Η ηλεκτρική προεδρική καρέκλα

Μπορούν τα υφιστάμενα κόμματα και πολιτικές παρατάξεις να οδηγήσουν την Κύπρο έξω από την κρίση; Το τρέχον πολιτικό προσωπικό της χώρας μας ανά πάσα στιγμή δείχνει έτοιμο να δώσει καταφατική  απάντηση. Αναλόγως της ιδεολογικής απόκλισης του κάθε πολιτικού σχηματισμού η απάντηση είναι έτοιμη και διατυπώνεται με περισσή αυτοπεποίθηση. Δυστυχώς η ζωή διαψεύδει τους πολιτικούς και γεμίζει απόγνωση τους απλούς ψηφοφόρους. Με αποτέλεσμα σε κάθε εκλογική αναμέτρηση να λιγοστεύουν και τα κόμματα να φθίνουν. Ο σκεπτικισμός υπό ανωνύμου του γράφοντος είναι εύλογα αποτυπωμένος στον τοίχο: «Αν οι εκλογές άλλαζαν τον κόσμο θα ήταν παράνομες».

Η θέση αυτή βεβαίως, όσα ψήγματα αληθείας κι αν έχει, δεν οδηγεί πουθενά υπό την έννοια ότι αν καταλυθεί το δημοκρατικό σύστημα οι εναλλακτικές λύσεις που δοκιμάστηκαν, ιστορικά δεν έχουν δικαιωθεί. Είμαστε λοιπόν υποχρεωμένοι να επιμένουμε στα κόμματα, όσο κι αν αυτά μας απογοητεύουν, υποδεικνύοντας την ανάγκη βελτίωσής τους. Αυτό ισχύει και για έναν πρόσθετο λόγο. Από τις συνεργασίες των κομμάτων προκύπτει η προεδρία της Δημοκρατίας, με το ύπατο αξίωμα της Κυπριακής Δημοκρατίας για ιστορικούς λόγους να είναι εξαιρετικά σημαντικό για την πορεία της χώρας.

Μια σύγκριση

Τι μας έχει αποδείξει η πολιτική ιστορία της Κύπρου τα τελευταία 25 τουλάχιστον χρόνια; Στο διάστημα αυτό είχαμε  τις προεδρίες  Βασιλείου, Κληρίδη, Παπαδόπουλου, Χριστόφια και σήμερα Αναστασιάδη. Τι σχέση έχουν οι προεδρίες αυτές μεταξύ τους; Θα μπορούσαν να ταξινομηθούν με βάση κάποια κριτήρια και να αξιολογηθούν με βάση τις επιδόσεις τους; Ο περιορισμένος χώρος της στήλης δεν προσφέρεται για τέτοιου είδους αναλύσεις, εμπειρικά όμως ομιλούντες, η εντύπωση που αποκόμισα ρωτώντας έναν  ΑΚΕλιστή είναι ότι η διακυβέρνηση Βασιλείου ήταν καλύτερη από την κυβέρνηση Χριστόφια. Παρά το γεγονός ότι μόνο τρεις μήνες έχει στην εξουσία, και ο συναγερμικός στον οποίο έθεσα το ίδιο ερώτημα δεν είχε δυσκολία να απαντήσει ότι η διακυβέρνηση Κληρίδη ήταν καλύτερη από αυτήν του Νίκου Αναστασιάδη.

Η εντύπωση που έχουν οι δύο πιο πάνω ψηφοφόροι εκ πρώτης όψεως φαίνεται ορθή. Τόσο η διακυβέρνηση Βασιλείου όσο και η διακυβέρνηση Κληρίδη, συναινούσης της δημιουργικής λήθης, κύλησαν ομαλά, αφού η Κύπρος βρισκόταν σε πορεία ανάπτυξης. Όλοι μιλούσαν τότε για «κυπριακό θαύμα», όρος βέβαια που έλκει την καταγωγή του από τη διακυβέρνηση Σπύρου Κυπριανού. Το κυρίαρχο θέμα και στις δύο διακυβερνήσεις ήταν το Κυπριακό, το οποίο οι πολιτικές ηγεσίες συζητούσαν νυχθημερόν, αλλά στην πραγματικότητα κι αυτό δεν μπορούσε να προχωρήσει λόγω της αδιαλλαξίας της Τουρκίας. Την ίδια στιγμή τα κόμματα σε μια ευημερούσα πολιτεία, την οποία έβαλε στις ράγες μια επιχειρηματική ελίτ, ασχολούνταν με διορισμούς, ρουσφέτια, αύξηση της κομματικής τους πελατείας, χωρίς να λείπουν και τα τυχερά από τη μοιρασιά των μιζών που προέκυπταν από τις συνεχείς αγορές οπλικών συστημάτων για τις ανάγκες του ενιαίου αμυντικού δόγματος σε συνεργασία με συνέλληνες μιζαδόρους εξ Αθηνών.

