Η κινεζοποίηση της Ευρώπης

Έχει μέλλον σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση; Η αμφισβήτηση εν μέσω οικονομικής κρίσης από τους ίδιους τους λαούς της όλο και φουντώνει. Σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο του 2013, μόνο το 63% των πολιτών της ΕΕ πιστεύει στην Ευρώπη, με τις χώρες του Νότου όλο και περισσότερο να απομακρύνονται από το ευρωπαϊκό όραμα. Στην έρευνα «Διατλαντικές Τάσεις 2012» -μια ετήσια δημοσκόπηση της κοινής γνώμης σε ΗΠΑ και Ευρώπη- διαπιστώνεται επίσης ότι οι Ευρωπαίοι είναι ένθερμοι υποστηρικτές του Αμερικανού Προέδρου Μπαράκ Ομπάμα, ενώ το 57% όσων συμμετείχαν στην έρευνα σε 12 ευρωπαϊκές χώρες (εντός και εκτός ευρωζώνης) είπαν ότι το ευρώ ήταν ή θα ήταν κακό για την οικονομία τους. Πέρσι το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 53%. Οι αριθμοί ούτως ή άλλως είναι αμείλικτοι. Η ευρωζώνη έστω οριακά βρίσκεται σε ύφεση και η ανεργία ξεπερνά το 12%, με την κόντρα Νοτίων και Βορείων να φουντώνει προκαλώντας διαλυτικά φαινόμενα. Στις ΗΠΑ η κόντρα Βορείων -Νοτίων, μετά από ένα μακρύ και αιματηρό εμφύλιο πόλεμο (1861-1865), κατέληξε στην ενίσχυση της αμερικανικής ομοσπονδίας. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το στοίχημα είναι ίσως διαφορετικό. Το 1989 ο στόχος που τέθηκε ήταν η μετεξέλιξη του γερμανικού μοντέλου ανάπτυξης σε μοντέλο για την οικοδόμηση της Ευρώπης. Σήμερα οι όροι αντιστράφηκαν. Η Ευρωπαϊκή Ένωση γερμανοποιείται. Το πρόβλημα όμως δεν είναι ευρωπαϊκό. Είναι παγκόσμιο.

Την Ευρωπαϊκή Ένωση από το 1950 την ίδρυσαν και την μετεξέλιξαν πολιτικοί με όραμα και ιστορική γνώση. Οικοδομήθηκε στα ερείπια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου με στόχο να αποφευχθεί ξανά ένας πόλεμος. Προόδευε ως οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο (με την αρωγή του σχεδίου Μάρσαλ) εν μέσω Ψυχρού Πολέμου από το 1950 έως και το 1990. Κυρίως όμως λιπάνθηκε πολιτικά και πολιτισμικά από τις αρχές της ελληνορωμαϊκής σκέψης, την αγγλική Magna Carta (1215), την Αναγέννηση, τη Βιομηχανική Επανάσταση και τη γέννηση του συνδικαλισμού, τη Γαλλική Επανάσταση της Αδελφοσύνης και της Ισότητας, τη γένεση του Καπιταλισμού και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, αλλά και την αντίστοιχη κριτική του διαλεκτικού υλισμού και του Σοσιαλισμού.

Αυτό το λίπασμα ήταν αρκετό από το 1950 έως και το τέλος του 20ού αιώνα να συντηρεί μια Ευρώπη με συνεκτικά στοιχεία τον πολιτικό συμβιβασμό, την αλληλεγγύη και την οικονομική συνεργασία συντεταγμένη στις παραμέτρους μιας στοιχειώδους ηθικής. Ήταν η Ευρώπη του πολιτικού οράματος, με την οικονομική ανάπτυξη να επικουρεί την πολιτική και όχι το αντίθετο.

