Συστημική βλακεία

Συζητούσα πρόσφατα με ένα φίλο δημοσιογράφο από την Ολλανδία για τη διαφθορά. «Και στην Ολλανδία υπάρχει διαφθορά», παραδέχτηκε, «ωστόσο αυτή δεν είναι συστημική. Δεν καταλύει το κράτος». Προσπάθησα να κατανοήσω τι εννοούσε, μιας και αντιλήφθηκα ότι πέρα από το ολλανδικό μοντέλο που είχε υπόψη του, είχε διαβάσει και την έκθεση της Alvarez & Marsal για την Κύπρο.

Για παράδειγμα, είπε, στην Ολλανδία δεν θα βρεις εύκολα τραπεζίτη ο οποίος θα πάρει τα λεφτά των καταθετών του για να δίνει ανεμοδάνεια (ύστερα από παρεμβάσεις κομμάτων και εν γένει πολιτικών) σε επιχειρηματίες χωρίς εξασφαλίσεις. Δεν είναι επίσης δυνατόν να βρεις επικεφαλής τραπεζικού οργανισμού ο οποίος να περνά αποφάσεις από την τράπεζά του για δανειοδότηση της ίδιας της επιχείρησής του με συνοπτικές διαδικασίες. Δεν θα βρεις υπουργούς να ενοικιάζουν ακίνητα στο κράτος. Δεν θα βρεις Προέδρους να διαθέτουν δικηγορικά γραφεία και να κάνουν πράξεις με επιχειρήσεις και ηγεσίες άλλων τριτοκοσμικών χωρών. Μου είπε και άλλα πολλά:

·        Για παράδειγμα, η συντριπτική πλειοψηφία των Ολλανδών πληρώνουν τους φόρους τους, παρά το ότι αυτοί φθάνουν κοντά στο 50% των απολαβών τους. Γιατί το κάνουν; Διότι δεν θεωρούν ότι το κράτος τούς κλέβει. Αντιθέτως, με τη φορολογία που πληρώνουν μπορούν να απολαμβάνουν πραγματικά δωρεάν παιδεία, υγεία και πολιτισμό.

·        Πληρώνουν γιατί γνωρίζουν ότι θα έχουν καλές συγκοινωνίες, σοβαρά σώματα ασφαλείας και μια αξιόπιστη δημόσια υπηρεσία, η οποία λειτουργεί για να λύνει προβλήματα και όχι για να δημιουργεί πρόσθετα. Στην Κύπρο, κλέβουμε το κράτος μας, επειδή το θεωρούμε μεγαλύτερο κλέφτη από μας.

Παρόμοιες εντυπώσεις έχω από ταξίδια μου στη Δανία, στην Αγγλία και στη Σουηδία. Ο κόσμος σέβεται το κράτος παρότι είναι πολύ πιο αυστηρός με τους πολιτικούς του. Ένας υπουργός π.χ. στην Αγγλία έχασε τη θέση του γιατί χρέωσε  τα ρούχα του καθαριστηρίου του στα δημόσια ταμεία. Άλλος υπουργός διαπομπεύθηκε γιατί παραβίασε το όριο ταχύτητας. Ένας υπουργός παραιτήθηκε γιατί γκρεμίστηκε ένα γεφύρι της δεκαετίας του 1940. Σε μας οι πολιτικοί ανατινάζουν τη χώρα και δεν λένε ούτε συγγνώμη.

Σε σοβαρές χώρες του εξωτερικού οι πολιτικοί εν ολίγοις αναμένεται να προσπαθούν να λειτουργούν ως πρότυπα καλού και αγαθού πολίτη. Χωρίς να ισχυρίζομαι ότι δεν υπάρχουν εξαιρέσεις, οι πολιτικοί σε δημοκρατικές χώρες αισθάνονται ότι αναλαμβάνουν ένα αξίωμα για να υπηρετήσουν τον κόσμο. Συνήθως εισέρχονται στον χώρο αυτό ευκατάστατοι και φεύγουν ευκατάστατοι. Δεν χρησιμοποιούν το λειτούργημά τους για να πλουτίσουν. Δεν κυκλοφορούν με λιμουζίνες για να κάνουν show. Δεν περνούν τα Σαββατοκύριακά τους σε γάμους και κυρίως δεν διαμαρτύρονται ότι αμείβονται με πολύ λίγα τα οποία (sic) δεν τους φθάνουν για τα φακελάκια που δίνουν σε νεόνυμφους, τους οποίους τις περισσότερες φορές δεν γνωρίζουν.

Σε αυτές τις χώρες επίσης υπάρχουν και σοβαρά ΜΜΕ τα οποία συνήθως δεν χαρίζονται σε τέτοια μασκαραλίκια. Κάνουν αυστηρή κριτική στους πολιτικούς και τα κόμματα, δεν εξευτελίζονται για μια διαφήμιση, απεναντίας θεσμικά στηρίζονται από την Πολιτεία για να μπορούν να κάνουν τη δουλειά τους.

