Η ειδική απεσταλμένη του γ.γ. του ΟΗΕ, Τζέιν Χολ Λουτ, επανέρχεται τέλος Αυγούστου ή αρχές Σεπτεμβρίου στην Κύπρο. Η ίδια, όπως μεταδίδεται από την έδρα των Ηνωμένων Εθνών, δεν εγκαταλείπει την προσπάθεια, παρά την αποτυχημένη διάσκεψη στη Γενεύη την άνοιξη, αφού πιστεύει ότι δεν εξέλιπε η ελπίδα μιας σοβαρής σύγκλισης που θα οδηγήσει περί το τέλος Σεπτεμβρίου σε μια τριμερή συνάντηση Γκουτέρες – Αναστασιάδη και Τατάρ στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών.
Η συνάντηση δεν αποκλείεται να γίνει και εξαμερής αν σε αυτήν παραστούν και οι τρεις εγγυήτριες δυνάμεις. Αυτό προϋποθέτει ωστόσο ότι στο επερχόμενο ταξίδι της κ. Λουτ θα υπάρξει κάποια πρόοδος.
Η τελευταία επίσκεψη της κ. Λουτ στην Κύπρο πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο. Ακολούθησαν οι χωριστές διμερείς συναντήσεις του γ.γ. του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, στις Βρυξέλλες με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Νίκο Αναστασιάδη και τον Τ/Κ ηγέτη Ερσίν Τατάρ. Όπως μεταδίδει το ΚΥΠΕ, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Νίκος Αναστασιάδης θα βρίσκεται στη Νέα Υόρκη τον Σεπτέμβριο για να συμμετάσχει στις εργασίες της 76ης Συνόδου της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, οπόταν και θα έχει, στο περιθώριο της Συνέλευσης, συνάντηση με τον Αντόνιο Γκουτέρες. Οι εργασίες της εβδομάδας Υψηλού Επιπέδου της Γενικής Συνέλευσης θα διεξαχθούν στην έδρα του διεθνούς οργανισμού από τις 21 μέχρι τις 27 Σεπτεμβρίου
Η πιθανότητα
Σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, για να υπάρξει κάποια πιθανότητα επανεκκίνησης ενός διαλόγου στο Κυπριακού, ίσως πρέπει να εξετασθεί περαιτέρω η λεγόμενη βρετανική φόρμουλα, η οποία επιχειρεί να συγκεράσει την απόσταση μεταξύ των δύο πλευρών, όπως αυτή αποκρυσταλλώθηκε στη Γενεύη. Ποια είναι σήμερα η διαφορά;
Από τη μια η ε/κ πλευρά ζήτησε την επανάληψη των συνομιλιών με βάση το πλαίσιο Γκουτέρες και απ’ εκεί που έμειναν οι διαπραγματεύσεις στο Κραν Μοντανά τον Ιούλιο του 2017, με στόχο την επίτευξη μιας λύσης Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας. Στην πραγματικότητα, η θέση αυτή της ε/κ πλευράς δεν θεωρείται αξιόπιστη λόγω της επαμφοτερίζουσας στάσης του Προέδρου Αναστασιάδη στο Κυπριακό μετά το Κραν Μοντανά. Ο κ. Πρόεδρος στο Κραν Μοντανά δεν κατέθεσε καθαρή πρόταση σε σχέση με την πολιτική ισότητα, στη συνέχεια δε πειρματίστηκε ακόμα και με τη λύση δύο κρατών. Η τ/κ πλευρά στη Γενεύη, εκμεταλλευόμενη αυτές τις παλινωδίες, κατέθεσε έγγραφο, το οποίο καλεί το γενικό γραμματέα Αντόνιο Γκουτέρες να υιοθετήσει μέσω του ΣΑ ψήφισμα το οποίο να διασφαλίζει την ίση διεθνή προσωπικότητα και την κυριαρχική ισότητα των δύο πλευρών. Αυτό το ψήφισμα, ανέφερε, θα αποτελέσει τη νέα βάση για την εγκαθίδρυση μιας σχέσης συνεργασίας μεταξύ των δύο υφισταμένων κρατών στην Κύπρο. Η τ/κ θέση, σύμφωνα με τους ίδιους διπλωμάτες, βρίσκεται εκτός πλαισίου, δεν έγινε και ούτε πρόκειται να γίνει δεκτή από τη διεθνή κοινότητα. Δεν υπαρχει διάθεση να αναγνωρισθούν δύο κράτη στην Κύπρο, ούτε καν να υπάρξει εκ των προτέρων αναγνώριση της κυριαρχικής ισότητας των Τουρκοκυπρίων για να ξεκινήσουν συνομιλίες.
