Κάτω απ΄την σκιά της σημαίας

 

Τι ξεχωρίζει μια σημαία από ένα πανί; Πώς ένα κομμάτι πανί γίνεται σημαία; Γιατί διαχρονικά δισεκατομμύρια άνθρωποι στοιχήθηκαν πίσω της, εκατομμύρια έχασαν τις ζωές τους, εκατομμύρια ριγούν στην έπαρσή της και τη χειροκροτούν όταν το τιμητικό άγημά της προηγείται των στρατιωτικών παρελάσεων; Πώς μπορεί μια σημαία σκαρφαλωμένη στην κορυφή ενός ξύλινου νεκρού κονταριού να μαγεύει γενεές γενεών ανθρώπων;

 

Μια σημαία, αν δεχτούμε την ανάλυση του Michael Billing (Billig, M. (1995). Banal Nationalism. London: Sage Publications), πέρα από τον εξτρεμιστικό εκφράζει και έναν μπανάλ εθνικισμό. Εξτρεμισμό κρύβει μέσα του κάθε επιθετικός πόλεμος που είναι γέννημα κάθε μασκαρά εθνικιστή που παριστάνει τον πατριώτη. Ο μπανάλ είναι ο υποδόριος εθνικισμός της καθημερινότητάς μας, που αφορά τα γεωγραφικά μας όρια, τις καθημερινές μας εκφράσεις του τύπου «Σαν την Κύπρο δεν έχει», το φαγητό μας, τα σύμβολά μας και εν γένει τη διαφορετικότητά μας από τους άλλους…τους ξένους. Η σημαία, κατά τον συγγραφέα, συμβολίζει τη φαντασιακή σχέση και αλληλεγγύη μεταξύ μιας ομάδας ανθρώπων. Υπ’ αυτές τις συνθήκες το ερώτημα ηχεί λογικό: τελικά, όσοι λατρεύουμε τις σημαίες στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, όσοι ριγούμε στο αναπέταγμά τους δεν είμαστε παρά όντα πεπερασμένα, κουρέλια της Ιστορίας και εν γένει οργανισμοί οι οποίοι δεν μπορούμε να επιβιώσουμε εάν δεν αισθανόμαστε ότι είμαστε διαφορετικοί;

Η Ιστορία

Οι πρώτες σημαίες μαρτυρούνται ιστορικά στην αρχαία Αίγυπτο το 3100 π.Χ. Ήταν κατασκευασμένες από ξύλο ή μέταλλο. Έκτοτε απέκτησαν διάφορες χρήσεις. Στη μάχη έδιναν το σύνθημα της επίθεσης, διαχώριζαν τους αντιπάλους και κυμάτιζαν στα τείχη οχυρωμένων πόλεων. Αργότερα η χρήση τους επεκτάθηκε και στη θάλασσα, με το κάθε πλοίο να φέρει τη σημαία προέλευσής του ή χρήσης του. Ακόμα και οι πειρατές ένιωσαν την ανάγκη να έχουν τη δική τους σημαία με τη νεκροκεφαλή. Στον Μεσαίωνα επίσης το κάθε ιπποτικό τάγμα είχε τη δική του σημαία, η οποία αποτυπωνόταν στην πανοπλία του κάθε ιππότη. Σήμερα οι σημαίες κατά κύριο λόγο εκπροσωπούν τα κράτη, καθορίζουν σύνορα και κατά κανόνα εκπροσωπούν ή περιχαρακώνουν αυτό που οι λαοί θέλουν να ονομάζουν ανεξαρτησία και εθνική κυριαρχία. Η χρήση των σημαιών νομοτελειακά επεκτάθηκε σε όλες τις εκφάνσεις της οικονομικής και κοινωνικής ζωής. Σημαίες έχουν οι δήμοι, οι εταιρείες, τα σχολεία, οι ποδοσφαιρικές ομάδες, ακόμα και οι διάφοροι σύνδεσμοι χούλιγκαν που τις υποστηρίζουν.
Ήδη από τον Μεσαίωνα αναπτύχθηκαν και ειδικές επιστήμες για την παρακολούθηση και εξέλιξη της σημασίας αλλά και της σημειολογίας των σημαιών και εν γένει των συμβόλων. Η Εραλδική (Heraldry) είναι η μελέτη των συμβόλων. Προέρχεται από την αγγλονορμανδική λέξη herald, και ξεκίνησε κυρίως μέσα από τη μελέτη του πρωτοκόλλου των στρατιωτικών. Στη συνέχεια υπήρξε περαιτέρω εξειδίκευση, η επιστήμη της Σημαιολογίας (Βεξιλολογία). Διεθνώς ο όρος αναφέρεται ως Vexillology, μια σύνθετη λέξη από τη λατινική vexillum που σημαίνει σημαία και την ελληνική κατάληξη -λογία.

