Κριση παιδείας και η αγάπη της Αντιγόνης

Η Κύπρος αντιμετωπίζει μια τεράστια κρίση τα τελευταία χρόνια. Κρίση οικονομική, κοινωνική, πολιτική. Μόνο που δεν είναι κυπριακής ιδιοκτησίας. Είναι κρίση πλανητική και είναι πρωτίστως κρίση παιδείας. Πρόκειται για μια κρίση που εν πολλοίς περνά απαρατήρητη, αφού τα βλέμματα όλων είναι στραμμένα στο σημαδιακό 2008 που σήμανε την κατάρρευση της Lehman Brothers. Ήταν Δευτέρα πρωί, στις 15 Σεπτεμβρίου 2008, όταν η ιστορική επενδυτική τράπεζα (είχε ιδρυθεί το 1850) κατέρρευσε κάτω από το βάρος ζημιών 60 δισ. δολαρίων, κυρίως από «τοξικά» προϊόντα. Τι σχέση μπορεί να έχουν τα τοξικά προϊόντα της εταιρείας αυτής με την πρόσφατη τρομοκρατική επίθεση στο Παρίσι ή ακόμα με τη θρασεία επίθεση νεαρών Ελληνοκυπρίων εναντίον ανυποψίαστων Τουρκοκυπρίων στη Λευκωσία;

Το σύμβολο

Η Lehman Brothers ήταν απλώς το καμπανάκι για να ξυπνήσουν οι αγορές και να αντιληφθούν ότι πήραν πλέον τον κατήφορο, λένε κάποιοι. Θα διαφωνήσω. Η Lehman Brothers ήταν το σύμβολο επιτυχίας μιας κοινωνίας που τον τελευταίο αιώνα κινήθηκε από απληστία για οικονομική επιτυχία, από αχαριστία σε σχέση με αυτά που μας προσφέρει ο πλανήτης στον οποίο ζούμε και με παντελή απερισκεψία για το πού οδηγούμαστε.

Ερχόμαστε αναγκαστικά στο χάσμα πνευματικού και υλικού κόσμου και στις τεράστιες αντιφάσεις που δημιουργεί, αργά μεν καταλυτικά δε, οδηγώντας προς τη ρήξη, όπως θα έλεγε και ο Μαρξ. Σε αυτόν τον πλανήτη, εκτός από αυτούς που παραμένουν στις χώρες τους, διακινούνται ετησίως μόνο 4 εκατ. φοιτητές από χώρα σε χώρα. Την ίδια στιγμή διακινούνται 50 εκατ. πρόσφυγες και μετανάστες. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, 232 εκατομμύρια άνθρωποι από 26 χώρες του Τρίτου Κόσμου πλήττονται από λειψυδρία και περίπου 2.000 παιδιά ηλικίας κάτω των πέντε ετών πεθαίνουν κάθε μέρα σε παγκόσμιο επίπεδο λόγω απαράδεκτης υγιεινής του νερού. Το πρόβλημα θα μπορούσε να λυθεί εν μιά νυκτί. Το 2008 οι 20 πλουσιότεροι άνθρωποι του πλανήτη από την πτώση των χρηματιστηρίων έχασαν 182 δισ. δολάρια. Οι δε αντιφάσεις συνεχίζονται: Παρά την κρίση, σύμφωνα με το Forbes, αυξήθηκε ο αριθμός των δισεκατομμυριούχων του πλανήτη αλλά και των περιουσιών τους, με τον συνολικό αριθμό για το 2015 να φτάνει τα 1.826 άτομα, ενώ 290 ονόματα εμφανίζονται για πρώτη χρονιά στη λίστα. Η συνολική καθαρή αξία τους αγγίζει πλέον τα 7,05 τρισ. δολάρια (σε σχέση με 6,4 τρισ. πέρσι).

Γιατί;

Γιατί φτάσαμε ώς εδώ; Η απάντηση δεν είναι εύκολη γιατί κυρίως στον κόσμο που ζούμε δεν μπορεί εύκολα να κατανοηθεί. Τα τρία τέταρτα του πλανήτη δικαιολογημένα δεν έχουν τη δυνατότητα κατανόησης γιατί στερούνται στοιχειώδους παιδείας. Πώς αλλιώς; Αυτό που προέχει είναι ένα κομμάτι ψωμί και ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι τους, με αποτέλεσμα να ανέχονται ακόμα και έναν τρελό δικτάτορα εάν μπορεί να τους το εξασφαλίσει. Το άλλο τέταρτο εθελοτυφλεί έχοντας εκτρέψει την παιδεία σε πρακτική εκπαίδευση, εγκαταλείποντας με απερισκεψία γνώσεις που είναι απαραίτητες για την επιβίωση της ίδιας της δημοκρατίας. «Αν υπερισχύσει αυτή η τάση», λέει η Αμερικανίδα φιλόσοφος Martha Nussbaum, «πολλές χώρες σε ολόκληρο τον κόσμο σύντομα θα παράγουν γενιές χρήσιμων μηχανών, υπάκουων και τεχνικά εξειδικευμένων, αντί για ολοκληρωμένους πολίτες, ικανούς να συλλογίζονται μόνοι τους, να αμφισβητούν τις παραδόσεις και να αντιλαμβάνονται την έννοια του κόπου και των επιτευγμάτων των άλλων».