Το κρίσιμο 2004

Η ένταξή μας στην ΕΕ το 2004 δεν κατάφερε να μας απαλλάξει από την πολιτική νιρβάνα δεκαετιών, παρά την απαιτητική εναρμόνισή μας με το κοινοτικό κεκτημένο. Η διακυβέρνηση Τάσσου Παπαδόπουλου κινήθηκε μεν στους παλαιούς ρυθμούς, αλλά πρόλαβε να ολοκληρώσει τη θητεία της χωρίς ιδιαίτερους κραδασμούς, κερδίζοντας μάλιστα και τις εντυπώσεις γιατί μας έβαλε στο ευρώ. Ταυτόχρονα η μη λύση του Κυπριακού τότε δεν διατάραξε το οριακά βιώσιμο πολιτικό οικονομικό μοντέλο της χώρας. Απεναντίας το 2008 στην Κύπρο, με βάση το ευρωβαρόμετρο, νιώθαμε ολοκληρωμένοι και ακόμα ο πιο ευτυχισμένος λαός της Ευρώπης. Ωστόσο τα πρώτα προβληματικά δείγματα είχαν διαφανεί από την πενταετία αυτή, όπως αποκάλυψε πρόσφατα ο υπουργός Οικονομικών της κυβέρνησης Παπαδόπουλου Μιχάλης Σαρρής, μιλώντας ενώπιον της ερευνητικής επιτροπής. 

Ο δείκτης πολυπλοκότητας

Γιατί απέτυχε παταγωδώς η κυβέρνηση Χριστόφια οδηγώντας την Κύπρο στην πτώχευση; Γιατί προσελκύει κυρίως μεμψιμοιρίες αντί επαίνων μέχρι στιγμής η διακυβέρνηση Αναστασιάδη; Η απάντηση δεν θα είναι καθόλου δίκαιη εάν υποστηρίξουμε ότι οι κύριοι Χριστόφιας και Αναστασιάδης είναι κατώτεροι των κυρίων Βασιλείου, Κληρίδη και Τάσσου Παπαδόπουλου. Μια πιο δίκαιη απάντηση είναι ότι συναινούσης της οικονομικής κρίσης και μιας πιο απαιτητικής διακυβέρνησης που επιβάλλουν τα σύνθετα θέματα  εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το πεπαλαιωμένο πολιτικό οικονομικό μας σύστημα απέτυχε να ανταποκριθεί στην πολυπλοκότητα των προβλημάτων που κλήθηκε να αντιμετωπίσει.

Ας δούμε τα πράγματα λίγο πιο αναλυτικά:

