Τόσο το ενωτικό δημοψήφισμα του 1950 όσο και ο απελευθερωτικός αγώνας της ΕΟΚΑ 1955-59, συγκαταλέγονται ανάμεσα στις ιστορικές στιγμές που οι Έλληνες της Κύπρου θέλησαν να πάρουν τη μοίρα τους στα χέρια τους. Εξήντα εφτά χρόνια μετά το δημοψήφισμα και εξήντα δύο μετά τον απελευθερωτικό αγώνα, οι Ε/Κ οφείλουν να τιμούν τις επετείους τους, αλλά πρωτίστως να προβληματίζονται. Η Ιστορία μπορεί να μας διδάξει και κυρίως να μας αλλάξει αν πραγματικά θέλουμε να μάθουμε κάτι από αυτήν.
1η Απριλίου 1955
Ο αγώνας του 1955-59 ήταν ένας καθόλα γενναίος αγώνας, δίνοντας σάρκα και οστά στην πολιτική βούληση των Ε/Κ όπως αυτή εκφράστηκε στις 15 Ιανουαρίου 1950 μέσα από το ενωτικό δημοψήφισμα. Ήταν το αποκορύφωμα του διαχρονικού ενωτικού κινήματος, το οποίο εκδηλώθηκε στην Κύπρο ταυτόχρονα με την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Η ιστορική εξήγηση αυτής της στάσης των Ελλήνων της Κύπρου είναι απλή και συνάμα κατανοητή. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία βρισκόταν υπό διάλυση και οι Ελληνοκύπριοι θεωρούσαν την Κύπρο ως ένα ακόμα ελληνικό νησί. Έτσι, όπως διεκδικούσε η Κρήτη, η Σάμος, η Χίος και η Ρόδος την ενσωμάτωσή τους στο νέο Ελληνικό Κράτος που προέκυψε με πρωτεύουσα το Ναύπλιο το 1829 και η Κύπρος έκρινε ότι είχε δικαίωμα να διεκδικήσει το ίδιο. Το ίδιο αίτημα, με μεγαλύτερη ένταση, εκδηλώθηκε και επί Αγγλοκρατίας, με την ηγεσία των Ελληνοκυπρίων να επενδύει στο ότι η Μεγάλη Βρετανία ως "ένα χριστιανικό και πολιτισμένο έθνος θα απέδιδε τελικά την Κύπρο στην Ελλάδα". Θα μπορούσε κανείς να γράψει διδακτορικές διατριβές για να αντιληφθεί, να σχολιάσει και να κατανοήσει τον αγώνα των Κυπρίων ενωτικών από το 1821 έως και το 1960. Θα μπορούσε να σταθεί με σεβασμό μπροστά στις μορφές του Στροβολιώτη ιδεολόγου Ιωάννη Καρατζιά (σύντροφος του Ρήγα Φεραίου), επίσης του επαναστάτη Νικόλαου Θησέα, ή του Μιχάλη Κυπραίου, του υπασπιστή του στρατηγού Μακρυγιάννη, για τον οποίο εξιστορεί στα απομνημονεύματά του: "...εκεί που ριχτήκαμεν στο γιουρούσι, μου πληγώθηκε βαρέως και ύστερα απέθανε ο καλός και γενναίος πατριώτης Μιχάλης Κυπραίος, απούστειλα και πήγεν εις την αγγλικήν φρεγάτα όταν κιντυνεύαμεν εις το Νιόκαστρο...". Θα μπορούσε ακόμα να τιμήσει με περηφάνια τα παιδιά της ΕΟΚΑ που πάλεψαν για την ελευθερία της χώρας μας: Αυξεντίου, Μάτσης, Λένας, Καραολής, Δράκος, Παλληκαρίδης...
