Θα εκλέξουμε ένα νέο δικτάτορα;

Ενόψει προεδρικών εκλογών, μεσούσης της προεκλογικής εκστρατείας και με αφορμή την πρόταση μομφής εναντίον του Πρωθυπουργού της Βρετανίας, ως πολιτεία και ως πολίτες, έχω την εντύπωση ότι οφείλουμε να προβληματισθούμε για το πώς ελέγχεται ο εκάστοτε

Πρόεδρος 

Η ιστορική γνώση και εμπειρία από το 1964 και εξής, δείχνει ότι ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, είτε είναι ανίκανος, είτε είναι πολιτικά ανακόλουθος, είτε είναι διεφθαρμένος και απατεώνας, δεν μπορεί να ελεγχθεί ούτε πολιτικά, ούτε δικαστικά. Το δίκαιο της ανάγκης έχει ανατρέψει τη δυνατότητα ελέγχου του εκάστοτε Προέδρου, αφού όλες οι εξουσίες, μετά την αποχώρηση του Τ/Κ αντιπροέδρου και των Τ/Κ αξιωματούχων, έχουν μεταφερθεί στο πρόσωπό του. Τα δικοινοτικά check and balances έχουν εκλείψει. Με αποτέλεσμα, να μπορεί να διορίζει και να παύει το Υπουργικό Συμβούλιο. Να διορίζει όλους τους ανεξάρτητους αξιωματούχους και όλα τα μέλη των ημικρατικών. Να διορίζει τα μέλη της ΕΕΥ και της ΕΔΥ. Να διορίζει γύρω στα 1.000 άτομα σε θέσεις κλειδιά. Στο πλαίσιο της στοιχειώδους διάκρισης των εξουσιών του Συντάγματός μας, η Βουλή μπορεί να στείλει πίσω κάποια νομοσχέδια ή να περικόψει κονδύλια, αλλά ουσιαστικό έλεγχο δεν μπορεί να ασκήσει. Ο Πρόεδρος ελέγχεται από τη Δικαστική Εξουσία μόνο για εσχάτη προδοσία ή αν προβεί σε μια αξιόποινη και ατιμωτική πράξη.

Αλλού

Σε άλλες χώρες με πιο ώριμο δημοκρατικό σύστημα, υπάρχουν διαδικασίες με βάση τις οποίες οι πολιτικοί αξιωματούχοι μπορούν να ελεγχθούν, να κριθούν, ακόμα και να αποπεμφθούν, για μια σειρά από λόγους, χωρίς να χρειάζεται να κατηγορηθούν π.χ. ως προδότες ή για απόπειρα βιασμού. Ο Ρίτσιαρντ Νίξον παραιτήθηκε για τα έγγραφα του Γουότεργκεϊτ. Ο Πρόεδρος Μπιλ Κλίντον μπαινόβγαινε σε εξεταστικές επιτροπές για μια κηλίδα στο παντελόνι του. Ο Πρωθυπουργός της Ουγγαρίας για αντιγραφή της διδακτορικής του διατριβής, ο Πρόεδρος της Γερμανίας γιατί αγόρασε ένα διαμέρισμα με έκπτωση.

Στη Μεγάλη Βρετανία, τη βδομάδα που πέρασε, βιώσαμε τα επακόλουθα του σκανδάλου «Partygate». Των κατηγοριών δηλαδή εναντίον του Πρωθυπουργού Μπορίς Τζόνσον, ότι ενώ η κυβέρνησή του είχε κηρύξει λοκντάουν για τον κορωνοϊό, ο ίδιος και κάποιοι επιτελείς του το παραβίαζαν, κάνοντας πάρτι στην πρωθυπουργική κατοικία στη 10 Ντάουνινγκ στριτ. Οι Βρετανοί πολίτες ξεσηκώθηκαν διότι η Αστυνομία στην Αγγλία επέβαλλε σοβαρές ποινές στους πολίτες, τηρώντας τη νομοθεσία, αλλά ο βρετανός Πρωθυπουργός θεωρούσε ότι ήταν υπεράνω του νόμου. Εναντίον του Μπόρις Τζόνσον κατατέθηκε πρόταση μομφής από το ίδιο του το κόμμα, με αίτημα να απομακρυνθεί από Πρωθυπουργός. Την πρόταση μομφής σε σύνολο 359 καταψήφισαν 211 βουλευτές των Τόρις, ενώ την υπερψήφισαν 148. Κατάφερε τελικά, προσωρινά, να κερδίσει την ψήφο εμπιστοσύνης και να παραμείνει. Όπως παρατηρεί ωστόσο ο Γκάρντιαν σε σχόλιό του, «το γεγονός ότι σχεδόν το 40% των βουλευτών των συντηρητικών δεν επιθυμεί την παραμονή Τζόνσον στην εξουσία, προοικονομεί εξελίξεις στο αμέσως επόμενο διάστημα, μολονότι ο Τζόνσον δεν μπορεί, πρακτικά, να αμφισβητηθεί για τον επόμενο χρόνο».