Οι εγγυητές

Σε σοβαρές και δημοκρατικές χώρες, όμως, υπάρχει εγγυητής του πολιτεύματος και του κράτους δικαίου. Με βάση το Σύνταγμα τον ρόλο αυτό πρέπει να έχει η Τρίτη εξουσία. Τα δικαστήρια και η Νομική υπηρεσία οφείλουν να προσάγουν υπόπτους και να αποδίδουν δικαιοσύνη. Στις υπό αναφορά χώρες αυτή η διαδικασία θεωρείται αυτονόητη. Στην Κύπρο τα δικαστήρια χρειάζονται χρόνια να αποδώσουν δικαιοσύνη, επιτρέποντας την ανομία. Η Νομική υπηρεσία, παρά το ότι η χώρα μας έχει χρεοκοπήσει λόγω διαφθοράς, δεν έχει καταφέρει να προσαγάγει κανένα ενώπιον του δικαστηρίου. Όπως είπε ο Τζον Μόρτιμερ «δεν χρειάζεται εξυπνάδα ο νομικός. Απλώς κοινή λογική και καθαρά νύχια». Ή αν θέλουμε να δούμε τι έγινε στη γειτονιά μας «καθαρά χέρια». Πρόκειται για τη γνωστή επιχείρηση που οδήγησε στη διάλυση της Πρώτης Ιταλικής Δημοκρατίας το 1992, όταν μια ομάδα δικαστικών υπό τον Αντόνιο ντι Πιέτρο άρχισε να ερευνά υποθέσεις σκανδάλων. Βρήκαν τότε τον μπελά τους ο πρωθυπουργός Μπετίνο Κράξι που αυτοεξορίστηκε, και ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι που υποφέρει μέχρι σήμερα.

Γιατί απευθύνομαι κυρίως στους δικαστικούς; Διότι είναι οι μόνοι που μπορούν να κάνουν ανεξάρτητα τη δουλειά τους με αξιοπρέπεια. Μπορεί να διορίστηκαν από τους πολιτικούς, αλλά δεν μπορούν να τους παύσουν. Μπορούν, αν υπάρχει έστω μια μικρή ομάδα στη Νομική υπηρεσία και τα δικαστήρια που πιστεύουν σε αυτή τη χώρα, να αναλάβουν τις ευθύνες τους; Οι περισσότεροι πολιτικοί μας είναι χωμένοι στον βούρκο. Αυτοί οι λίγοι που απέμειναν δίνουν άνισο αγώνα. Τα ΜΜΕ ελέγχονται στην πλειονότητά τους από διαπλεκόμενους εκδότες και έχουν ως λειτουργούς τους άτομα  που φοβούνται ότι θα απολυθούν ανά πάσα στιγμή. Οι ελάχιστοι που φωνάζουν μάλλον ηχούν γραφικοί. Η αστυνομία είναι κομματοκρατούμενη και στελεχωμένη από αγράμματους οι οποίοι δεν μπορούν να χωρίσουν δυο γαϊδάρων άχυρο. Οι τίμιοι αστυνομικοί είναι παραπεταμένοι. Η δημόσια υπηρεσία έχει καταφέρει να εγκλωβίσει την πνευματική ελίτ της χώρας σε μια διελκυστίνδα προαγωγών, καριέρας και αδιαφορίας για τα κοινά. Λίγοι τολμούν να οχυρωθούν πίσω από τον νόμο και να κάνουν σωστά τη δουλειά τους.

Επανέρχομαι στην Ολλανδία. Ξέρεις, μου λέει ο συνομιλητής μου, γιατί στη χώρα μου υπάρχει μικρότερη συστημική (δηλαδή κρατική) διαφθορά; Είναι θέμα πιθανοτήτων. Αυτός που θα διαπράξει αδίκημα ξέρει ότι υπάρχει ένα ποσοστό ποσοστό  50% να συλληφθεί και να δικασθεί. Στην Κύπρο, αν κρίνουμε από την κατάσταση που επικρατεί, το ποσοστό αυτό είναι μηδενικό. Έχει καταστραφεί μια ολόκληρη χώρα, έχει καταλυθεί το κράτος, έχει εξαθλιωθεί ένας λαός και δεν προσήχθη ούτε ένας ενώπιον του δικαστηρίου. Και όχι μόνο αυτό. Οι υφιστάμενοι θεσμοί αυτού του κράτους προσπαθούν να σώσουν όλους αυτούς που μας κατέστρεψαν. Εν ολίγοις αυτή η χώρα, πέρα από συστημική διαφθορά, παράγει απλόχερα και συστημική βλακεία.