ταυτόχρονα και διατήρηση του Κυπριακού ως άλυτου προβλήματος. Την ίδια στιγμή η Τουρκία οφείλει να κατανοήσει το αντίστροφο από αυτό που επιχειρεί να κάνει χρησιμοποιώντας τους Τ/Κ. Αν θεωρεί ότι διά των Τ/Κ μπορεί να μπλοκάρει την εξόρυξη φυσικού αερίου, θα πρέπει επίσης να δεχθεί ότι χωρίς τους Ελληνοκυπρίους δεν μπορεί να μπει στο ευρύτερο γεωπολιτικό παιχνίδι που επιχειρεί να παίξει στην περιοχή, είτε διά του Nabucco, είτε χωρίς αυτόν.

Για την Κύπρο πάντως τα πράγματα αποκτούν πρόσθετο δείκτη δυσκολίας. Για να μπορέσει να ελιχθεί και να διασφαλίσει τα Εθνικά και Οικονομικά της συμφέροντα χρειάζεται μιαν αξιόπιστη ηγεσία η οποία θα μπορέσει να αξιοποιήσει τα εμπλεκόμενα συμφέροντα. Αν κρίνουμε από τους μέχρι τώρα χειρισμούς της ηγεσίας μας το φυσικό αέριο αντιμετωπίζεται επιπόλαια.  

Παραπομπές:

1. Fact Sheet 2010 -- 3014 (http://pubs.usgs.gov/fs/2010/3014/)
2. http://www.nobleenergyinc.com/fw/main/Israel-128.html
3. http://www.nobleenergyinc.com/_filelib/FileCabinet/PDFs/Presentations/2011_08_Office_Meetings.pdf
4. http://www.egas.com.eg/Egyptian_Natural_Gas/Introduction.aspx
5. Library of Congress: http://www.loc.gov/rr/business/BERA/issue5/trends.html
6. http://www.gazprom.com/press/miller-journal/370038/
7. Το έργο Nabucco (συντόμευση του ονόματος του βασιλιά Ναβουχοδονόσορα) του Verdi είναι ένα έργο τόσο μουσικό όσο και πολιτικό: αφορά την ιστορία της σκλαβιάς των Εβραίων στη Βαβυλώνα, και η περίφημη άρια «Va pensiero» τραγουδιέται από τους καταπιεσμένους σκλάβους. Στην Ιταλία, το τραγούδι αυτό είναι το σύμβολο της αναζήτησης της ελευθερίας του λαού, ο οποίος στα 1840 –όταν και γράφτηκε η όπερα– ήταν καταπιεσμένος από την αυτοκρατορία των Αψβούργων, και πάλευε μέχρι τη δημιουργία της ενωμένης Ιταλίας. Το Κονσόρτσιουμ που έδωσε την ονομασία Nabucco στον αγωγό ήθελε με αυτό τον τρόπο να στείλει το μήνυμα ότι στόχος είναι η απεξάρτηση της Ευρώπης από το μονοπώλιο της Ρωσίας στην παροχή φυσικού αερίου.
8. Moscow Time: «The Nabucco consortium holds talks in Vienna», Aug. 22, 2011
9. http://blogs.euobserver.com/petersen/2011/08/23/building-nabucco-without-nabucco/