Τι σημαίνει αυτό στην πράξη; Ότι σε πλανητικό επίπεδο ο μέσος όρος στη μόρφωση δεν ανεβαίνει πλέον αλλά κατεβαίνει. Το κεντρικό ζητούμενο στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία που ζούμε, είναι πολίτες με μια γενική και στέρεη μόρφωση για να μπορούν να συμπεριφέρονται υπεύθυνα. Καταφεύγω και πάλιν στη Martha Nussbaum: «Ωστόσο, για να γίνεις υπεύθυνος πολίτης, χρειάζεσαι κάτι άλλο: την ικανότητα να αξιολογείς τις ιστορικές αποδείξεις, τον χειρισμό των οικονομικών αρχών και την εξάσκηση του κριτικού σου πνεύματος. Να μπορείς να συγκρίνεις διαφορετικές απόψεις της κοινωνικής δικαιοσύνης, να μιλάς τουλάχιστον μία ξένη γλώσσα, να μπορείς να αξιολογείς την πολυπλοκότητα των μεγάλων θρησκειών του κόσμου. Το να κατέχεις μια σειρά γεγονότων χωρίς να μπορείς να τα κρίνεις είναι ελάχιστα προτιμότερο από την άγνοια. Το να έχεις όμως μια δομημένη σκέψη πάνω σε ένα ευρύ φάσμα πολιτισμών, ομάδων κι εθνών και στην ιστορία των αλληλεπιδράσεών τους, επιτρέπει στις δημοκρατίες να προσεγγίσουν με υπεύθυνο τρόπο τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σήμερα».

Τα παραδείγματα

Το ισλαμικό κράτος σήμερα, βυθισμένο στη θρησκοληψία, τον εθνικισμό και τον σκοταδισμό, εκπροσωπώντας τα τρία τέταρτα της ανθρωπότητας των φτωχών και εξαθλιωμένων υποκειμένων του νεοαποικισμού, μεταφέρει στη Δύση τον τρόμο που γεννά η απόγνωση των λούμπεν προλετάριων. Με τη Δύση ανοχύρωτη πλέον από αξίες, αλλά κυνηγό του βραχυπρόθεσμου κέρδους, να υψώνει κιγκλιδώματα και να στρέφεται σε ακροδεξιά κόμματα και ηγέτες που τους εγγυώνται εθνική καθαρότητα και συνέχιση της ευημερίας τους εις βάρος του Τρίτου Κόσμου.

Κάπου εδώ η παιδεία αποτυγχάνει πλήρως. Κανείς μας δεν μπορεί να ξεφύγει από την παγκόσμια αλληλεξάρτηση, έστω και υπό το καθεστώς της εκκωφαντικής ανισότητας που την διέπει. Επομένως, τα σχολεία και τα πανεπιστήμια όλου του κόσμου έχουν ένα τεράστιο και επείγον έργο: να καλλιεργήσουν στους φοιτητές την ικανότητα να θεωρούν τον εαυτό τους μέλος ενός ετερογενούς παγκόσμιου κράτους. Με ακρογωνιαίο λίθο όχι τις διχαστικές θρησκείες, τη χρησιμοθηρία ενός πτυχίου και το έωλο DNA μιας καταγωγής, αλλά με οδηγό την ανυπέρβλητη φράση της «Αντιγόνης» του Σοφοκλή : «Δεν γεννήθηκα για να μισώ, αλλά για ν’ αγαπώ».(στίχος 523).　 

Κάπου εδώ, με υπόκρουση το ποδοβολητό και το πετροβολητό των βαρβάρων μαθητών του, συνεθλίβη και το εκπαιδευτικό σύστημα της Κύπρου. Η «Αντιγόνη» διδάσκεται στα σχολεία μας, αλλά χάθηκε στη μετάφραση ενός ανόητου φιλολόγου που εκπαιδεύτηκε να τιμά τον εκάστοτε ισχυρό Κρέοντα και να λατρεύει ως ήρωα τον εκάστοτε αριβίστα Ετεοκλή, αφήνοντας άταφο τον Πολυνείκη.

Η κάθοδος των 5 και η Κύπρος

 

Τι να θέλουν πέντε υπουργοί Εξωτερικών πολύ σημαντικών χωρών στην Κύπρο τις επόμενες βδομάδες; Ο χορός των επισκέψεων ξεκινά την Τρίτη με τον Γερμανό ΥΠΕΞ Φρανκ Βάλτερ Σταϊνμάγερ (ο οποίος παραχωρεί σήμερα συνέντευξη στον «Π»), στις 19/11 έρχεται Βρετανός Φίλιπ Χάμοντ, στις 2 Δεκεμβρίου ο ΥΠΕΞ της Ρωσίας Σεργκέι Λαβρόφ, στις 3 Δεκεμβρίου ο ΥΠΕΞ των ΗΠΑ Τζον Κέρι και στις 20 Δεκεμβρίου ο ΥΠΕΞ της Κίνας Γουαγκ Γι.

Κατά κάποιους συμπολίτες μας, οι επισκέψεις αυτές είναι απολύτως φυσιολογικές. Μιας και η Κύπρος αποτελεί τον ομφαλό της Γης, οι εν λόγω υπουργοί έρχονται να συνομιλήσουν με τον μικρό πλανητάρχη Νίκο Αναστασιάδη τις γεωπολιτικές εξελίξεις στη διακεκαυμένη ζώνη της Μέσης Ανατολής.

Ίσως οι Κύπριοι αναλυτές αυτή τη φορά να μην πέφτουν και πολύ έξω. Το θέμα της Μέσης Ανατολής, σε συνδυασμό με τις τρεις τρομοκρατικές επιχειρήσεις των τελευταίων ημερών, είναι κάτι περισσότερο από καυτό. Το ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσον η Κύπρος σταδιακά θα γίνει μέρος του προβλήματος ή θα δώσει το σύνθημα σε όλους τους λαούς της περιοχής για έξοδο από την κόλαση.

