Φυσικό Αέριο: Οι δρόμοι της Ενέργειας και η Κύπρος

Το τεράστιο κοίτασμα φυσικού αερίου Zohr που ανακαλύφθηκε στην αποκλειστική οικονομική ζώνη της Αιγύπτου στο θαλάσσιο οικόπεδο Shorouk από την εταιρεία ENI αναμένεται να προκαλέσει σημαντικές γεωπολιτικές προσαρμογές στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μεσοπρόθεσμα. Πώς η εξεύρεση αυτού του κοιτάσματος επηρεάζει την Αίγυπτο, πώς επηρεάζει την Κύπρο και κυρίως το Ισραήλ; Μπορεί πλέον η περιοχή της Λεβαντίνης και δη η περί τον Ερατοσθένη περιοχή να μπει στον χάρτη της ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής; Την Παρασκευή ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν και αρμόδιος για θέματα ενέργειας Μάρος Σέφκοβιτς είχε εσπευσμένη συνάντηση στο Μιλάνο με τον εκτελεστικό διευθυντή της ΕΝΙ Κλαούντιο Ντεσκάλτσι. Προκύπτουν βεβαίως και κάποιες καθαρά κυπριακές απορίες που σε πρώτη φάση εξεφράσθησαν μέσω της εσπευσμένης κλήσης προς την ηγεσία της ΕΝΙ την περασμένη Τρίτη από τον υπουργό Ενέργειας της Κύπρου, αλλά και θα οριστούν από το ραντεβού του υπουργού Γιώργου Λακκοτρύπη με την Τotal την 1^η Οκτωβρίου.

Σύμφωνα με ανακοίνωση του αιγυπτιακού υπουργείου Ενέργειας και της ιταλικής εταιρείας ΕΝΙ, με βάση την πρώτη γεώτρηση στα 4.757 πόδια κάτω από τη θάλασσα υπάρχει ένα κοίτασμα 30 τρισ. κυβ. ποδιών φυσικού αερίου που εκτείνεται σε μια περιοχή 100 τετραγωνικών χλμ. με το βάθος του κοιτάσματος να φθάνει σε ύψος 630 μέτρων καλής ποιότητας φυσικού αερίου. Πρόκειται για το μεγαλύτερο θαλάσσιο κοίτασμα της τελευταίας 20ετίας με μία και μόνη γεώτρηση. Πρόκειται βέβαια για gas in place, γεγονός που αναμένεται να ρίξει πολύ πιθανόν το ύψος του, αφού χωρίς άλλες γεωτρήσεις ουδείς γνωρίζει τι ποσοστό του κοιτάσματος είναι πραγματικά εξορύξιμο.