Στην Κύπρο

Κατ’ αναλογία, για να αντιληφθούμε όλοι θεσμικά πόσο πίσω βρισκόμαστε, σκεφτείτε την περίπτωση το ΑΚΕΛ ή ο ΔΗΣΥ να κατέθεταν πρόταση μομφής με αίτημα να παραιτηθεί ο Δημήτρης Χριστόφιας ή ο Νίκος Αναστασιάδης. Πόσα έτη πολιτικού φωτός βρισκόμαστε πίσω;

Το προεδρικό σύστημα της Κύπρου, ούτως ή άλλως, δεν προνοεί πρόταση μομφής, οπότε ο έλεγχος του Προέδρου γίνεται ακόμα δυσκολότερος. Το φαινόμενο είναι μονίμως επαναλαμβανόμενο:

* Ο Τάσσος Παπαδόπουλος κατάφερε να ξεπεράσει τις καταγγελίες για τις εταιρείες του Μιλόσεβιτς, τα 10 δις που ακόμα αναζητά το Σερβικό Κράτος και τις δημόσιες δικαστικές αντιπαραθέσεις με τους Financial Times.

* Ο Δημήτρης Χριστόφιας ξεπέρασε τις καταγγελίες του εργολάβου Μιλτή για οφειλές για οικοδομικές εργασίες στο σπίτι του στην Έγκωμη. Έγινε, βεβαίως, έρευνα εναντίον για την υπόθεση στο Μαρί, του καταλογίστηκαν πολιτικές ευθύνες αλλά δεν ήταν υποχρεωμένος να παραιτηθεί.

* Ο Νίκος Αναστασιάδης αγνοεί τις αντιδράσεις για τα δωρεάν ταξίδια αναψυχής στις Σεϋχέλλες από τον φίλο του Σαουδάραβα, κατά παράβαση του κώδικα δεοντολογίας που ο ίδιος το 2013 και 2018 επέβαλε στους υπουργούς του, προειδοποιώντας κάθε επίδοξο παραβάτη διά της ποινής του πολιτικού αποκεφαλισμού.

Και στις τρεις περιπτώσεις, εάν η Κύπρος διέθετε μια ώριμη Δημοκρατία κι αν ήμασταν ένα ευνομούμενο κράτος, θα έπρεπε να διαταχθούν τουλάχιστον έρευνες από ανεξάρτητους αξιωματούχους αυτής της χώρας, οι οποίοι να έχουν το δικαίωμα (αυτό είναι το σημαντικό) να προχωρήσουν στη συνέχεια και νομικά τις υποθέσεις. Στις ΗΠΑ, ο Ντόναλντ Τράμπ και ενώ ήταν Πρόεδρος είχε να αντιμετωπίσει δύο έρευνες εναντίον του, μια από το Κογκρέσο και μια από ανεξάρτητο ποινικό ανακριτή.

Στην Κύπρο, βέβαια, όπως προκύπτει από απαντήσεις σε σχετικά ερωτήματά μας, δεν υπάρχει νομοθεσία με βάση την οποία μπορεί κάποια ανεξάρτητη αρχή να οδηγήσει έναν Πρόεδρο της Δημοκρατίας ενώπιον δικαστηρίου, εκτός κι αν αυτός κατηγορηθεί για εσχάτη προδοσία ή για δολοφονία ή βιασμό! Για όλα τα υπόλοιπα, ο εκάστοτε Πρόεδρος της Δημοκρατίας δέχεται μεν κριτική από τα ΜΜΕ, αλλά νομικά βρίσκεται στο απυρόβλητο. Μπορεί, για παράδειγμα, όλοι να ξέρουμε με βάση τους προϋπολογισμούς του κράτους ότι ο μισθός ενός Προέδρου είναι 100.000 ευρώ τον χρόνο, να καταθέτει αυτά τα στοιχεία στο Πόθεν Έσχες του, αλλά την ίδια στιγμή να δηλώνει ότι είναι εκατομμυριούχος, αλλά να μην σπάει μύτη. Μπορεί να ταξιδεύει με τζετ διαφόρων Ρώσων που έχουν αποκτήσει διαβατήριο της Κυπριακής Δημοκρατίας και καταζητούνται από τις χώρες τους, αλλά δεν τρέχει τίποτα. Μπορεί δικηγόροι του δικηγορικού του γραφείου να επιχειρούν να κλείσουν συμφωνίες με αεροπορικές εταιρείες με το κράτος του οποίου προΐσταται, δηλώνοντας ψευδώς ότι εργάζονται για άλλο δικηγορικό γραφείο, αλλά ποιος νοιάζεται;