• Το επιχειρηματικό μας μοντέλο απέτυχε κατά τους ειδικούς, διότι οι επενδύσεις μας δεν είχαν διάχυση σε αρκετούς τομείς. Μείναμε στον τουρισμό και στον χρηματοπιστωτικό τομέα, αποφεύγοντας να διεισδύσουμε στους τομείς της έρευνας, της τεχνολογίας και της καινοτομίας. Ειδικότερα στον τραπεζικό τομέα μια παραδοσιακή οικογενειοκρατούμενη παρέα επένδυσε τα χρήματα των Κυπρίων και των ξένων καταθετών σε έωλα έργα μετατρέποντας την κυπριακή οικονομία σε φούσκα. Την ίδια στιγμή η ίδια παρέα λόγω αρίθμητου, πλην πρόσκαιρου, πλούτου υπέταξε τις πολιτικές ηγεσίες στην Κύπρο μετατρέποντάς τις σε πιόνια.
• Τα κόμματα, παρά την ένταξή τους στους μεγάλους ιδεολογικούς σχηματισμούς στην Ευρώπη, παρέμειναν παραδοσιακά και αρχηγικά και κυρίως πελατειακά. Αντί να στελεχώνονται με νέους επιστήμονες και τεχνοκράτες για να ανταποκριθούν στην πολυπλοκότητα των καιρών, επέλεγαν τα στελέχη τους με την πελατειακή λογική ότι ο καλύτερος πολιτικός είναι αυτός που πάει σε περισσότερους γάμους τα Σαββατοκύριακα και μπορεί να βολεύει λόγω προσβάσεων στην ΕΕΥ και την ΕΔΥ περισσότερους κομματικούς πελάτες στο Δημόσιο. Έτσι σταδιακά οπαδοί των κομμάτων έμειναν οι κομματικοί πελάτες, οι οποίοι επέβαλλαν τους  ηγέτες που είχαν τα μέσα να τους ικανοποιήσουν. Τα τραγικά αποτελέσματα της ανεπάρκειας των κομματικών μηχανισμών τα είδαμε πρόσφατα στη Βουλή: Όταν οι βουλευτές ψήφιζαν χωρίς να γνωρίζουν τι ψήφιζαν. Όταν ρωτούσαν εκ των υστέρων τι είναι ο ΕLA, ο ESM και τα  Spreads. Όταν αντί προτάσεων έψαχναν σωτήρες στο πρόσωπο του «ξανθού γένους», όταν έτρεχαν από πίσω τον Αρχιεπίσκοπο να βρει επενδύσεις για τη χώρα μέσω… άλλων αρχιερέων.
• Από αυτούς τους ηγέτες κάποιοι πρέπει να επιλεγούν στη θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας, κάποιοι να γίνουν υπουργοί και κάποιοι να πλαισιώσουν τα επιτελεία της προεδρίας. Στη δεκαετία του 1990, με την οικονομία στον αυτόματο πιλότο, αφού με τον πάτο που πιάσαμε μετά την εισβολή μόνο πάνω θα μπορούσε να πάει (οικοδόμηση συνοικισμών, ξενοδοχειακών μονάδων, ανάπτυξη τουρισμού, «επωφελείς» τραγωδίες στον Λίβανο και στη Σερβία, κάθοδος Ρώσων) οι Κύπριοι Πρόεδροι και τα επιτελεία τους μάλλον αντιμετωπίζονταν ως Μεσσίες. Δεν υπήρχαν λανθασμένες αποφάσεις; Σαφέστατα υπήρχαν. Ο δημόσιος προϋπολογισμός μεγάλωνε μέσα από συνεχείς προσλήψεις και αυξήσεις μισθών, μέσα από σπάταλα έργα, μέσα από εξωφρενικούς αμυντικούς εξοπλισμούς. Αλλά όταν έχεις μια οικονομία που τρέχει με 4 και 6% ανάπτυξη, αυτά δεν φαίνονται έγκαιρα. Την ίδια στιγμή στα κόμματα υπερίσχυσε ο λαϊκισμός με την προώθηση ενός αχαλίνωτου ευδαιμονισμού που προσαρμόστηκε και στον πατριωτισμό κάποιων υπό μορφή συνθημάτων του τύπου «κάθε σπίτι και κάστρο», που σταδιακά έγινε «κάθε έπαυλη και κάστρο» και «κάθε μερσεντές και θωρακισμένο». Εν ολίγοις ο θεσμός του Προέδρου μέχρι το 2008 στην Κύπρο παρέμενε σχεδόν αλώβητος.

Χριστόφιας

Όλα αυτά μέχρι  τη θητεία Χριστόφια, την οποία  η τραγική συγκυρία της κρίσης κατέλαβε εξ απίνης. Πολιτικά ρακένδυτη, ιδεολογικά αποπροσανατολισμένη, τεχνοκρατικά και επιστημονικά υποστελεχωμένη. Το Μαρί, στο οποίο κολλήσαμε όλοι εκείνο το φοβερό καλοκαίρι, με βάση την πιο πάνω περιγραφή θα μπορούσε να συμβεί σε όλους τους Προέδρους. Ήταν ένα θέμα αναλογικά μικρής πολυπλοκότητας το οποίο η κυβέρνηση Χριστόφια απέτυχε να λύσει. Πώς μπορούσαν στη συνέχεια οι παραδοσιακοί συντεχνιακοί του κόμματος και τα καλά παιδιά της ΕΔΟΝ να αντιληφθούν το βάθος και το εύρος των προβλημάτων που είχε να αντιμετωπίσει η Κύπρος; Ήταν πολύ πιο εύκολο να καταφύγουν στη μη λήψη δύσκολων αποφάσεων και κυρίως σε συνωμοσιολογίες του τύπου «θέλουν να μας καταστρέψουν οικονομικά για να μας επιβάλουν λύση στο Κυπριακό», θέση στην οποία προσχώρησε σταδιακά ολόκληρη η κυπριακή κοινωνία.  