Κυπριακή απορία

Η γεώτρηση της ΕΝΙ στο αιγυπτιακό οικόπεδο, σύμφωνα με δηλώσεις του υπουργού Ενέργειας Γιώργου Λακκοτρύπη, πραγματοποιήθηκε μόλις 6 χλμ. από τα σύνορα του οικοπέδου 11. Τα οικόπεδα 10-11 στην κυπριακή ΑΟΖ ως γνωστόν αδειοδοτήθηκαν στη γαλλική εταιρεία Τotal, με τις πληροφορίες από τους υφιστάμενους γεωλογικούς χάρτες και τις σεισμικές τρισδιάστατες απεικονίσεις να κάνουν λόγο για ενθαρρυντικές ενδείξεις. Στις 21 Ιανουαρίου 2015 όμως η γαλλική εταιρεία δήλωσε ότι οι δικές της έρευνες δεν κατέδειξαν την ύπαρξη σοβαρών κοιτασμάτων, δείχνοντας απροθυμία να προχωρήσει σε γεώτρηση. Η κυβέρνηση επεξέτεινε στη συνέχεια το συμβόλαιό της στο οικόπεδο 11 για περαιτέρω έρευνες, χαρίζοντάς της μάλιστα και τη συμφωνημένη αποζημίωση που έπρεπε να καταβάλει σε περίπτωση μη πραγματοποίησης γεώτρησης, ενώ η Τotal έδωσε πίσω το οικόπεδο 10. Αν βέβαια, σύμφωνα με εμπειρογνώμονα στον τομέα του φυσικού αερίου, 6 χιλιόμετρα νοτιότερα υπάρχει κοίτασμα 30 τρισ. κυβ ποδιών το οποίο εκτείνεται σε 100 τετρ. χιλιόμετρα, δεν είναι καθόλου απίθανο μέρος του κοιτάσματος αυτού να βρίσκεται και στο οικόπεδο 11. Δεν αποκλείεται η Τotal «να υποβάθμισε τη σημασία του οικοπέδου 11 είτε λόγω πολιτικής συγκυρίας, είτε κακής εκτίμησης, είτε κυρίως λόγω της απότομης πτώσης των τιμών του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, κάτι που καθιστά την εξόρυξη φυσικού αερίου από μεγάλα βάθη ασύμφορη». Το σίγουρο πάντως είναι ότι μετάνιωσε γιατί έδωσε πίσω το οικόπεδο 10. Κι αυτό για έναν πολύ σοβαρό λόγο: η ΕΝΙ ρίσκαρε στη διπλανή αιγυπτιακή ΑΟΖ μια γεώτρηση σε περιοχές όπου είχε αποτύχει στο παρελθόν η Shell και πέτυχε πλήρως, προφανώς γιατί ανακάλυψε τη σωστή γεωλογική δομή της περιοχής, αναπτύσσοντας ανάλογα το γεωλογικό της μοντέλο. Αυτό εξάλλου είναι και το μεγάλο κέρδος για την Κύπρο, διότι πλέον, όπως δήλωσε στον «Πολίτη» ο υπουργός Ενέργειας Γιώργος Λακκοτρύπης, «τώρα ξέρουμε τι ζητούμε και πώς το ψάχνουμε». Σύμφωνα πάντα με τις δηλώσεις του υπουργού Ενέργειας, «μετά την ανακάλυψη στην ΑΟΖ της Αιγύπτου έχει παρατηρηθεί τις τελευταίες μέρες μια αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για τα κυπριακά οικόπεδα στην πέριξ του Ερατοσθένη περιοχή (οικόπεδα 7, 10, 11, 12).

Η Τotal

Με βάση το συμβόλαιο που υπεγράφη με την κυβέρνηση, η Τotal οφείλει αρχές Οκτωβρίου να προσκομίσει τα επεξεργασμένα αποτελέσματα των νέων γεωλογικών στοιχείων του οικοπέδου 11, με τη ζωή της να έχει γίνει πολύ ευκολότερη αφού ήδη μερικά χλμ. νοτίως έχει ανακαλυφθεί το κοίτασμα Zohr στην ΑΟΖ της Αιγύπτου. Ήδη λοιπόν γνωρίζει τη γεωλογική δομή που αναζητά και δεν αποκλείεται μέχρι τον Φεβρουάριο του 2016, ημερομηνία κατά την οποία λήγει η πρώτη περίοδος του συμβολαίου της, να προχωρήσει ακόμα και σε γεώτρηση. Από την άλλη, η κυβέρνηση είναι σε θέση σε περίπτωση γεώτρησης στο 11 να ενεργοποιήσει τη συμφωνία συνεκμετάλλευσης με την Αίγυπτο που υπεγράφη τον Δεκέμβρη του 2013 και επικυρώθηκε από την αιγυπτιακή κυβέρνηση. Την ίδια στιγμή βέβαια ο υπουργός Ενέργειας είχε χθες και προχθές συναντήσεις με τους εκπροσώπου της BG αλλά και της Noble με στόχο την κατάθεση των σχεδίων ανάπτυξης των κοιτασμάτων που έχουν εξευρεθεί στο οικόπεδο 12.

