Στον απόηχο μιας θλιβερής διαμάχης παπικών και ορθοδόξων

Την περασμένη Παρασκευή 3/12/2021  έξω από το ΓΣΠ όπου τελούσε λειτουργία ο Πάπας Φραγκίσκος, μαζεύτηκαν κάποιες ομάδες Ελληνοκυπρίων ορθοδόξων πιστών για να σύρουν τα εξ αμάξης στον Ποντίφικα. Τον αποκαλούσαν αιρετικό, όργανο της Παγκοσμιοποίησης, κραυγάζοντας « Άγιος ο Θεός, Άγιος Ισχυρός, Άγιος Αθάνατος Ελέησον ημάς». Δεν γνωρίζω αν τελικά ο Θεός τους Ελέησε, αυτό που σίγουρα μπορούμε να κρατήσουμε είναι τις κραυγές τους, ως έναν θλιβερό ιστορικό απόηχο που έλκει την καταγωγή του πολλούς αιώνες πριν.

Ιστορία 

Το Σάββατο 16 Ιουλίου 1054, λίγο πριν τη Θεία Λειτουργία στην Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης, τρεις ξένοι μπήκαν στο Ιερό Βήμα, έριξαν στην Αγία Τράπεζα ένα έγγραφο και απομακρύνθηκαν. Όταν έφτασαν στον νάρθηκα, φώναξαν με δυνατή φωνή: «Videat Deus et judicet» (βλέπει ο Θεός και κρίνει) και έφυγαν.

Οι τρεις ξένοι, με επικεφαλής τον καρδινάλιο Ουμβέρτο, ήταν απεσταλμένοι του Πάπα και το έγγραφο περιείχε βαριές κατηγορίες και έναν αναθεματισμό, για τον ίδιο τον Πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριο.

Τέσσερις μέρες αργότερα, η Σύνοδος της Κωνσταντινούπολης αναθεμάτισε κι εκείνη τους συντάκτες του εγγράφου.

Την Κυριακή 24 Ιουλίου, ο αναθεματισμός αναγνώστηκε επίσημα μέσα στην Αγία Σοφία.

Μιλούμε βασικά για τα γεγονότα που οδήγησαν στο γνωστό Σχίσμα των Εκκλησιών διαχωρίζοντας τούς έως τότε χριστιανούς σε καθολικούς στη Δύση και σε ορθοδόξους στην Ανατολή.

Οι λόγοι

Ας μείνουμε στη μεγάλη εικόνα εν αρχή. Κάποιοι από αυτούς που φώναζαν έξω από το ΓΣΠ πιστεύουν ότι το σχίσμα αφορά θέματα θεολογικά και κυρίως πίστεως. Στην πραγματικότητα μιλούμε για θέματα άσκησης πολιτικής και εξουσίας επί των μαζών. Η Εκκλησία αποτελούσε τότε και εν μέρει αποτελεί σήμερα ένα εργαλείο ελέγχου του μέσου ανθρώπου σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του. Τα Δυτικά Βασίλεια, τα οποία είχαν αρχίσει να ανακάμπτουν μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αμφισβητούσαν την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, δηλαδή το Βυζάντιο, το οποίο φάνταζε τότε ως η πιο ισχυρή πολιτική δύναμη της εποχής. Η αμφισβήτηση αυτή, μεταξύ άλλων, επιχειρήθηκε να εμπεδωθεί με εργαλείο τα θέματα πίστεως.

Οι σχέσεις μεταξύ των Εκκλησιών της Ανατολής και της Δύσης ούτως ή άλλως δεν ήταν πάντοτε αρμονικές στους οκτώ πρώτους αιώνες.

Στην πραγματικότητα προηγήθηκε μια παρατεταμένη περίοδος απομάκρυνσης και αποξένωσης των δύο Εκκλησιών σε σχέση με το ποια Εκκλησία (Κωνταντινούπολη ή Ρώμη) έχει το πρωτείο, η οποία μοιραία οδήγησε στην οριστική ρήξη και τελικά στην απόσχιση των δύο Εκκλησιών.