　

Η σύγκλιση

Και οι πέντε υπουργοί που καταφθάνουν πάντως κατατείνουν σε ένα κυρίαρχο αφήγημα: Η Κύπρος μπροστά στη μεσανατολική Βαβέλ μπορεί να δώσει κοινή πολιτική γλώσσα, ώστε να συνεννοηθούν όλοι. Η Κύπρος αντιμετωπίζει μια ώριμη πλέον να λυθεί σύγκρουση και είναι σε θέση να παράσχει ένα πολιτειακό μοντέλο συνεργασίας ομάδων με διαφορετική γλώσσα, θρησκεία και καταγωγή.

Ιστορικά και κοινωνιολογικά ομιλούντες, η Μέση Ανατολή απέχει σχεδόν έναν αιώνα από τη Συνθήκη των Βερσαλλιών, η οποία καθόρισε τα σύνορα των νέων κρατών της Ευρώπης, παρά το τραγικό διάλειμμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Τα σύνορά της έχουν χαραχθεί από μια αποικιακού τύπου συμφωνία από τους Σάικς και Πικό, της μυστικής δηλαδή γαλλοβρετανικής συμφωνίας, για τον καταμερισμό των ζωνών επιρροής στη Μέση Ανατολή μετά τη διάλυση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.　

Πώς έγινε η μοιρασιά; Το 1916, διατέθηκε στη Βρετανία ο έλεγχος των περιοχών που περιλαμβάνουν την παράκτια λωρίδα ανάμεσα στη θάλασσα και τον Ιορδάνη ποταμό, την Ιορδανία, το νότιο Ιράκ, και μια μικρή περιοχή που της επέτρεπε πρόσβαση στη Μεσόγειο. Η Γαλλία πήρε τον έλεγχο της νοτιοανατολικής Τουρκίας, του βόρειου Ιράκ, της Συρίας και του Λιβάνου. Η Ρωσία προβλεπόταν να πάρει την Κωνσταντινούπολη, τα Τουρκικά Στενά και τα οθωμανικά αρμενικά βιλαέτια. Η Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 άλλαξε βέβαια σημαντικά τα αρχικά σχέδια.　

Στη Συμφωνία Σάικς Πικό αναφέρεται και η　Κύπρος. Έτσι το 1916, η Βρετανία δεσμεύτηκε να μην ξεκινήσει διαπραγματεύσεις για την εκχώρηση της Κύπρου (κάτι που έκανε το 1915, όταν πρότεινε την παραχώρησή της στην Ελλάδα με αντάλλαγμα την είσοδό της στον Α’ Παγκόσμιο) σε οποιαδήποτε τρίτη δύναμη χωρίς την προηγούμενη συγκατάθεση της γαλλικής κυβέρνησης, σε αντάλλαγμα των παραχωρήσεων που της δόθηκαν στη Μέση Ανατολή.　Συγκεκριμένα, η συμφωνία για την Κύπρο έγινε με αντάλλαγμα τη χρήση των στρατηγικών λιμανιών Χάιφα και　Άκρα, για την εξυπηρέτηση του διά θαλάσσης εμπορίου των Βρετανών στην Ανατολική Μεσόγειο, και τη διασφάλιση παροχής νερού από τους σημαντικούς ποταμούς Τίγρη και Ευφράτη που έλεγχε η γαλλική πλευρά.　

Το Παρίσι

Αν θέλουμε βέβαια να κατανοήσουμε την προχθεσινή έκρηξη στο Παρίσι, δεν αρκούν οι γαλλικές αμαρτίες των αρχών του 20ού αιώνα. Χρειάζεται να αντιληφθούμε την ιμπεριαλιστική συμπεριφορά της Δύσης στη δεκαετία του 1990 στο Ιράκ και το Ιράν, να αντιληφθούμε τους λόγους της Αραβικής Άνοιξης, να εισχωρήσουμε στα άδυτα της ρωσικής πολιτικής στην περιοχή και, βεβαίως, να κατανοήσουμε τα οικονομικά και κυρίως τεχνολογικά αδιέξοδα στα οποία μας έχει οδηγήσει η δεύτερη Βιομηχανική Επανάσταση, η οποία εξάρτησε όλες τις δυτικές οικονομίες από το πετρέλαιο και τα τεράστια συμφέροντα που κρύβονται πίσω τους. Αυτό βέβαια αποτελεί αντικείμενο μιας άλλης ανάλυσης.

Το πρότυπο

Αυτό που πρέπει να ειπωθεί είναι ότι η κάθοδος των πέντε υπουργών στη Λευκωσία, αν έχει στόχευση και αν θέλει να είναι παραγωγική, πέρα από μια γενική ενθάρρυνση, οφείλει να είναι και πρακτική. Για να μπορέσει η Κύπρος να αποτελέσει ένα μοντέλο και να δώσει διεξόδους σε όλους, πρέπει την επομένη της λύσης να νιώθει ασφαλής. Πρέπει να είναι οικονομικά βιώσιμη. Πρέπει να είναι ευρωπαϊκή. Πρέπει πάνω από όλα να είναι μια χώρα δημοκρατική, με το πολίτευμά της να λειτουργεί πάνω από θρησκείες, γλώσσες και φυλετική καταγωγή.