Ποικιλότητα

Για τον μέσο άνθρωπο σήμερα η σημαία εκφράζει κάποιας μορφής ταυτότητα, ιδεολογία, ενώ δεν λείπουν και αυτοί που της προσδίδουν εξωπραγματικούς συμβολισμούς που αγγίζουν τα όρια του φετιχισμού. Για παράδειγμα, η σημαία για κάποιους δεν συμβολίζει τη δική τους ταυτότητα, αλλά είναι το σύμβολο που τους διαχωρίζει από τους μισητούς τους εχθρούς… των οποίων η σημαία έχει άλλο χρώμα. Είναι γι’ αυτό παραδεκτό διεθνώς ότι όσο πιο πολιτισμικά καθυστερημένος είναι ένας λαός, τόσο μεγαλύτερους συμβολισμούς αποδίδει στη σημαία του. Για παράδειγμα, εάν «προσβάλεις» τη σημαία ενός Έλληνα ή ενός Τούρκου, είσαι νεκρός. Η πράξη αυτή εκλαμβάνεται ως προσβολή του έθνους, της καταγωγής του, της ουσίας της ύπαρξής του. Στις ΗΠΑ συνταγματικά επιτρέπεται το κάψιμο της αμερικανικής σημαίας ακόμα και έξω από τον Λευκό Οίκο σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Μόδιστροι επίσης σχεδιάζουν μαγιό για καλλίπυγες Αμερικανίδες με τα χρώματα της αστερόεσσας. Ο Τζορτζ Μπέρναρντ Σο με τον καυστικό του λόγο έθεσε νομίζω το θέμα στις ορθές του διαστάσεις: «Ένα υγιές έθνος δεν χρειάζεται να έχει συνείδηση της εθνικότητάς του, όπως ένας υγιής άνθρωπος δεν έχει συνείδηση των οστών του».

Συμβολισμοί 

Με λίγα λόγια οι παρωχημένες σημαίες πολλές φορές είναι εκεί για να συμπυκνώνουν τις ζωές μας και κυρίως για να τους δίνουν νόημα, εφόσον επιμένουμε να ζούμε το παρόν μέσω του παρελθόντος. Π.χ. για τον Κοράι Μπασντογρουλτματζί και τη σύζυγό του Τζινέλ Σενέμ Σουνέλ η χαλκόεσσα κυπριακή σημαία με το λευκό φόντο και το κλωνάρι ελιάς μπορεί να συμβολίζει την Κυπριακή Δημοκρατία που έχασαν. Για τους Ελληνοκύπριους που μαζεύτηκαν να υποστηρίξουν το ζευγάρι έξω από το δικαστήριο της Αμμοχώστου προφανώς συμβολίζει την Κυπριακή Δημοκρατία που διέλυσαν, λοιδόρησαν και εξευτέλισαν. Σήμερα το «κουρελόπανο» που σχεδίασε ένας Τουρκοκύπριος δίκην πύρινης γλώσσης, προκαλεί πολιτική επιφοίτηση και τάση για αυτοκριτική. Στην αντίπερα όχθη κραδαίνοντας τουρκικές σημαίες οι Γκρίζοι Λύκοι μαζεύτηκαν για να γιουχάρουν το ζευγάρι. Η κυπριακή σημαία μπορεί να ξυπνά μέσα τους τον Κόναν τον Βάρβαρο ή εκείνες τις θύμησες των γονιών τους που μεγάλωσαν μέσα στους τ/κ θύλακες από το 1963 έως το 1974 χωρίς νερό και ρεύμα. Έξω από το δικαστήριο της Αμμοχώστου πάντως εκείνο το πρωινό της Πέμπτης οι σημαίες λειτούργησαν ως οπτικά σλόγκαν και οι εθνικοί ύμνοι ως μουσικά σλόγκαν. Κάτω από τις σημαίες στοιχήθηκαν άνθρωποι, φωνές, μίση και πάθη. Οι σημαίες εξάλλου δεν έχουν σκιά για να καλύψουν την ασχήμια των ανθρώπων. Απεναντίας, την αποκαλύπτουν.

Η ελπίδα

Ο μόνος ελπιδοφόρος συμβολισμός είναι ότι οι σημαίες δεν κυματίζουν στο κενό, σύμφωνα με τον Άρθουρ Κλαρκ. Η θέση είναι υπερβατική και διαλεκτική γιατί δεν αφορά το θανατηφόρο περιβάλλον της γεωγραφίας στο οποίο ζούμε. Απλώς ακόμα να αντιληφθούμε ότι πολιτικές και ιδεολογικές διαφορές στην πραγματικότητα δεν σημαίνουν τίποτα σημαντικό, απεναντίας έχουν καταστεί τετριμμένες και στην πορεία εκφυλίζονται. Η ελπίδα για το ανθρώπινο είδος θα υπάρξει όταν προσδιορίσει τα όρια της ύπαρξής του, όταν καταργήσει τα διαχωριστικά τείχη και κυρίως τα σύμβολα του διαχωρισμού. Οι σημαίες τότε δεν θα κυματίζουν στο κενό, αλλά θα διαφημίζουν και θα πανηγυρίζουν την πολυχρωμία της ζωής των ανθρώπων πάνω σε αυτόν τον πλανήτη. Η πρώτη σημαία που λειτουργεί μέσα από αυτόν τον συμβολισμό είναι η σημαία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.