Ιστορικά υπήρξε και συνέχεια η οποία έχει εντυπωθεί στο ιστορικό υποσυνείδητο των Ελλήνων Ορθοδόξων. Το 1204 στο πλαίσιο της Τέταρτης Σταυροφορίας Οι Φράγκοι υπό τις ευλογίες του Πάπα κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη καταφέροντας ένα τρομακτικό πλήγμα στην Ανατολική Ρωμαική Αυτοκρατορία από το οποίο δεν συνήλθε ποτέ. Το 1453 κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Πόλης από τους Οθωμανούς οι Φράγκοι και το Βατικανό υποσχέθηκαν βοήθεια, η οποία δεν έφτασε ποτέ. Απεναντίας κάποιες πόλεις -κράτη όπως η Βενετία και η Γένουα έπαιξαν διπλό ρόλο προσδοκώντας σε εμπορικά προνόμια σε σχέση με τα μεγάλα λιμάνια των Οθωμανών.

 

Τροφή για τις μάζες 

Πέρα από την πολιτική βέβαια, για να πεισθούν οι αμαθείς μάζες των ανθρώπων ήταν αναγκαίο να υπάρξει και ένα άλλο ισχυρό υπόβαθρο που αφορούσε σειρά δογματικές διαφορές, μεταξύ Ορθοδόξων και Καθολικών.

Ο όρος αιρετικός ήταν πολύ διαδεδομένος και στην Ανατολή και στη Δύση. Στο Βυζάντιο, μέσα από σειρά Οικουμενικών Συνόδων είχαν αποπεμφθεί στην κυριολεξία εις  στο πυρ το εξώτερον πολύ δυνατά μυαλά θεολογιζόντων φιλοσόφων, όπως ο Άρειος και ο Ωριγένης, γιατί επέμεναν να σκέφτονται και να προβληματίζονται ακολουθώντας την κλασική σχολή της ελληνικής φιλοσοφικής σκέψης. Ότι όλα, δηλαδή, είναι υπό αίρεση, ότι κάθε φορά μπορεί να προκύπτουν νέα ερωτήματα και κατ’ επέκταση νέες απαντήσεις. Στην Ανατολή, επίσης, ο αυτοκράτορας Ιουλιανός αποκλήθηκε Παραβάτης, ενώ ο σκοταδιστής Θεοδόσιος αποκλήθηκε Μέγας γιατί έκλεισε τις φιλοσοφικές σχολές της Αθήνας. Τα πράγματα στη Δυτική Εκκλησία ήταν πολύ πιο βάρβαρα. Εκεί υπήρχε ένα βιβλίο, η Αγία Γραφή, το οποίο μπορούσαν να διαβάζουν και να ερμηνεύουν μόνο οι εκπρόσωποι του Πάπα. Όποιος έλεγε κάτι διαφορετικό είχε μια θέση εξασφαλισμένη εις την πυράν, τιμωρία με την οποία απειλήθηκε και ο Γαλιλαίος όταν τόλμησε να πει ότι η Γη γυρίζει. Ακόμα και ο Δομίνικος Θεοτοκόπουλος σύρθηκε ενώπιον της Ιεράς Εξέτασης γιατί αγιογραφούσε εκτός της αισθητικής του Βατικανού.

Δογματικές διαφορές

Πέρα από κάποιους αντιδραστικούς διανοούμενους, τα πράγματα για τις απλοϊκές μάζες μπορούσαν να υιοθετηθούν πολύ πιο εύκολα. Μερικές λέξεις, μερικά σύμβολα, στάθηκαν ικανά να διασπάσουν τους χριστιανούς και να δημιουργήσουν μέτωπα φανατικών, έτοιμων να σφαγιάσει ο ένας τον άλλο. Μιλούμε πραγματικά για αστειότητες, σε σημείο που η κύρια διαφωνία εδράζεται στο ποιος στέλνει ένα περιστέρι που συμβολίζει το Άγιο Πνεύμα:

* Στην Ορθοδοξία, το Σύμβολο της Πίστεως αναφέρει ότι το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται μόνο εκ του Πατρός. Και εις το Πνεύμα το άγιον, το κύριον, το ζωοποιόν, το εκ του Πατρός εκπορευόμενον… Οι  καθολικοί, στο δικό τους «Πιστεύω», έχουν προσθέσει ότι το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται και εκ του Υιού (Filióque). Et in Spíritum Sanctum, Dóminum et vivificántem: qui ex Patre Filióque procédit…

* Υπάρχει επίσης διαφορά στο πώς γεννήθηκε η Παναγία, που έχει να κάνει με το δόγμα της ασπίλου συλλήψεως της Θεοτόκου: Η Ορθοδοξια πιστεύει ότι η Θεοτόκος γεννήθηκε με το προπατορικό αμάρτημα, δηλαδή ήταν αμαρτωλή γιατί η Εύα έφαγε ένα μήλο στον Παράδεισο και απαλλάχτηκε κατά τον Ευαγγελισμό. Η Καθολική Εκκλησία πιστεύει ότι γεννήθηκε χωρίς την ενοχή του προπατορικού αμαρτήματος.

* Διαφέρουν οι γνώμες και πώς πέθανε η Παναγία, αυτό που ονομάζεται «Η Κοίμηση της Θεοτόκου».  Η Ορθοδοξία πιστεύει ότι η Θεοτόκος πέθανε και μετά μετέστη στον ουρανό. Η Καθολική Εκκλησία πιστεύει ότι μετέστη (δηλαδή διακτινίστηκε ζωντανή) χωρίς να έχει πεθάνει.

* Υπάρχουν και λατρευτικές διαφορές, όπως στη Θεία Ευχαριστία. Οι καθολικοί προσφέρουν άζυμο άρτο, ενώ οι ορθόδοξοι άρτο κανονικό. Στη βάφτιση, επίσης, η Ορθόδοξη Εκκλησία βαφτίζει διά καταδύσεως, ενώ η Καθολική ρίχνει νερό στο κεφάλι του βαφτιζομένου. Σε ό,τι αφορά το Πάσχα, για τους ρωμαιοκαθολικούς ο Ιησούς έσωσε τον άνθρωπο και του επέτρεψε να φτάσει στον Παράδεισμο πληρώνοντας ο ίδιος το τίμημα μέσω του θανάτου και της Σταύρωσής του. Για τους ορθόδοξους, η σωτηρία επιτυγχάνεται από τον θρίαμβο του Χριστού επί του θανάτου με την Ανάσταση.

* Υπάρχουν διαφορές σε ό,τι αφορά την απεικόνιση των αγίων. Οι καθολικοί χρησιμοποιούν αγάλματα για να τιμήσουν τους αγίους, ενώ οι ορθόδοξοι χρησιμοποιούν εικόνες. Επίσης, οι ορθόδοξοι μυρώνουν όλα τα παιδιά όταν βαφτίζονται, ενώ οι καθολικοί μόνο τα παιδιά που προορίζονται να γίνουν ιερείς.

* Σε ό,τι αφορά την υμνολογία, στην Ορθοδοξία δεν υπάρχει εκκλησιαστικό όργανο και μόνο ο άνθρωπος με τη φωνή του υμνεί τον Θεό. Στη Δυτική Εκκλησία έχει μπει το εκκλησιαστικό όργανο και έχει διαφοροποιηθεί η μουσική σε σχέση με τη βυζαντινή.

* Τέλος, οι καθολικοί επέβαλαν στους κληρικούς τους την υποχρεωτική αγαμία. Η Ορθόδοξη Εκκλησία τονίζει από την πλευρά της ότι σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη και ολόκληρη την Ιερά Εκκλησιαστική Παράδοση, ο απλός κληρικός είναι ελεύθερος να διαλέξει μεταξύ γάμου και αγαμίας.