Αυτό πρακτικά τι σημαίνει; Ότι ο κ. Κέρι πρέπει να έλθει στην Κύπρο με προτάσεις για τα θέματα εγγυήσεων, αλλά και τη χρηματοδότηση της λύσης. Ο κ. Λαβρόφ οφείλει να μας διαβεβαιώσει ότι η Ρωσία ενδιαφέρεται να χρησιμοποιεί την Κύπρο ως οικονομική βάση και όχι ως γεωστρατηγική. Ο κ. Χάμοντ οφείλει να μας ξεκαθαρίσει ότι η Κύπρος δεν μπορεί να διαδραματίζει ρόλο στις ματσαράγκες της χώρας του έναντι άλλων γειτονικών λαών. Ο Γερμανός κ. Σταϊνμάγερ οφείλει να μας πει ότι η Ευρώπη είναι εδώ και είναι συνεπής, και -τέλος- ο Κινέζος υπουργός να συζητήσει πώς η Κύπρος μπορεί να εξυπηρετήσει την Κίνα στην περιοχή, όπως η Σιγκαπούρη στην Άπω Ανατολή. Ίσως ζητούμε πολλά. Ίσως υπερτιμούμε τις δυνατότητές μας και τη σημασία της γεωγραφικής μας θέσης. Ίσως, πρώτα και κύρια, δεν διαθέτουμε την πολιτική ωριμότητα να ονειρευτούμε το μέλλον της χώρας μας.

Ο Χούλιγκαν που βρίσκεται μέσα μας

Πίσω από τη συμπεριφορά ενός χούλιγκαν κρύβεται ένας μικρόκοσμος, μια κουλτούρα, που δυστυχώς δεν αφορά μόνον κάποιους ταραξίες των γηπέδων αλλά μια ολόκληρη χώρα. Την Κύπρο.

Ο χούλιγκαν είναι κυρίως φανατικός. Πιστεύει δηλαδή με πάθος σε κάτι που ο ίδιος προσδιορίζει ως αξία μιας κοινωνικής ομάδας. Ο ΑΠΟΕΛ, η Ανόρθωση, ο Απόλλωνας, η ΑΕΛ, η Ομόνοια, είναι αξίες για τις οποίες αξίζει κανείς να προβληματισθεί, να στρατευθεί, να παλέψει, ακόμα και να πεθάνει. Αν εκπέσει αυτή η αξία, δηλαδή αν η ομάδα χάσει έναν αγώνα, επειδή η «προεδράρα» δεν «έπιασε» τον διαιτητή ή τους αντίπαλους παίκτες, τότε εκπίπτει ως χάρτινος πύργος και ο μικρόκοσμος του χούλιγκαν.  Κάπου εδώ χάθηκε η μεγάλη εικόνα: Το ευ αγωνίζεσθαι, το αθλητικό ιδεώδες, το σοφό «νους υγιής εν σώματι υγιεί». Η προσήλωση στην αδιαμφισβήτητη αξία της ομάδας μετατρέπει τους νέους από αθλούμενους και υγιείς πνευματικά, σε αναστενάζοντες,  αλαλάζοντες και προσκυνούντες τα σώβρακα και τις φανέλες 22 αγράμματων που εκπαιδεύονται να τρέχουν και να κλοτσούν μια μπάλα ή τους αντιπάλους τους.

Παρ’ ότι αγαπώ το ποδόσφαιρο, έχω να πάω σε γήπεδο από το 1992. Γενικώς δεν γουστάρω τη φορτισμένη ατμόσφαιρα και τη μεταμόρφωση των ανθρώπων μόλις τσεκάρουν το εισιτήριό τους και καθίσουν στην κερκίδα. Αίφνης εμβολιάζονται από το γονίδιο του μαλάκα. Οι 9 στους 10 γύρω σου, είτε είναι πολιτικοί, είτε επιστήμονες, είτε επιχειρηματίες, ξεκινούν να διαγκωνίζονται για τον τίτλο του αρχιμαλάκα. Βγάζουν γενικώς τα απωθημένα τους: Βρίζουν τους παίκτες, διαμαρτύρονται για κάθε σφύριγμα του διαιτητή, στολίζουν τον προπονητή της ομάδας, αφού ο κάθε «σωστός οπαδός» κρύβει μέσα του έναν ανεκμετάλλευτο «Μουρίνιο», θυμούνται τις μανάδες των αντιπάλων και κυρίως τις αδελφές και εν γένει εκτραχηλίζονται μετατρέποντας την ατομική τους μαλακία σε ομαδική. Η ομαδική μαλακία βεβαίως φτάνει στο φόρτε της στη συγκεκριμένη κερκίδα, στον ρυθμό των τυμπάνων. Εκεί οι «Ορίτζιναλς», οι «Μαχητές», οι Πράσινοι, οι Κίτρινοι και οι Βένετοι, υπό τους ήχους του ταρατατζούμ των μαθητικών τους χρόνων, μεταρσιώνονται σε ηρωικές μορφές, έτοιμοι να τα δώσουν όλα, με τη μαλακία, κατά τη γνωστή φράση, να πηγαίνει «σύννεφο» διά της χρήσης καπνογόνων.