Η παγκοσμιοποίηση

Βεβαίως η τρομακτική ανάπτυξη της τεχνολογίας στις τελευταίες δεκαετίες του παρελθόντος αιώνα, η δημιουργία του πλανητικού χωριού, οι εκπληκτικές δυνατότητες των ανθρώπων για επικοινωνία πέρα από τα νοητά σύνορα των χωρών, επέδρασε καταλυτικά στις ισορροπίες και την ιεραρχία στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Αν το βιομηχανικό κεφάλαιο, όπως προέβλεψε αρχικά ο Μαρξ κατά τον 19ο αιώνα, άρχισε σταδιακά να επιβάλλεται επί της πολιτικής και κοινωνικής ζωής, το κεφάλαιο γενικά σήμερα έχει κερδίσει ολοκληρωτικά τη μάχη με την πολιτική και τους πολιτικούς. Μια μάχη την οποία επέλεξε να δώσει τα τελευταία χρόνια, όχι στις συντεταγμένες κοινωνίες της Δύσης όπου η παράδοση και η κουλτούρα των λαών θα μπορούσε να αποτελέσει σοβαρή τροχοπέδη, αλλά σε χώρες πολιτικά, ιδεολογικά και πολιτισμικά απορρυθμισμένες και αλλοτριωμένες, όπως η Κίνα, η Ινδία, η Βραζιλία, η Ινδονησία και η Τουρκία. Χώρες με τεράστιους πληθυσμούς, οπότε με φθηνό εργατικό δυναμικό. Χώρες με τεράστια ελλείμματα δημοκρατίας, οπότε με πολιτικούς χωρίς λαϊκό έλεγχο, έτοιμους να εξαγορασθούν αντί πινακίου φακής από τις κολοσσιαίες πολυεθνικές που αποζητούν το κέρδος και μόνο το κέρδος.
Η θέση του μακαρίτη Στιβ Τζομπς για την επιλογή της κατασκευής του iPhone στην Κίνα είναι αποκαλυπτική: Στην Κίνα, είπε, υπάρχουν εργάτες που εργάζονται 17 ώρες με χαμηλούς μισθούς, επιτρέποντας το κόστος κατασκευής του τηλεφώνου να πέφτει στα 8 δολάρια. Στις ΗΠΑ για να κατασκευασθεί χρειαζόταν 64 δολάρια. Παρότι το πωλούσε 700 δολάρια, προτιμούσε την Κίνα και για έναν άλλο λόγο. Δεν υπήρχαν απεργίες, ενώ οι εργάτες δούλευαν σε βάρδιες χωρίς παράπονα. Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Ernst & Young, σε 25 χρόνια, οι BRIC (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία και Κίνα) θα συγκαταλέγονται στις έξι μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου, η Ινδονησία στις δέκα μεγαλύτερες, ενώ η Νότιος Αφρική και η Νιγηρία στις 20 μεγαλύτερες. Η Τουρκία, το Μεξικό, η Νότιος Κορέα και η Σαουδική Αραβία θα έχουν και αυτές ανεβεί σημαντικά στην κατάταξη.

Ουδείς πρέπει να δυσανασχετεί για την ανάπτυξη των χωρών αυτών. Το ερώτημα που τίθεται είναι εάν με την ανάπτυξη που παρουσιάζουν θα αρχίσουν να ευημερούν ταυτόχρονα και οι λαοί τους. Το τραγικότερο ερώτημα βέβαια που τίθεται αφορά την Ευρώπη και τον δυτικό κόσμο. Θα καταφέρει η Δύση να προσφέρει το πολιτικό και οικονομικό της μοντέλο στις χώρες αυτές ή μήπως αργά, αλλά σταθερά, το μοντέλο των χωρών αυτών μεταφέρεται στη Δύση; Με την Ευρωπαϊκή Ένωση καθημερινά να εξασθενεί. Με την αντιπαράθεση των «εργατικών» Βορείων και των «τεμπέληδων» Νοτίων να τροφοδοτεί τον λαϊκιστικό σκεπτικισμό, ενθαρρύνοντας τον οικονομικό εθνικισμό, αντί της ολοκλήρωσης μεταξύ των ευρωπαϊκών οικονομιών; Μάλλον συμβαίνει το δεύτερο προς όφελος πολύ ελαχίστων ανθρώπων.