Το λάθος
Είναι λάθος να τιμούμε την Ιστορία μας και τους ανθρώπους που την έγραψαν; Η απάντηση είναι κατηγορηματικά όχι. Ποιο είναι το λάθος; Το λάθος -που είναι και ιστορικό λάθος- είναι να την ανακυκλώνουμε. Να μεταφέρουμε μηχανικά τους ήρωες μιας εποχής του παρελθόντος και να τους δίνουμε ρόλο στο παρόν αναζητώντας συνεχιστές τους. Είναι λάθος να λέμε ότι συνεχίζουμε τον αγώνα του Αυξεντίου ή του Μάτση ή του Παλληκαρίδη. Οι ήρωες αυτοί μετουσίωσαν σε πολιτική τη βούληση των Ελλήνων της Κύπρου τη δεκαετία του 1950. Το 2017, αν θέλουμε να τους τιμήσουμε πραγματικά, οφείλουμε να βάλουμε φυλαχτό στον κόρφο μας, το κουράγιο τους και την αποφασιστικότητά τους για να δώσουμε τους δικούς μας αγώνες. Σε διαφορετική περίπτωση είμαστε αφελείς και κυρίως ανιστόρητοι, για ένα και απλό λόγο: Δεν ζούμε στο παρόν, αλλά στο παρελθόν. Ισοπεδώνουμε την Ιστορία μας, τις εμπειρίες μας, τα πάθη και τα παθήματά μας. Διαγράφοντας άλλες εξίσου σημαντικές ιστορικές περιόδους από τις οποίες εξίσου έχουμε να μάθουμε. Γιατί αποτύχαμε και αποτυγχάνουμε ακόμα να κτίσουμε μια κοινή πατρίδα Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι; Διότι δεν μάθαμε τίποτα από τις προηγούμενες δεκαετίες. Κρατήσαμε φυλαχτό τον αγώνα του Αυξεντίου τη δεκαετία του 1950 για Ένωση και πετάξαμε στον κάλαθο των αχρήστων τη θυσία των Μισιαούλη και Καβάζογλου στη δεκαετία του 1960 για Ανεξαρτησία. Οι Ε/Κ, προσανατολισμένοι προς την Ένωση με την Ελλάδα, δεν μπόρεσαν να αντικρίσουν τους Τ/Κ ως μια ομάδα με την οποία θα έπρεπε να συνεργαστούν. Οι Τ/Κ εξαιτίας αυτής της στάσης αναζήτησαν προστάτες. Αρχικά συμπορεύτηκαν με τους Βρετανούς και σταδιακά προσδέθηκαν στο άρμα της Τουρκίας διεκδικώντας διχοτόμηση και διπλή ένωση. Ποιος φέρει την ευθύνη γι' αυτό; Οι απλοί πολίτες ή οι ηγέτες; Αυτή την περίοδο η Κύπρος δυστυχώς δεν ευτύχησε να έχει νέες και χαρισματικές ηγεσίες για να την οδηγήσουν στη νέα εποχή. Της έμειναν αμανάτι οι παλιοί, παρότι οι περισσότεροι νέοι σε ηλικία. Το 1960 ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ήταν 47 ετών, ο Φαζίλ Κιουτσιούκ 54, ο Σπύρος Κυπριανού 28 και ο Ραούφ Ντενκτάς 36. Οι αγωνιστές της ΕΟΚΑ και οι αγωνιστές της ΤΜΤ έμελλε να οδηγήσουν την Κύπρο και στις δεκαετίες του 1960 και του 1970, ανακυκλίζοντας την αντιπαράθεσή τους και επαναλαμβάνοντας αυτή την φορά την Ιστορία ως φάρσα. Τι δεν έμαθαν αυτοί οι ηγέτες από τη δεκαετία του 1950; Ότι αυτό που προείχε ήταν η απελευθέρωση από τους Άγγλους. Αν όλοι μαζί πολεμούσαν τους Βρετανούς τότε το αποτέλεσμα σίγουρα θα ήταν ένα κοινό ανεξάρτητο κράτος, με τις δύο κοινότητες να σέβεται η μια την άλλη. Επειδή δεν το έκαναν, συνέχισαν να μεταφέρουν τους άλυτους λογαριασμούς τους και στις επόμενες δεκαετίες. Και επειδή δεν πρέπει να μασάμε τα λόγια μας, θα πρέπει να ειπωθεί και αυτό. Τη μεγαλύτερη ευθύνη την φέρει εδώ η πλειοψηφούσα ε/κ πλευρά. Η οποία δημοσίως είχε θέσει τους στόχους της, επειδή μέσα από αυτούς τους στόχους απέκλεισε τους Τ/Κ, με αποτέλεσμα να τους αναγκάσει να βρουν εναλλακτικές πολιτικές οδούς.