Το φυτώριο

Στ’ αλήθεια πώς γαλουχείται ο χούλιγκαν-μαλάκας στη χώρα μας; Το φυτώριο είναι το κυπριακό σχολείο κι ας διαφωνήσουν κάποιοι. Το κυπριακό σχολείο αρνείται δυστυχώς να δει την τρέχουσα πραγματικότητα, αρνείται να διαμορφώσει σκεπτόμενους πολίτες. Παρακολουθούσα πριν μερικές μέρες στο πλαίσιο της εθνικής γιορτής της 28ης Οκτωβρίου τη διαδικασία ανάδειξης του αγήματος σε ένα λύκειο και της παράδοσης των λαβάρων. Υπό τους ήχους ενός στρατιωτικού ταρατατζούμ-ταρατατζούμ οι άριστοι μαθητές μετατράπηκαν σε μελανοχίτωνες της Μεταξικής Δικτατορίας, περιφερόμενοι σε άψογο σχηματισμό στο κλειστό αμφιθέατρο. Ήταν η στιγμή που όλοι σίγησαν και ρίγησαν, προς αποθέωση... της κριτικής σκέψης. Σε αυτές τις στιγμές αισθάνεσαι ότι έχουν όλα τελειώσει. Αυτός ο ήχος του τυμπάνου και η εν γένει ιεροτελεστία, αποτυπώνονται μέσα από τα μαθητικά του χρόνια στο πολιτικό DNA του κάθε Κύπριου. Αν προσθέσει κανείς και τη θεολογική κατήχηση των νέων, τότε αναδύεται το κυπριακό ελληνοχριστιανικό πρότυπο, το οποίο λόγω της απύθμενης ρηχότητάς του, μπορεί να εκδηλωθεί, να συντονιστεί και να αναδειχθεί σε κοινωνικό φαινόμενο, μόνον όταν αρχίσουν να ηχούν τα κύμβαλα.
Τα τύμπανα, εν γένει δικαιολογημένα, αρχίζουν να έχουν νόημα όταν όλα τα άλλα γύρω σου έχουν καταρρεύσει. Τότε το απλοϊκό και το αφελές γίνονται λογικό και κοινωφελές. Το «νους υγιής εν σώματι υγιεί» κατακρημνίζεται μέσα από το ίδιο το σχολείο. Οι «καλοί» μαθητές το αντιμετωπίζουν πλέον χρησιμοθηρικά, ως ένα δεύτερο δηλ. φροντιστήριο για 4 ή 5 μαθήματα που τους ενδιαφέρουν ώστε να περάσουν στο πανεπιστήμιο για να πάρουν πτυχίο και να βρουν δουλειά. Η πλειονότητα των μαθητών απλώς δεν ενδιαφέρεται. Προσέρχεται στο σχολείο για να σπάει πλάκα με τους καθηγητές, οι οποίοι -επίσης στην κοσμάρα τους- ζουν για να συνδικαλίζονται, αναμένοντας τις αυξήσεις τους το 2017. Τα κυπριακά σχολεία δεν είναι φυτώρια παιδείας. Κατά κύριο λόγο παράγουν αγράμματους, ανόητους, θρησκόληπτους, μισαλλόδοξους, φανατικούς και εθνικιστές, τους οποίους ενώνει μόνο η αναζήτηση μιας επίπλαστης ευημερίας.

Στην κερκίδα

Εν ολίγοις το μαθητικό τύμπανο, δίκην κουδουνιού του Παβλόφ, είναι η μόνη σταθερή αξία των σχολείων, η οποία νομοτελειακά, δίκην στρατευμένου όχλου,  μεταφέρεται σε όλες τις κερκίδες της ζωής μας. Που δεν είναι τίποτα άλλο εξόν από ποδοσφαιρικές ομάδες και κόμματα. Το ταρατατζούμ λειτουργεί ως εξαρτημένο ερέθισμα, αφού στον ήχο του αρχίζει να παράγεται μια συμπεριφορική απάντηση, την οποία ο Παβλόφ αποκάλεσε εξαρτημένη απόκριση.
Οι «καλοί» μαθητές μετατρέπονται στα εκπαιδευμένα πιόνια ενός συστήματος χωρίς ίχνος παιδείας. Αυτοί αποτελούν διαχρονικά την απαίδευτη ελίτ της χώρας, η οποία δήθεν προοδεύει, αλλά στην πραγματικότητα ανακυκλώνεται μέσα από τα αδιέξοδα της κοινωνίας στην οποία ζούμε. Είναι τα άτομα που ξεσαλώνουν καθήμενα στα θεωρεία του γηπέδου, όπως και στην πραγματική τους ζωή: Είναι οι πολιτικοί μας απατεώνες, είναι οι κλέφτες τραπεζίτες, δικηγόροι και λογιστές, είναι οι αδιάφοροι καθηγητές, οι καλοπερασάκηδες ανώτεροι δημόσιοι υπάλληλοι και οι αρπακολλιτζήδες επιχειρηματίες. Οι υπόλοιποι αποτελούν τις φάλαγγες των εριφίων του απέραντου κυπριακού κοπαδιού. Αυτοί βρίσκονται στις θέσεις των εν διατεταγμένη αποστολή ασχημονούντων ορθίων. Είναι οι άνεργοι, οι εργαζόμενοι με μισθούς πείνας, είναι οι συνταξιούχοι των 400 ευρώ, είναι οι τρόφιμοι των κοινωνικών παντοπωλείων που δεν πιστεύουν πλέον σε τίποτα, εκτός από την ομάδα και το κόμμα τους, που περιστασιακά βρίζουν, που ενίοτε κρίνουν, αλλά πιστά ακολουθούν, αφού δεν έχουν από πού αλλού να πιαστούν.
Με το ερώτημα λογικά να αιωρείται: γιατί αναζητούμε τους χούλιγκαν μόνο μέσα στα γήπεδα; Η παροιμιώδης έλλειψη παιδείας σε αυτή τη χώρα επιτρέπει στον χούλιγκαν να παραμονεύει μέσα μας. Είναι ένας εν υπνώσει πράκτορας που μόλις ακουστούν τα ταρατατζούμ των τυμπάνων, γίνεται εν ενεργεία και ξεκινά τις δολιοφθορές.       
     