Οικονομία

Οι σύγχρονες Εκκλησίες και τα δόγματα που εκπροσωπούν δεν έχουν εργαλειοποιηθεί μόνον στην άσκηση επιρροής πάνω στις μάζες σε ό,τι αφορά τη λατρεία. Η εξουσία επί των μαζών πάντα έχει και οικονομικές παραμέτρους. Στη Δύση, κατά τον Μεσαίωνα, η Εκκλησία ήταν κομμάτι του Φεουδαρχισμού, είχε τεράστιες εκτάσεις γης και κυρίως θρησκευτικά στρατιωτικά τάγματα για νέες κατακτήσεις που έφερναν πάντα νέα έσοδα, όπως ήταν η Ναΐτες, οι Ιωαννίτες, οι Ιησουίτες. Σήμερα στο Βατικανό, παρά το ότι ο Πάπας Φραγκίσκος κυκλοφορεί με ένα μικρό FIAT, υπάρχει μία από τις μεγαλύτερες τράπεζες στον κόσμο η οποία κάνει μπίζνες, μέχρι δε πρόσφατα κάποιοι μιλούσαν και για ξέπλυμα βρόμικου χρήματος.

Από τα άτομα έως τις επισκοπές, το Βατικανό συγκεντρώνει τις δωρεές μέσω ειδικού τμήματος. Η Αγία Έδρα κερδίζει επίσης έσοδα από τόκους και επενδύσεις των αποθεματικών της. Ιστορικά, η Αγία Έδρα επενδύει κυρίως σε ιταλικές βιομηχανίες, κατανέμοντας το χαρτοφυλάκιό της μεταξύ μετοχών και ομολόγων και περιορίζοντας το μερίδιό της σε εταιρείες κάτω του 6%. Οι πιο πρόσφατες επενδύσεις ήταν πιο διεθνείς, ωστόσο, ιδιαίτερα στα δυτικά ευρωπαϊκά νομίσματα και ομόλογα, με κάποια δραστηριότητα στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης.

Και στην Ανατολική Εκκλησία τα φαινόμενα αυτά ανθούν. Κατά την Οθωμανική Περίοδο, η ηγεσία της Εκκλησίας υπήρξε κατά τόπους ο μιλέτ πασιής, δηλαδή ο Εθνάρχης, και κατ’ επέκταση ο φοροεισπράκτορας των Οθωμανών. Αυτό συνέβαινε και στην Κύπρο για 300 περίπου χρόνια. Όταν ήρθαν οι Εγγλέζοι, προέκυψαν προβλήματα. Ο Αρχιεπίσκοπος Σωφρόνιος επισκέφθηκε τον πρώτο κυβερνήτη της Κύπρου σερ Γκάρνετ Γούλσλεϊ και του ζήτησε Βρετανούς στρατιώτες για να μαζέψει τους φόρους. Ο βρετανός του είπε ότι τους φόρους τους μαζεύει η κυβέρνηση και όχι η Εκκλησία. Από τη στιγμή εκείνη και μετά η Εκκλησία της Κύπρου ξεκίνησε αντιαποικιακό αγώνα κατά των Βρετανών. Σήμερα η Εκκλησία της Κύπρου είναι ο μεγαλύτερος ιδιοκτήτης γης, ένας από τους μεγαλύτερους κατόχους ακινήτων, και ίσως ο μεγαλύτερος επενδυτής στην τουριστική βιομηχανία της χώρας.

 

Οι εβραϊκοί μύθοι

Εν κατακλείδι, η Εκκλησία σε κάθε γωνιά του κόσμου λειτουργεί ως ένας φορέας πολιτικής και οικονομικής επιρροής. Αυτό που πραγματικά εκπλήττει είναι ότι ο κύριος μοχλός επιρροής της δεν είναι ούτε η πολιτική, ούτε η οικονομική της ισχύς, αλλά κάποιες πανέμορφες ιστορίες από τη μυθολογία του εβραϊκού λαού. Σε σημείο που -προσβλητικά για μας τους Έλληνες- παραγκωνίζεται η τεράστια συμβολή του ελληνικού πνεύματος σε ό,τι αφορά τον φιλοσοφικό στοχασμό και τον ορθολογισμό που γέννησε την Επιστήμη, έφερε την Αναγέννηση και μας χάρισε τον Διαφωτισμό.