Αυτό που είναι δυνατόν να συζητηθεί, είναι το αίτημα των Τουρκοκυπρίων για κυριαρχική ισότητα, που δεν είναι καινούριο. Προϋπόθεση ωστόσο είναι να τεθεί στο πλαίσιο της συζήτησης του πλαισίου Γκουτέρες σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα θέματα που ενδιαφέρουν και τους Ελληνοκυπρίους, όπως π.χ. το θέμα των εγγυήσεων και του εδαφικού.
Η βρετανική φόρμουλα
Η βρετανική φόρμουλα, η οποία διέρρευσε τον Φεβρουάριο του 2021, έχει στοιχεία τα οποία πιστεύεται ότι μπορούν να συγκεράσουν τις θέσεις των δύο πλευρών στην Κύπρο μέσα από νέες διατυπώσεις. Σύμφωνα με την πρόταση των Βρετανών:
- Στην Κύπρο υπάρχουν από το 1960 δύο κοινότητες, οι οποίες σήμερα ως κοινοτικά κυρίαρχα κρατίδια (Community States) θα ιδρύσουν την Κυπριακή Ομοσπονδιακή Δημοκρατία, με τον ίδιο τρόπο που ιδρύθηκε και η Κυπριακή Δημοκρατία το 1960, δηλαδή από τις δύο κοινότητες. Το ομόσπονδο κράτος δεν θα χρειαστεί να υποβάλει ξανά αίτηση για ένταξη στον ΟΗΕ ή την ΕΕ.
- Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση θα έχει αρμοδιότητα σε κάποιους τομείς (οι οποίοι θα οριστούν), όπως π.χ. η εξωτερική πολιτική, η οικονομία, η ασφάλεια και η ιθαγένεια. Θα υπάρχει ένα Υπουργικό Συμβούλιο με 9 υπουργούς (6 Ε/Κ και 3 Τ/Κ) και δύο συμπρόεδροι με ισότιμο καθεστώς. Ίσως και κάποιος διακοσμητικός πρόεδρος. Σε ό,τι αφορά τον διορισμό των μελών του Υπουργικού, προτείνεται να μελετηθούν το ομοσπονδιακό σύστημα του Βελγίου (η κάθε κοινότητα Βαλόνοι και Φλαμανδοί διορίζουν τους υπουργούς τους), αλλά και της Βορείου Ιρλανδίας (το Υπουργικό Συμβούλιο της οποίας διορίζεται με βάση τα ποσοστά που καταλαμβάνουν τα κόμματα στις βουλευτικές). Εν τοιαύτη περιπτώσει, το πρόγραμμα διακυβέρνησης θα ανακοινώνεται μετά τη σύσταση της κυβέρνησης.
Η νομοθετική εξουσία σε ομοσπονδιακό επίπεδο θα αποτελείται από ένα μόνο σώμα 36 ατόμων. Οι 24 θα είναι Ε/Κ και οι 12 Τ/Κ. Θα υπάρχουν ασφαλιστικές δικλίδες για τη μειοψηφία. - Επί του εδαφικού θα ισχύσουν οι χάρτες που κατέθεσαν οι δύο πλευρές στη Γενεύη το 2017.