Κυπριακό: Στις αποχρώσεις ενός γκρι Νοέμβρη

Ποιο ήταν το μήνυμα που έφεραν οι κύριοι Ναμί, Μπουρτζού και Ερχάν για το Κυπριακό την περασμένη Τετάρτη, επιστρέφοντας από την Άγκυρα; Όπως αυτό αποτυπώθηκε προχθές Παρασκευή στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων ως μήνυμα του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών Σινιρλίογλου, «η Τουρκία επείγεται για λύση και θέλει δημοψηφίσματα τον ερχόμενο Μάρτιο». Αν βέβαια η Τουρκία επείγεται για λύση, πώς η βιασύνη αυτή συνάδει με τη σκλήρυνση των θέσεων της τουρκοκυπριακής πλευράς στις συνομιλίες;

Η Τουρκία

Τα πράγματα δεν είναι ποτέ άσπρα ή μαύρα, σύμφωνα με έγκυρους αναλυτές. Μάλλον θα πρέπει να κινηθούμε σε όλες τις αποχρώσεις του γκρι που μας επιφυλάσσει ο Νοέμβριος για να ανακαλύψουμε την αλήθεια. Η Τουρκία σαφώς θέλει λύση στο Κυπριακό, για πολλούς λόγους:

• Η γεωπολιτική ρευστότητα στην περιοχή, όπως διαφάνηκε και στην πρόσφατη σύναξη στη Βιέννη για το Συριακό, πέραν της άμεσης κατάπαυσης του πυρός, επιβάλλει την εξεύρεση πολιτειακών μοντέλων διαχείρισης της συμβίωσης των πληθυσμών στην περιοχή. Η ένοπλη σύγκρουση τα τελευταία χρόνια απέτυχε πλήρως να δώσει λύσεις επί του εδάφους. Απεναντίας, δημιούργησε μια τεράστια ροή προσφύγων η οποία επηρεάζει, εκτός από τις γειτονικές χώρες, και την Ευρώπη. Οδεύουμε, εν ολίγοις, στην υιοθέτηση ομοσπονδιακών μοντέλων για ολόκληρη την περιοχή, και προς αυτή την κατεύθυνση η Κύπρος θα μπορούσε να είναι το κύριο παράδειγμα συνύπαρξης διαφορετικών κοινοτήτων. Η Τουρκία ενδιαφέρεται βέβαια και για τη Συρία, αλλά το θέμα που καίει είναι το Κουρδικό.

• Η λύση του Κυπριακού θα επέτρεπε την ανάπτυξη μιας πιο υγιούς σχέσης μεταξύ Τουρκίας και ΕΕ. Ανεξάρτητα από το εάν είναι εφικτός ο τελικός στόχος της ένταξης, το άνοιγμα και μόνο των 20 και πλέον παγωμένων κεφαλαίων θα έφερνε την Τουρκία πιο κοντά στην Ευρώπη, αναβαθμίζοντας το πολιτικό της κύρος στη Μέση Ανατολή. Αν στην Τουρκία τη Δευτέρα μετά τις εκλογές προκύψει ένα σενάριο διακυβέρνησης τύπου grant coalition, τότε η στόχευση αυτή θα γίνει πολύ πιο ορατή.

• 
  Η λύση του Κυπριακού, τέλος, θα επιτρέψει στην Τουρκία να εμπλακεί στο ενεργειακό παιχνίδι της περιοχής, το οποίο άρχισε να αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον μετά την ανακάλυψη του αιγυπτιακού Ζορ (30 τρις κυβ. πόδια), αλλά και την ύπαρξη άλλων 40 τρις κυβ. ποδιών ως επιβεβαιωμένων κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην περιοχή της Λεβαντίνης, που ανήκουν στο Ισραήλ και την Κύπρο. Τα κοιτάσματα αυτά είναι ισόποσα των κοιτασμάτων της Νορβηγίας (72 τρις κυβ. πόδια), η οποία διά των εξαγωγών της στην ΕΕ ελέγχει το 12% της αγοράς.

Τι είδους λύση;

  Το πρόβλημα με την Τουρκία είναι: τι λύση επιδιώκει στην Κύπρο, την οποία μάλιστα θέλει να παρουσιάσει και ως μοντέλο στη Μέση Ανατολή; Αν κρίνουμε από τη στάση της τ/κ διαπραγματευτικής ομάδας, η λύση που επιδιώκεται είναι κομμένη και ραμμένη στα μέτρα της Τουρκίας και όχι του κυπριακού λαού, δηλαδή των Ε/Κ και των Τ/Κ. Αν σε αυτό προσθέσουμε και κάποιους, ιστορικά, λογικούς φόβους των Τουρκοκυπρίων, μπορούμε να κατανοήσουμε γιατί οι διαπραγματεύσεις στο Κυπριακό μπήκαν ίσως στη δυσκολότερη καμπή τους.

«Η Τουρκία», σύμφωνα με υψηλόβαθμο στέλεχος του Τουρκικού Ρεπουμπλικανικού Κόμματος που έχει απόλυτη γνώση των διαπραγματεύσεων, «ελέγχει πλήρως τις διαπραγματεύσεις, και κυρίως μέσω του κ. Σινιρλίογλου τις καθοδηγεί. Η Τουρκία ξεκινά όπως πάντα μαξιμαλιστικά. Θέλει ομοσπονδιακή λύση, αλλά κατά τρόπο που να ποδηγετεί το τ/κ συνιστών κρατίδιο μετά τη λύση».

Σύμφωνα με το ίδιο στέλεχος, «η περίοδος της τ/κ άνοιξης διά της εκλογής Ακιντζί με την ψήφο του ΤΡΚ κράτησε μόνο μέχρι τον Ιούλιο. Μέχρι τότε, ο κ. Ακιντζί είχε δείξει τις πραγματικές του προθέσεις ως Κύπριος και ως Ευρωπαίος πολιτικός. Η παρέμβαση της Άγκυρας περί τα τέλη Ιουλίου ανέτρεψε την πορεία του Κυπριακού, η δε προπαγάνδα των εθνικιστικών εντύπων στον βορρά προκάλεσε ανησυχίες και στους ίδιους τους Τ/Κ, ότι θα ξεσπιτωθούν πολλοί από αυτούς για τέταρτη και πέμπτη φορά». Σήμερα, το πρόβλημα με τις διαστάσεις που έχει πάρει είναι και τουρκοκυπριακό, αφού αναγνωρίζονται οι φοβίες των Τ/Κ, αλλά είναι και καθαρά τουρκικό, αφού πίσω από τον έλεγχο της γης κρύβεται η μεσοπρόθεσμη πολιτική της Τουρκίας για νομιμοποίηση όλων των εποίκων.