Έχουμε συμφωνία;

Το ερώτημα είναι αν έχουμε συμφωνία με την Αίγυπτο μετά από αυτή την τεράστια ανακάλυψη η οποία βρίσκεται πολύ πιο κοντά στις αιγυπτιακές ακτές και εκ των πραγμάτων το αέριό της θα είναι χαμηλότερου κόστους. Τα χρονοδιαγράμματα επίσης σε ό,τι αφορά την αξιοποίηση του κοιτάσματος έως και την κήρυξή του ως εμπορεύσιμου θα μπορούσαν άνετα να συντρέχουν. Από την άλλη αυτή η ανακάλυψη φέρνει σε φοβερά δύσκολη θέση προς το παρόν το Ισραήλ και τις εταιρείες Noble και Delek, οι οποίες ίσως βρεθούν με τα 22 τρισ. κυβ. πόδια του Λεβιάθαν στα αζήτητα. Σε ό,τι αφορά πάντως την ποσότητα των 5 τρισ. κυβ. ποδιών της Αφροδίτης στο οικόπεδο 12, αυτή ίσως να μην είναι η δυσκολότερη περίπτωση να απορροφηθεί. Κι αυτό γιατί τώρα οι βασικές εγκαταστάσεις είναι λογικό να γίνουν στο αιγυπτιακό Zohr μέσω των οποίων θα μπορούσε σχετικά φθηνά να απορροφηθεί και το κυπριακό αέριο. Στο πλαίσιο εξάλλου των συνομιλιών του αιγυπτιακού και του κυπριακού υπουργείου Ενέργειας, η αιγυπτιακή πλευρά ξεκαθάρισε ότι το Zohr προορίζεται για εσωτερική κατανάλωση (ηλεκτροπαραγωγή και βιομηχανία), σε αντίθεση με τις ανάγκες των δύο τερματικών στην Νταμιέτα και το Ιρκούκ, που παράγουν LNG που προορίζεται κυρίως για τις αγορές της ΕΕ με επίκεντρο την Ισπανία με την οποία η Αίγυπτος έχει καθυστερημένα συμβόλαια δισεκατομμυρίων ευρώ. Πάντως ο καθηγητής στο πανεπιστήμιο Κύπρου και σύμβουλος της κυβέρνησης Πάνος Παπαναστασίου αναφέρει στον «Πολίτη» «ότι μάλλον το ενδεχόμενο πώλησης φυσικού αερίου στην Αίγυπτο, τόσο από την Κύπρο όσο και το Ισραήλ, θα πρέπει να θεωρείται πλέον απομακρυσμένο.

Η μόνη προοπτική για την Κύπρο και το Ισραήλ μετά τη μεγάλη αιγυπτιακή ανακάλυψη είναι η αγορά της Τουρκίας, και αυτή ίσως προσφέρεται μόνο αν λυθεί το Κυπριακό και το Ισραήλ εξομαλύνει τις σχέσεις του με τη χώρα αυτή».

Ένα άλλο ενδεχόμενο είναι οι πλωτές πλατφόρμες για παραγωγή

LNG ή και CNG. Βεβαίως, είναι πολύ πιθανόν να επανέλθουμε στην αρχική μας πρόταση για κατασκευή τερματικού στο Βασιλικό, με κοινή χρήση του ισραηλινού και του κυπριακού αερίου.

Υπάρχει και ένα τρίτο σενάριο το οποίο θα μπορούσε να σημάνει τον πλήρη αποκλεισμό της Τουρκίας από τον ενεργειακό σχεδιασμό της περιοχής. Διά της κατασκευής ενός τρίτου τερματικού στην Αίγυπτο θα μπορούσαν να απορροφηθούν όλα τα κοιτάσματα της περιοχής της Λεβαντίνης από την Αίγυπτο, μετατρέποντάς την σε σούπερ χαπ για ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο. Ίσως γι’ αυτό παρασκηνιακά η Τουρκία κινείται για την επίλυση του Κυπριακού και επιχειρεί να εξομαλύνει τις σχέσεις της με το Ισραήλ. Η εκλογική ρευστότητα ωστόσο και οι χειρισμοί του Ταγίπ Ερντογάν δεν επιτρέπουν στον κ. Νταβούτογλου να αναπτύξει την πολιτική και τη διπλωματία που έχει άμεση ανάγκη αυτή τη στιγμή η χώρα.