- Θα καταργηθούν οι εγγυήσεις του 1960 και θα συζητηθεί η παρουσία ενός ελληνικού και ενός τουρκικού αγήματος στην Κύπρο για χρονικό διάστημα που θα αποφασισθεί.
Τι προσπαθεί να συγκεράσει η πρόταση των Βρετανών; Πρώτον, να ικανοποιήσει τη θέση των Τουρκοκυπρίων ότι είναι συνιδρυτές ενός νέου ομόσπονδου κράτους και ενδεχομένως ότι στο μέλλον εάν υπάρξουν προβλήματα έχουν νόμιμο δικαίωμα απόσχισης. Την ίδια στιγμή ωστόσο διατηρείται η εποικοδομητική ασάφεια, ώστε οι Ε/Κ να μπορούν να μιλούν για μετεξέλιξη, αφού η Κύπρος δεν χρειάζεται να υποβάλει ξανά αίτηση στον ΟΗΕ και την ΕΕ. Δεύτερον, προσεγγίζουν τη θέση του Προέδρου Αναστασιάδη για αποκεντρωμένη ομοσπονδία. Τρίτον, υιοθετούν στα υπόλοιπα σημεία το πλαίσιο του Αντόνιο Γκουτέρες, όπως υποβλήθηκε στο Κραν Μοντανά το 2017.
Πιέσεις
Αν η πιο πάνω διατύπωση γινόταν αποδεκτή από την ελληνοκυπριακή πλευρά, οι πιέσεις επί της τουρκικής και τουρκοκυπριακής πλευράς ίσως αυξάνονταν σημαντικά, σύμφωνα με διπλωματικούς κύκλους. Οι οποίοι αναφέρουν χαρακτηριστικά ότι «δεν μπορεί να γίνει αλά κάρτ προκαταβολική αναγνώριση της κυριαρχικής ισότητας των Τ/Κ πριν συμφωνηθούν όλα, όπως προνοεί η διαδικασία στο Κυπριακό. Ότι, δηλαδή, τίποτα δεν θεωρείται συμφωνημένο αν δεν συμφωνηθούν όλα».
Το θέμα της κυριαρχικής ισότητας, ακόμα και όπως την ερμηνεύουν οι Τ/Κ, σε περίπτωση που θα υπάρξει μια λύση Αποκεντρωμένης Διζωνικής Ομοσπονδίας εντός της ΕΕ, δεν θα πρέπει να αποτελεί πλέον κυρίαρχο θέμα, σύμφωνα με διπλωματική πηγή. Αν η Κύπρος γίνει στο σύνολό της και λειτουργικά μέλος της ΕΕ, οποιαδήποτε απόπειρα απόσχισης ενός από τα δύο συνιστώντα κρατίδιά της θα αποτελεί ευρωπαϊκό πρόβλημα, όπως υπήρξε και στο αντίστοιχο πρόβλημα της Καταλονίας με την Ισπανία. Η θέση της Ευρώπης τότε υπήρξε σαφής: Όποιος αποχωρεί, φεύγει και από την ΕΕ. Αυτό θα προβληματίσει σίγουρα τους αποσχιστές, όπως προβλημάτισε και τους Καταλανούς. Από την άλλη, αν κάποιοι, είτε Ε/Κ είτε Τ/Κ επιθυμούν η κατάληξη στην Κύπρο να είναι η λύση δύο κρατών, η μόνη διέξοδος για να επιτευχθεί αυτό ειρηνικά και χωρίς συντήρηση του προβλήματος για άλλα 50 χρόνια είναι μέσω της λύσης Ομοσπονδίας εντός της ΕΕ. Η οποία, σε περίπτωση ανυπέρβλητων προβλημάτων, θα πάρει βελούδινο διαζύγιο. Ακόμα βέβαια και στην περίπτωση που δεν υπάρξει διάθεση απόσχισης και η Κυπριακή Ομοσπονδία εντός της ΕΕ αποδειχθεί δυσλειτουργική, όπως συμβαίνει π.χ. στο Βέλγιο μεταξύ Βαλόνων και Φλαμανδών, η κατάσταση θα είναι και πάλιν καλύτερη από το σημερινό status quo, το οποίο εγκυμονεί την πιθανότητα σύρραξης λόγω της απρόβλεπτης στάσης της Τουρκίας.