Το περιουσιακό

Οι Τ/Κ ζητούν στα χαρτιά, με την υπογραφή δηλαδή της λύσης, πλειοψηφία πληθυσμού και γης στο τ/κ συνιστών κρατίδιο. Ζητούν επίσης σοβαρές οροφές στις 4 βασικές ελευθερίες και κυρίως στο δικαίωμα εγκατάστασης στον βορρά ακόμα και όταν κάποιος Ε/Κ διαμένει εκεί χωρίς εσωτερική ιθαγένεια, δηλαδή χωρίς δικαίωμα ψήφου. Ο Πρόεδρος Αναστασιάδης απορρίπτει τις γενικές ποσοστώσεις στις 4 βασικές ελευθερίες. Αντέτεινε ότι η πλειοψηφία πληθυσμού θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη, αλλά η πλειονότητα σε ό,τι αφορά τη γη θα κριθεί με βάση τις αποφάσεις του ΕΔΑΔ. Εξάλλου, όλες οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι στη συντριπτική τους πλειονότητα οι Ε/Κ επιθυμούν θεραπεία για τις περιουσίες τους στον βορρά μέσω της ανταλλαγής και της αποζημίωσης. Κάπου εδώ βέβαια εισέρχεται και το θέμα των αποζημιώσεων με τον Εσπεν Μπαρθ Άιντε, πέρα από τις υποσχέσεις που πήρε διεθνώς για επενδύσεις και δωρεές, να εξετάζει το ενδεχόμενο να φέρει στο τραπέζι και τα έσοδα από το φυσικό αέριο.

Σε αυτό το στάδιο ξεκίνησε και μια συζήτηση επί του παγκύπριου πληθυσμού στη βάση του 80:20. Έχει συμφωνηθεί ότι υπηκοότητα της ομοσπονδίας θα αποκτήσουν 880.000 Ε/Κ και 220.000 Τ/Κ. Οι υπόλοιποι θα παραμείνουν με άδεια εργασίας. Αν δεχθούμε λοιπόν ότι ο επίσημος πληθυσμός του τ/κ συνιστώντος κρατιδίου θα είναι 220.000, ακόμα και 50.000 Ε/Κ να επιστρέψουν (δηλαδή όλοι οι πρόσφυγες που ζούσαν προ του 1974), δεν διαταράσσονται οι ισορροπίες και δεν αμφισβητείται η πολιτική ισότητα των Τ/Κ. Για να αντιμετωπιστούν οι φοβίες των Τ/Κ για μαζική εγκατάσταση των Ε/Κ στον βορρά, η ε/κ πλευρά δέχεται να μπουν ποσοστώσεις, αλλά μόνο στο δικαίωμα άσκησης ψήφου, και, κατ’ επέκταση, στο ποσοστό των Ε/Κ που θα έχουν εσωτερική ιθαγένεια.

Σύμφωνα με τ/κ πηγή, «αυτό που είναι άκρως αντιφατικό δεν είναι οι πραγματικές ανησυχίες των Τ/Κ, ότι θα ξεσπιτωθούν, αλλά η κρυφή ατζέντα της Τουρκίας, η οποία θέλει να ανοίξει τον δρόμο μετά τη λύση για τη νομιμοποίηση άλλων 40.000 Τούρκων εποίκων οι οποίοι αυτήν τη στιγμή βρίσκονται στον βορρά με άδεια εργασίας. Για αυτούς θα επικαλεστεί το κοινοτικό κεκτημένο και τις 4 βασικές ελευθερίες, το οποίο όμως αρνείται να δεχτεί για τους Ε/Κ, απαιτώντας ποσοστώσεις». Σε αυτό το αίτημα οι Τ/Κ είναι σύμμαχοι των Ε/Κ, αφού εδώ και τρία χρόνια αρνούνται να περάσουν από την τ/κ «βουλή» σχετικό νομοσχέδιο που προνοεί να δοθεί ιθαγένεια σε νέους Τούρκους έποικους.

Το εδαφικό

Με βάση τα πιο πάνω δεδομένα, η ε/κ πλευρά φαίνεται να κάνει μια στροφή στη διαπραγμάτευση, για να κατευνάσει εν πρώτοις τις πραγματικές ανησυχίες των Τ/Κ, αλλά κυρίως για να ξεκαθαρίσουν τα θέματα των πληθυσμών. Ανοίγει τη συζήτηση και στο εδαφικό, διεκδικώντας μίνιμουμ χάρτη Ανάν Plus, κυρίως μέσω των περιοχών με ειδικό καθεστώς, για να αποκρυσταλλωθεί πλήρως η εικόνα των υπό επιστροφή εδαφών και κατά κύριο λόγο των Ε/Κ προσφύγων που θα ανακτήσουν πλήρως τις περιουσίες τους. Ο στόχος είναι στα υπό επιστροφή εδάφη να επιστρέψουν γύρω στις 90.000 πρόσφυγες. Εν τοιαύτη περιπτώσει, θα μπορέσει και η ε/κ πλευρά να έχει κάτι σημαντικό να ανακοινώσει, εάν τελεσφορήσουν οι συνομιλίες περί το τέλος του Νοεμβρίου. Κι αυτό με δεδομένο ότι στα υπόλοιπα κεφάλαια θα έχει επέλθει σχεδόν συμφωνία.