Με λίγα λόγια, δεν μπορούμε να αντικρίζουμε την Ιστορία μας επιλεκτικά. Οφείλουμε να τη βλέπουμε συνολικά. Το 1960, καλώς ή κακώς, υπογράψαμε τις Συνθήκες Ζυρίχης - Λονδίνου. Δημιουργήσαμε ένα δικό μας ενιαίο κράτος. Κάναμε επίσης ένα τεράστιο συμβιβασμό, σε σχέση με τους στόχους που είχαμε ως κοινότητα τις προηγούμενες δεκαετίες. Αναγνωρίσαμε τους Τ/Κ ως συνεταίρους σε αυτό το κράτος το οποίο με βάση τις συνθήκες ξεκίνησε να λειτουργεί ως δικοινοτικό. Δυστυχώς αποτύχαμε να το λειτουργήσουμε, με αποτέλεσμα την πρώτη διχοτόμησή του το 1963 όταν αποχώρησαν οι Τ/Κ, το πραξικόπημα της Ελλάδας και την εισβολή της Τουρκίας του 1974. Αποτύχαμε γιατί αντιμετωπίσαμε τα προβλήματά μας με τη λογική του 1950. Μετά το 1974 κάναμε ένα νέο συμβιβασμό, την ομοσπονδία. Θα αποτύχουμε και πάλιν αν δεν μπορέσουμε έστω και την υστάτη να απογαλακτιστούμε από τη λογική του 1950. Μπορούμε;
Τι μάθαμε;
Σκεφτείτε μόνο τούτο. Οι ηγεσίες των Ε/Κ και των Τ/Κ κατά την περίοδο 1950-60 διαφέρουν και πολύ από τις σημερινές ηγεσίες των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων; Κατά τη δεκαετία του 1960 έγιναν πολλά λάθη. Ίσως όμως η Ιστορία να μην είναι τόσο σκληρή, κρίνοντας εκ του αποτελέσματος, τους τότε πρωταγωνιστές. Μεγάλωσαν και ωρίμασαν πολιτικά μέσα σε ένα κλίμα που ο εθνικισμός βρισκόταν στα φόρτε του παγκοσμίως. Τα κινήματα υπέρ της αυτοδιάθεσης των λαών ήταν διάσπαρτα επίσης, η δε Μεγάλη Βρετανία που έχανε συνεχώς έδαφος, αυτά τα κινήματα φρόντιζε να τα αποσυντονίζει και να τα οδηγεί σε μεταξύ τους σύγκρουση. Το "διαίρει και βασίλευε" των Βρετανών αυτή την περίοδο λειτούργησε άψογα στην Κύπρο, όπως λειτούργησε και μερικά χρόνια νωρίτερα χωρίζοντας από την Ινδία το Πακιστάν. Οι Ε/Κ ζητωκραύγαζαν υπέρ της Ένωσης, οι Τ/Κ υπέρ της διχοτόμησης και της ένωσής τους με την Τουρκία, οι δε Βρετανοί έκαναν τη δουλειά τους. Που δεν ήταν τίποτε άλλο από το να κρατήσουν τον στρατηγικό έλεγχο της Κύπρου μετά την κρίση στο Σουέζ το 1956, αλλά και την αναζωπύρωση του Ψυχρού Πολέμου στη δεκαετία του 1960. Στόχος ήταν να ελεγχθούν οι "ανώριμοι Κύπριοι" οι οποίοι δεν μπορούσαν να κατανοήσουν το διεθνές περιβάλλον και τα διεθνή εμπλεκόμενα συμφέροντα. Και προς αυτό τον στόχο στρατεύθηκαν και οι "μητέρες πατρίδες". Το 1964, επί κυβερνήσεως Γεωργίου Παπανδρέου, κατά παράβαση των Συμφωνιών Ζυρίχης και Λονδίνου, αλλά με την ανοχή όλων στάλθηκε στην Κύπρο μια ελληνική μεραρχία 10.000 ανδρών με αξιόλογο βαρύ οπλισμό. Η Ελλάδα, ως μέλος του ΝΑΤΟ και εν μέσω Ψυχρού Πολέμου, ανέλαβε τη στρατιωτική στήριξη της Κύπρου σε μια προσπάθεια να πεισθούν οι Ε/Κ ότι είναι ασφαλείς από την Τουρκία και κυρίως ο Μακάριος να σταματήσει να αλληθωρίζει προς τη Μόσχα. Ούτε αυτή η κίνηση στάθηκε αρκετή ώστε οι Ε/Κ να σταματήσουν να μηρυκάζουν το παρελθόν. Επανέφεραν το αίτημα της Ένωσης για να παιχθεί η δεύτερη πράξη της διχοτόμησης το 1974, διά της εισβολής στην Κύπρου 40.000 στρατιωτών της Τουρκίας και πάλιν υπό την ανοχή όλων.