Το πιο σοβαρό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν όλες οι χώρες στην περιοχή είναι βέβαια οι τιμές του φυσικού αερίου, οι οποίες έχουν πέσει στα 4-5 δολάρια ακολουθώντας την κατρακύλα των τιμών του πετρελαίου. Αυτό σε συνδυασμό με το υψηλό κόστος εξόρυξης του φυσικού αερίου της Λεβαντίνης καθιστά την όλη επιχείρηση πολύ δύσκολη σήμερα. Σε περίπτωση ανάκαμψης των τιμών του πετρελαίου σαφέστατα και οι τιμές του φυσικού αερίου θα ανακάμψουν.

Η μικρή και η μεγάλη εικόνα

Σύμφωνα με τη μικρή εικόνα και με βραχυπρόθεσμο ορίζοντα η ανακάλυψη του κοιτάσματος Zohr στην ΑΟΖ της Αιγύπτου και οι τιμές πώλησης του φυσικού αερίου δημιουργούν σοβαρά προβλήματα σε Κύπρο και Ισραήλ:

• Η ανακάλυψη υπερκαλύπτει τις ανάγκες της Αιγύπτου, η οποία σήμερα διαθέτει αποδεδειγμένα κοιτάσματα 100 τρισ. κυβ. πόδια τα οποία ελέγχονται κυρίως από την ΕΝΙ και την BP.
• Η ανακάλυψη επομένως οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι δύο αυτές πολυεθνικές θα διεκδικήσουν την αιγυπτιακή αγορά με τα δικά τους κοιτάσματα, επιχειρώντας να αποκλείσουν τυχόν εισαγωγές και αχρείαστο ανταγωνισμό.

Η μεγάλη εικόνα, η οποία άρχισε να σχηματοποιείται από τη συνάντηση στο Μιλάνο του αντιπροέδρου της Κομισιόν και αρμόδιου για θέματα ενέργειας Μάρος Σέφκοβιτς με τον εκτελεστικό διευθυντή της ΕΝΙ Κλαούντιο Ντεσκάλτσι, την αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος της Τotal στο οικόπεδο 11, από την κατάθεση σχεδίου δράσης από τη Noble αλλά και από τα δικαιώματα της ΕΝΙ στα οικόπεδα 2-3 και 9 στην κυπριακή ΑΟΖ, δεν έχει σίγουρα τοπικό κάδρο, αλλά ευρωπαϊκό, ιδιαίτερα αν η Κύπρος απαλλαγεί από το κυπριακό πρόβλημα. Σύμφωνα με αυτή την εικόνα στην περιοχή βρίσκονται αυτή τη στιγμή γύρω στα 70 τρισ. κυβ. πόδια φυσικού αερίου (35 το Ισραήλ, 5 η Κύπρος και άλλα 30 η Αίγυπτος). Κοντά σε αυτά, σύμφωνα με τον υπουργό Ενέργειας της Κύπρου κ. Γιώργο Λακκοτρύπη, «θα προστεθούν τους επόμενους λίγους μήνες ή και χρόνια αρκετά άλλα κοιτάσματα τόσο φυσικού αερίου όσο και πετρελαίου». Ίσως μάλιστα προκύψει ότι το αιγυπτιακό κοίτασμα στο Zohr φθάνει μέχρι το οικόπεδο 11. Ίσως προκύψει επίσης νέα γεώτρηση στο 12 μετά τα νέα γεωλογικά δεδομένα, ενώ με βάση αυτά τα δεδομένα αποκτούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και τα κυπριακά οικόπεδα στην κοιλάδα του Ηροδότου (4, 5, 6) των οποίων οι σεισμικές μελέτες (ιδιαίτερα στο 5) δείχνουν ιδιαίτερα ενθαρρυντικές. Η Νορβηγία, η οποία είναι από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς φυσικού αερίου στην ΕΕ, διαθέτει αυτή τη στιγμή γύρω στα 73 τρισ. κυβ. πόδια και θεωρείται μετά τη Ρωσία ο μεγαλύτερος παίκτης στην ΕΕ. Η Ανατολική Μεσόγειος, εάν μπορέσει η Κύπρος να αναδειχθεί σε έναν ευρωπαϊκό ενεργειακό κόμβο, θα μπορούσε μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα να αναδειχθεί σε έναν από τους πιο σημαντικούς γεωπολιτικούς πυλώνες της ΕΕ.