Οι χιαστί υποχωρήσεις

Με λίγα λόγια, στο τραπέζι θα μπει από ε/κ πλευράς η αποδοχή της διζωνικής ομοσπονδίας ως απόρροια της συμφωνίας Μακαρίου - Ντενκτάς το 1977, η οποία θα επενδυθεί μέσω των συγκλίσεων στη διακυβέρνηση, κάτι που σημαίνει ένα σύστημα εκ περιτροπής προεδρίας με στάθμιση και διασταύρωση ψήφου, όπως είχε συμφωνηθεί από τους κυρίους Χριστόφια και Ταλάτ. Με αυτή τη ρύθμιση, οι Τ/Κ δεν αποκτούν μόνο πολιτική ισότητα, αλλά και ομόσπονδο κρατίδιο. Την ίδια στιγμή, η Τουρκία θα πρέπει να αποδεχτεί ότι στην Κύπρο θα εφαρμοστεί ευρωπαϊκή λύση και όχι μια λύση μέσω της οποίας θα εξακολουθεί να ελέγχει στρατιωτικά το βόρειο μέρος της Κύπρου. Αυτό θα διαφανεί μέσω της εμμονής της ή όχι σε σύστημα εγγυήσεων. Το θέμα αυτό το χειρίζονται, σύμφωνα με πληροφορίες μας, οι κύριοι Κοτζιάς και Κασουλίδης, παρουσιάζοντας προχωρημένες ιδέες σε όλους τους διεθνείς συνομιλητές τους, ιδέες που φαίνεται να βρίσκουν ανταπόκριση.

Η Τουρκία είναι ένας καλοδεχούμενος παίκτης στην ενεργειακή ασφάλεια της περιοχής, νοουμένου βέβαια ότι θα προχωρήσει σε εξομάλυνση των σχέσεών της με τους Ε/Κ, το Ισραήλ και την Αίγυπτο. Τέλος, ο κυρίαρχος πολιτικός αλγόριθμος που θα αναζητηθεί στις εντατικές συνομιλίες του Νοεμβρίου θα είναι η σχέση εδαφικού και περιουσιακού. Αν ο κ. Ακιντζί αφεθεί να δώσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων τη μάχη για τους Τ/Κ και όχι για την Τουρκία, όλοι είναι συγκρατημένα αισιόδοξοι ότι υπάρχουν καλές πιθανότητες για λύση. Αν οι συνομιλίες θα διεξαχθούν για να εξασφαλίσει η Τουρκία ένα ελεγχόμενο και υποτελές μοντέλο ομοσπονδίας, κάτι που της ταιριάζει στις περιπτώσεις της τριτοκοσμικής Συρίας και του φεουδαρχικού μοντέλου διακυβέρνησης των Κούρδων, τότε δεν υπάρχει περίπτωση οι συνομιλίες να καταλήξουν κάπου. Ήδη κάποιοι Τ/Κ πολιτικοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου διευκρινίζοντας ότι πολλές φορές «οι Τ/Κ διαπραγματευτές ντρέπονται για αυτά που διεκδικούν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, διότι δεν αφορούν τα πραγματικά συμφέροντα των Τουρκοκυπρίων».

Διεθνής διπλωματία

Σε μια προσπάθεια να δώσουν ώθηση στη λύση του Κυπριακού καταφθάνουν στη χώρα εντός των προσεχών εβδομάδων τέσσερις υπουργοί Εξωτερικών. Πρόκειται για τον ΥΠΕΞ των ΗΠΑ Τζον Κέρι, ο οποίος στην ατζέντα του έχει κυρίως το θέμα της χρηματοδότησης της λύσης, αλλά και το ενεργειακό. Από την άλλη, ο Ρώσος ΥΠΕΞ Σεργκέι Λαβρόφ μάλλον θα ενδιαφερθεί να συζητήσει το θέμα των εγγυήσεων, με την πρόταση της Ρωσίας, το θέμα να αχθεί ενώπιον του Συμβουλίου Ασφαλείας, να βρίσκεται στο τραπέζι. Επίσης, αναμένεται να έρθει ο Βρετανός ΥΠΕΞ Φίλιπ Χάμοντ, ο οποίος ενδιαφέρεται κυρίως για το status των Βάσεων μετά τη λύση. Τέλος, θα καταφθάσει και ο επικεφαλής της γερμανικής διπλωματίας Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάιερ, ο οποίος, πέρα από τη συζήτηση του Κυπριακού ως ευρωπαϊκού θέματος, θα κινηθεί περισσότερο στη λογική της εξεύρεσης μιας νέας γεωπολιτικής ισορροπίας στην περιοχή.

Στην εντατική το Κυπριακό

Έξι συναντήσεις θα έχουν οι Νίκος Αναστασιάδης και Μουσταφά Ακιντζί τον Νοέμβριο. Την ίδια στιγμή, οι κύριοι Μαυρογιάννης και Ναμί θα συνεδριάζουν καθημερινά με τον Έσπεν Μπαρθ Άιντε να έχει ζητήσει και από τις δύο πλευρές να είναι διαθέσιμες ανά πάσα στιγμή τον μήνα αυτό. Οι συναντήσεις, όπως έχουν καθοριστεί, θα ξεκινήσουν τη Δευτέρα 2/11 και ακολούθως θα λάβουν χώρα την Πέμπτη 5/11, την Τετάρτη 18/11, την Παρασκευή 20/11, τη Δευτέρα 23/11 και την Τετάρτη 25/11. Και οι δύο ηγέτες δηλώνουν αισιόδοξοι για την έκβαση των συνομιλιών.