Ο παγκόσμιος πλούτος

Παρόλο που η παγκόσμια οικονομία κλυδωνίζεται από την κρίση, ο παγκόσμιος πλούτος συνεχίζει να αυξάνεται. Δυστυχώς όμως αυτή η αύξηση δεν αφορά όλους, αλλά μόνο ένα μικρό ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού.
Σύμφωνα με την έκθεση της Credit Suisse του 2012 ο παγκόσμιος πλούτος έφτασε πέρυσι σε επίπεδα ρεκόρ, αγγίζοντας τα 231 τρισεκατομμύρια δολάρια. Το 2010 ήταν 195 τρισεκατομμύρια δολάρια, δηλαδή παρουσίασε αύξηση σχεδόν 20%. Η πρόβλεψη είναι ότι θα αυξηθεί κατά 50% (θα φτάσει τα 345 τρισεκατομμύρια δολάρια) μέχρι το τέλος του 2016!
Το εντυπωσιακό γεγονός είναι ότι το 0,5% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει το 38,5% του συνολικού πλούτου, ενώ παράλληλα οι εκατομμυριούχοι και δισεκατομμυριούχοι αυξάνονται διαρκώς, τόσο σε αριθμό όσο και σε μέγεθος περιουσίας.
Ειδικότερα και με βάση πάντα τα στοιχεία της έκθεσης:
• To 0,5% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει το 38,5% του συνολικού πλούτου! Το 8,2% κατέχει επιπλέον 43,6% του πλούτου. Δηλαδή, περίπου το 9% κατέχει το 82% του πλούτου!
• Τα 2/3 του παγκόσμιου πληθυσμού αντιπροσωπεύει μόλις το 3,3% του πλούτου.
• Παρόλο που η Κίνα, η Ινδία, η Λατινική Αμερική και η Αφρική αντιπροσωπεύουν το 56% του παγκόσμιου πληθυσμού, εντούτοις κατέχουν μόλις το 16% του πλούτου. Η Ευρώπη κατέχει περίπου το 1/3.
• Στην Αμερική ζει το 21% των ανθρώπων που έχουν περιουσία μεγαλύτερη από 100.000 δολάρια. Στην Ιαπωνία βρίσκεται το 16%, στη Γερμανία το 7%, στην Ιταλία το 8%, και στην Κίνα το 6%.
• Το 2011, η Ευρώπη ξεπέρασε την Αμερική ως προς τον αριθμό των κατοίκων που κατέχουν περιουσία μεταξύ 1 και 50 εκατομμυρίων δολαρίων.
• Το μερίδιο της Κίνας αυξάνεται διαρκώς. Ο αριθμός των εκατομμυριούχων στην Κίνα αναμένεται να διπλασιαστεί έως το 2016.

Εν κατακλείδι η οικονομική κρίση δεν επισυμβαίνει επειδή όλοι γίνονται πιο φτωχοί. Από την κρίση αυτή οι πολλοί φτωχαίνουν και οι ελάχιστοι γίνονται πολύ πιο πλούσιοι. Συνεκδοχικά η κρίση ωφελεί τους πλούσιους.

Πώς αντιδρούμε;

Δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις. Σίγουρα δε όχι διά της αντιπαράθεσης του τύπου ιθαγενείς vs μετανάστες. Όχι διά της απαξίωσης των Κινέζων, των Ινδών και των Τούρκων εργατών.
Το πρόβλημα, είναι σαφές, το δημιουργούν λίγοι και κυρίως άπληστοι. Εκμεταλλευόμενοι την παγκοσμιοποίηση κατά το δοκούν και συμφέρον. Με τα ίδια όπλα όμως θα μπορούσαν να αντιδράσουν και οι φτωχοί, κι εδώ οι δυτικές κοινωνίες και οι λίγοι μη διεφθαρμένοι πολιτικοί έχουν ρόλο να επιτελέσουν λόγω της τεράστιας παράδοσης που έχει ο ευρωπαϊκός χώρος. Ένας χώρος όπου διακινήθηκαν μεγάλες ιδέες, δόθηκαν οι μεγάλες μάχες των εργαζομένων και για 50 χρόνια λειτούργησε το πείραμα μιας συγκριτικά αλληλέγγυας Ευρωπαϊκής Ένωσης, πρότυπο για τις υπόλοιπες περιοχές του πλανήτη. Αυτό το μοντέλο δεν πρέπει να χαθεί και οι Ευρωπαίοι πολίτες έχουν τεράστια ευθύνη να το διαφυλάξουν. Όχι μόνο για τους εαυτούς τους, όχι μόνο για τους Κινέζους, τους Ινδούς και τους Βραζιλιάνους εργαζόμενους, αλλά και για τα εκατομμύρια των κατοίκων της Αφρικής που ζουν υπό δυσμενέστερες ακόμα συνθήκες. Είναι αλήθεια ότι από την ευρωπαϊκή πολιτική ηγεσία δεν μπορεί να περιμένει κανείς πολλά σήμερα. Ο Μπαράκ Ομπάμα, αντίθετα, στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού δίνει μια μάχη πιο κοντά στα συμφέροντα του μέσου ανθρώπου, με την πλειοψηφία των Αμερικανών να τον στηρίζει. Θα μπορέσει; Αν πάντως αυτή η μάχη στον δυτικό κόσμο χαθεί, τότε η κινεζοποίηση της Ευρώπης, αλλά και του πλανήτη στο σύνολό του, είναι αναπόφευκτη.