Ποιο ήταν το μεγαλύτερο επίτευγμα της διακυβέρνησης Χριστόφια; Το ότι λόγω κρίσης κατάφερε να απομυθοποιήσει το αξίωμα του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, αποκαλύπτοντας παράπλευρα και την ανεπάρκεια του πολιτικού  συστήματος της χώρας, κάτι που αφήνει τον Αναστασιάδη χωρίς πλέον καμιά ασπίδα προστασίας. Επί της προεδρίας του εξαντλήθηκαν  ολοκληρωτικά τα περιθώρια ανοχής του κυπριακού λαού προς τους πολιτικούς. Οι πολιτικοί πλέον για τον μέσο Κύπριο δεν διαφέρουν από τους υδραυλικούς. Αν δεν κάνουν καλά τη δουλειά τους πρέπει να φεύγουν.

Ο προεδρικός θώκος

Η καρέκλα της κυπριακής προεδρίας, όπως αποδείχθηκε πλέον τα τελευταία 5 χρόνια, είναι ηλεκτρική. Δεν προσφέρεται για ξάπλες, ούτε για την γλουτιαία χώρα δήθεν χαρισματικών προσωπικοτήτων. Η Κύπρος παρότι μικρή έχει τεράστια προβλήματα τα οποία είναι ευρωπαϊκά και παγκόσμια και πλέον καλείται να κινείται σε πολιτικές θάλασσες με επικίνδυνους υφάλους και σε τρικυμίες πολλών Μποφόρ. Ακόμα και σε χώρες οι οποίες χαρακτηρίζονται υπερδυνάμεις η προεδρία στελεχώνεται με το καλύτερο δυνατό πλήρωμα για να μπορέσει να ανταποκριθεί στους δύσκολους καιρούς που ζούμε. Η κυπριακή προεδρία πρέπει εν ολίγοις να ανταποκριθεί στην πολυπλοκότητα της εποχής. Όποιος θεωρεί ότι είναι χαρισματικός και ότι με ένα νεύμα του εφευρίσκονται λύσεις, μάλλον είναι άτομο με χαμηλή νοημοσύνη.

Δεν μπορεί πλέον ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας να στηρίζεται σε συνεργάτες υφιστάμενούς του. Πρέπει να είναι πρώτος μεταξύ ίσων. Πρέπει να ακούει και να μαθαίνει και ακόμα να δέχεται κριτική  από επιστήμονες οι οποίοι ξέρουν περισσότερα από αυτόν. Πρέπει να καλεί δίπλα του ανθρώπους που είναι καλύτεροι από τον ίδιο σε τομείς που δεν γνωρίζει, αφού δεν  είναι παντογνώστης για να γνωρίζει.

Η σημερινή κυβέρνηση Αναστασιάδη είναι αλήθεια ότι ξεκίνησε έχοντας στο προεκλογικό της πρόγραμμα πολλές τέτοιες ιδέες. Πριν προλάβει να τις υλοποιήσει, μας πρόλαβαν τα δύο Γιούρογκρουπ τα οποία απογοήτευσαν και αποσυντόνισαν τον Πρόεδρο, ο οποίος αναγκαστικά προσέγγισε αυτή την τεράστια πρόκληση με τη λογική «ο φίλος τον φίλον ού λείπει». Προηγήθηκε επίσης η σύνθεση ενός Υπουργικού Συμβουλίου η οποία έγινε με τις παλιές κομματικές συνταγές. Ποτέ δεν είναι όμως αργά για αλλαγή πλεύσης και αυτό για δύο επιπρόσθετους λόγους. Πρώτον τα προβλήματα της χώρας μεγαλώνουν. Δεύτερον η ανοχή των πολιτών έχει στερέψει.