Το παρόν μας ως ιστορική φάρσα
Η Ιστορία και ο ηρωικός αγώνας του 1955 μπορεί σήμερα να δώσει απαντήσεις μόνο σε αυτούς που θέτουν τις σωστές ερωτήσεις. Το ίδιο ισχύει και για το τ/κ ταξίμ. Οι ηγέτες μας κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας έκαναν τις επιλογές τους. Μοναχικές επιλογές. Ηρωικές επιλογές. Κόντρα στα σημεία των καιρών και στα διεθνή συμφέροντα. Ήταν λάθος ο αγώνας της ΕΟΚΑ; Υπό τις συνθήκες και την αντίληψη των τότε πρωταγωνιστών όχι. Μπορεί πολιτικά να ήταν αφελής αγώνας, αφού οι Κύπριοι ηγέτες δεν είχαν θέαση του κόσμου. Το βλέμμα τους ήταν καρφωμένο χωρίς περιφερειακή όραση στην Αθήνα. Μας εμπνέουν οι ήρωες της ΕΟΚΑ; Ναι, μας εμπνέουν γιατί πίστευαν σε κάτι για το οποίο ήταν διατεθειμένοι να δώσουν ακόμα και τη ζωή τους. Αλλά σήμερα την 1η Απριλίου 2017 χρειαζόμαστε διαφορετικούς ήρωες. Τους οποίους, σε επίπεδο ηγεσίας, δεν έχουμε δυστυχώς. Σήμερα μας κυβερνούν φοβισμένα ανθρωπάκια. Ζούμε όμως σε μια εποχή εξίσου ηρωική με το παρελθόν. Γι' αυτό χρειαζόμαστε κατεπειγόντως τους ήρωες του παρόντος, για να σταματήσουμε να ζούμε τη φάρσα ενός ανακυκλωμένου παρελθόντος, το οποίο γελοιωδώς βιώνουμε μέσα από τη συζήτηση στη Βουλή για το ενωτικό δημοψήφισμα του 1950. Μόνο που σήμερα ήρωας δεν είναι αυτός που θυσιάζει τη ζωή του ή παίρνει τη ζωή όσων νομίζει ότι τον απειλούν στον γεωγραφικό χώρο όπου ζει. Οι σημερινοί ήρωες δεν είναι εθνικιστές. Κι αυτό γιατί οι σημερινοί εθνικιστές φοβούνται. Οι ήρωες δεν φοβούνται. Ήρωας είναι αυτός που στη γειτονιά του αλλά και στο παγκόσμιο χωριό όπου ζει, ξέρει να αγαπά τον συνάνθρωπό του. Που μπορεί να συνυπάρχει. Ήρωας είναι αυτός που ανεξαρτήτως χρώματος και φυλής αγωνίζεται να βελτιώσει τη ζωή του, αλλά και τη ζωή των άλλων. Ας πάρουμε λοιπόν μια σταγόνα από το κουράγιο του Γρηγόρη Αυξεντίου να μπολιάσουμε το δικό μας. Με οδηγό τούτη την αγάπη και την ελπίδα ότι μια μέρα οι ξύλινοι σταυροί θα μπουμπουκιάσουν τριαντάφυλλα.... "Γεια σας"!