Επαναλαμβάνουμε ότι ο εκάστοτε Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας διώκεται μόνον για εσχάτη προδοσία, για βιασμό ή αν σκοτώσει κάποιο πολίτη στη μέση του δρόμου. Αν για παράδειγμα το αυτοκίνητο της Προεδρικής Φρουράς, τρέχοντας με ιλιγγιώδη ταχύτητα στη διασταύρωση πριν το Προεδρικό, παραβιάζοντας τα φώτα τροχαίας, διαλύσει στην κυριολεξία το αυτοκίνητο της δημοσιογράφου κ. Στέλλας Σουρμελή, όπως συνέβη με τον Τάσσο Παπαδόπουλο, βεβαίως δεν υπάρχει θέμα. Ο εκάστοτε Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας δικαιούται να τρέχει «όπως τον πελλόν» και να παραβιάζει όλες τις διατάξεις του κώδικα οδικής κυκλοφορίας. Το εξοργιστικό είναι ότι το αυτοκίνητό του οδηγούν αστυνομικοί, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για την τήρηση της νομοθεσίας.

Οι υποψήφιοι για την Προεδρία

Αναμένουμε, με βάση τον πιο πάνω προβληματισμό, όλοι οι υποψήφιοι για την Προεδρία του 2023 να τοποθετηθούν ξεκάθαρα για το τεράστιο αυτό έλλειμμα που παρουσιάζει η χώρα μας, το οποίο, για την ακρίβεια, δεν είναι μόνο έλλειμμα Δημοκρατίας, αλλά και όχημα διαφθοράς.

Το Σύνταγμα που μας απέμεινε το 1964 με βάση το Δίκαιο της Ανάγκης δεν εξυπηρετεί πλέον αυτή τη χώρα. Δεν υπηρετεί τον απαραίτητο έλεγχο της εξουσίας, δεν εξυπηρετεί τη διαφάνεια και την απόδοση ευθυνών στην εκτελεστική εξουσία.

Μέχρι στιγμής, έχουν αλλάξει πολλά σημεία αυτού του Συντάγματος, οπότε η δικαιολογία ότι κάθε αλλαγή δημιουργεί προβλήματα συνταγματικής τάξης για την Κυπριακή Δημοκρατία, μάλλον δεν ευσταθεί.

Πρέπει πάραυτα να προχωρήσουμε σε μεταρρύθμιση του Συντάγματος, με κύριο στόχο να αφαιρεθούν αρμοδιότητες από τον Πρόεδρο. Πρέπει να θεσμοθετηθεί ουσιαστική διαδικασία ελέγχου του. Δεν μπορεί να διορίζει τους πάντες και τα πάντα. Η λογική να πετριγυρίζεται από δικούς του ανθρώπους, έχει νόημα για το Υπουργικό του Συμβούλιο και 5-10 άτομα στο Προεδρικό Μέγαρο. Δεν μπορεί να διορίζει τον γενικό εισαγγελέα, τον γενικό ελεγκτή, τον επίτροπο Διοικήσεως, τους προέδρους του ΡΙΚ, της ΑΗΚ, της ΑΤΗΚ, τα μέλη της ΕΔΥ και της ΕΕΥ. Δεν μπορεί να διορίζει ακόμα και τους μουχτάρηδες των κατεχόμενών μας χωριών.

Πρέπει να εξευρεθεί μέσω αλλαγής του Συντάγματος ένας δημοκρατικός και διαφανής τρόπος διορισμού κάποιων κρατικών και άλλων αξιωματούχων. Αυτό θα επιτρέψει τη λειτουργία ανεξάρτητων ανταγωνιστικών θεσμών, κάτι το οποίο θα οδηγήσει τη Δημοκρατία της χώρας μας σε περαιτέρω εμβάθυνση, θα επιφέρει περισσότερη αξιοκρατία και διαφάνεια.

Πρέπει η Κύπρος, μετά τις προεδρικές εκλογές του 2023, να ξεκινήσει την προσπάθεια να γίνει ένα κανονικό ευρωπαϊκό κράτος. Σε αυτήν την προσπάθεια, βέβαια, δεν αρκεί να αλλάξουν οι πολιτικοί. Χρειάζεται να αλλάξει το νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο μέχρι στιγμής επιτρέπει στον εκάστοτε Πρόεδρο της Δημοκρατίας να λειτουργεί ως εκλελεγμένος δικτάτορας. Κυρίως όμως, πρέπει να αλλάξουμε όλοι εμείς.