Με λίγα λόγια, η καλύτερη λύση στο Κυπριακό σήμερα είναι μέσω μιας λύσης αποκεντρωμένης ομοσπονδίας, Ε/Κ και Τ/Κ να επιχειρήσουν εντός της ΕΕ, για πρώτη φορά σοβαρά, να συνυπάρξουν. Αν αυτό δεν καταστεί δυνατό, τότε να έχουν δικαίωμα να αποχωρήσουν, με μία βέβαια σαφή προϋπόθεση: Αυτός που φεύγει, δεν επηρεάζει το καθεστώς αυτού που μένει στην ΕΕ.
Η Λουτ
Τα Ηνωμένα Έθνη διά της κ. Λουτ θα επιχειρήσουν επί των πιο πάνω λογικών να συγκεράσουν απόψεις σε μια προσπάθεια να επαναρχίσει διάλογος: Αποκλείοντας τα όσα περί δύο κρατών λέει ο Ερσίν Τατάρ και εισάγοντας στη συζήτηση της ίδρυσης ενός ομοσπονδιακού κράτους, το κεφάλαιο της κυριαρχικής ισότητας δύο ιδρυτικών κρατιδίων. Αυτό τα Ηνωμένα Έθνη θεωρούν ότι βρίσκεται εντός του πλαισίου των ψηφισμάτων του ΟΗΕ και της εντολής του Αντόνιο Γκουτέρες. Την ίδια στιγμή, επαναφέροντας στο τραπέζι το σύνολο του πακέτου Γκουτέρες, ειδικότερα στα θέματα που απασχολούν τους Ε/Κ.
Η προσπάθεια πάντως σύμφωνα με διπλωματική πηγή δεν είναι καθόλου εύκολη, αν όχι και αδύνατη στη συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Κατ’ αρχάς, όπως σημειώνει στην τελευταία του έκθεση ο Αντόνιο Γκουτέρες η ρητορική και οι κινήσεις των δύο πλευρών στην Κύπρο δεν δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για διάλογο. Την ίδια στιγμή, η Τουρκία ασχολείται με σοβαρότερα, κατά την εκτίμησή της θέματα, που έχουν να κάνουν με την ευρύτερη περιοχή και τον γεωπολιτικό ρόλο που θέλει να της αποδοθεί.
Το θέμα της λειτουργικότητας
Πάντοτε βέβαια θα υπάρχει στο τραπέζι το θέμα της λειτουργικότητας μιας ομοσπονδίας, το οποίο εγείρει με έντονο τρόπο ο Πρόεδρος Αναστασιάδης, η οποία έχει να κάνει με την τεράστια καχυποψία των δύο πλευρών. Που φτάνει στη διατύπωση ότι η κάθε πλευρά θα καταχράται δικαιώματα στις διαδικασίες για να επιβάλει τη θέλησή της.
Σαφέστατα, σε μια λύση θα χρειαστεί τεράστια καλή θέληση όλων των πλευρών, αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση υπάρχουν και τρεις ασφαλιστικές δικλίδες.
- Πρώτον, η αποκεντρωμένη ομοσπονδία από τη φύση της δίνει τεράστια ευελιξία στα δύο κρατίδια να λύνουν από μόνα τους τα του οίκου τους.
- Δεύτερον, η ένταξη στην ΕΕ σε ποσοστό πάνω από 80% επιβάλλει κοινές νομοθεσίες και ελέγχους στα δύο κρατίδια, και κυρίως τα θέματα της οικονομίας και της ιθαγένειας
- Τρίτον, η θέσπιση και λειτουργία ενός αντικειμενικού μηχανισμού επίλυσης διαφορών, θα μπορούσε να αντιμετωπίσει όποια άλλα προβλήματα προκύψουν.
